Персанальная выстава Ігара Цішына адбылася ў Мінску за доўгім часам беларускага перапынку — з 2010-га. Мае назву «Адваротны рух». Дзіўная тэма — пярэваратні — заяўлена толькі лёгкім намёкам. Экспазіцыя, якая складаецца з маленькіх прац на паперы з «Лініі Суціна», буйнафарматнага, поўнага колеру жывапісу на палатне і фотапрынтоў, «траўмаваных» жывапіснымі нападамі, літаральна ані не расшыфроўваецца. Як заўсёды, не імкнучыся ніяк ні палегчыць, ні спрасціць гледачу шлях да разумення сваіх работ, Цішын не дае каментароў і тлумачэнняў. Сама тэма, што з’явілася на двухсэнсоўнай і небяспечнай глебе — дзесьці паміж паганствам і псіхааналізам, — наводзіць на трывожныя асацыяцыі, і гэтай трывогай, невыразнасцю «прашытая» ўся выстава.
Інтэнцыя творчасці Ігара Цішына супярэчыць такім заходнім каштоўнасцям, як сталасць, стабільнасць і «ўкаранёнасць». Прынцыпы капіталістычнай дэмакратыі, такія як аўтаномія, самадастатковасць і свабода, раствараюцца і перакульваюцца ў яго маргінальным свеце з ног на галаву. Выпадковасць, парыў і скажэнне ў яго працах ператвараюць карціну свету ў паноптыкум з характэрным пакутлівым спалучэннем інтымнага і грамадзянскага. Асабліва востра гэта выяўляецца, як ні дзіўна, у маленькіх графічных аркушах. Гэтыя работы на палатне датаваны рознымі гадамі. Калі б яны складаліся ў нейкае апавяданне, тое была б не хроніка, не рэпартаж, а дзённік. Тут інтымнасць і іранічнасць, заўсёды прысутныя ў працах Цішына, выйшлі на першы план. Літары і надпісы перамяшаліся з аголенымі ці апранутымі целамі і фрагментамі архітэктуры. Усё гэта закрываецца візуальным шумам: палосамі, ударамі пэндзля, падцёкамі, драпінамі, — і складае вязь, якую немагчыма счытваць. Але пры гэтым сама вязь, трывожная і цудоўная, пакідае ў гледача адчуванне вуаерызму — нібы ты бачыш штосьці забароненае, утоенае ад іншых.
Хоць на многіх новых работах з’яўляюцца антрапаморфныя постаці з сабачымі ці ваўчынымі галовамі, застаецца незразумелым — блазны гэта ці пярэваратні, бо ў мастацтве Ігара Цішына заўсёды шмат фарсу, містыфікацыі. Вельмі часта твары закрытая шрыфтам, арнаментам або чымсьці накшталт маскі. Можа быць, і тут гэта проста маскі? Апрануць рогі, проста скрынку на галаву — гульня, але адначасова і зман, і абрад, ператварэнне, зварот у штосьці іншае, «адваротны рух». Сапраўднае (ці ўяўнае) пераўвасабленне чалавека ў звера спараджае ў мяне дзве супярэчлівыя літаратурныя асацыяцыі: «Сабачае сэрца» Міхаіла Булгакава і раман Леапольда фон Захер-Мазоха «Воўк і ваўчыца». У апошнім гераіня патрабуе ад свайго прыхільніка, каб той даў зашыць сябе ў ваўчыную шкуру, каб блукаў і выў, як воўк, і, нарэшце, спазнаў сапраўднае ганенне. Гэта ўжо рытуальнае паляванне, дзе ахвяра і паляўнічы становяцца саўдзельнікамі і паміж імі ўсталёўваецца цесная сувязь. Водгалас такога палявання ясна адчуваецца ва ўсёй выставе, прычым ганенне адбываецца ўнутры герояў, а для гледачоў застаецца невыразным, меркаваным.
Прасторы ў новых творах Ігара Цішына нестабільныя: яны ўтрымоўваюць зрушэнні, зломы, парывы. Яго працы не статычныя. У іх заўсёды прысутнічае элемент руху, спантаннага, хуткага, невытлумачальнага. Як і ў серыі «Крызіс у раі», на выставе ёсць новыя творы, зробленыя з дапамогай камбінацыі розных медыя — жывапісу і фатаграфіі. Яны выклікаюць «сіндром Алісы». Плывучы маштаб, у спалучэнні з мноствам ці то дакументальных, ці то карыкатурных дэталяў, збівае з ладу. Паміж дакументам і карыкатурай з’яўляецца агрэсіўная псеўдакамічная сіла, яна адушаўляе ўсё. Спосаб працы Ігара Цішына з фатаграфіяй як з дакументам — яго «фірмовае» агрэсіўнае ўмяшанне. Гэты нецярплівы, рашучы і вераломны «другі пласт» фарбы на паверхні фатаграфіі нечаканай выявай рэалізуе наша 3D-жаданне, якое мы прывыклі звязваць з відэа, а не з жывапісам. Пераадольваючы інертнасць статычнай паверхні, малюнак быццам рухаецца наперад, на гледача, скажаецца, змешваецца і ў выніку пагрозліва павісае ў прасторы.
Ігар Цішын — асаблівы для Мінска мастак. Не ўдзельнічаючы ў дыскусіях, баталіях, не тэарэтызуючы наогул, ён ужо больш за дваццаць гадоў настойліва пазбаўляе беларускага гледача ілюзій і прышчапляе густ да адмысловага культурнага і эстэтычнага качэўніцтва. Насамрэч сёння статус сучаснай беларускай культуры можна пазначыць словам «качавая». Гэта дзіўнае качэўніцтва самазванца «ўсярэдзіне вялікай культуры», беспрытульніка і паўмаргінала, які, тым не менш, ніяк не можа адарвацца ад фантомных каранёў, зведаць свабоду і аўтаномію.
Таццяна КАНДРАЦЕНКА