Сродак масавай кансервацыі
— Ці можна вашае выданне з чым-небудзь параўнаць у Беларусі, паставіць у адзін шэраг?
— Магчыма, можна параўнаць з тымі альманахамі і часопісамі, у якіх ёсць літаратура, мастацтва, публіцыстыка — але менавіта з аўтарскімі праектамі. Усе яны, дзякаваць Богу, са сваім тварам і вельмі адрозныя адзін ад аднаго. Праблема ў тым, што іх вельмі мала. У чым асаблівасць “Маналога”? Напаўжартам называю яго антрапалагічным праектам, а сябе — калекцыянерам чалавечых лёсаў. Таму што мяне ў першую чаргу цікавяць канкрэтныя людзі, якія яскрава выяўляюць сябе ў творчасці і жыцці — літаратары, мастакі, музыканты, фатографы, тэатральныя дзеячы… У апошніх двух нумарах раптам з’явіліся і прадстаўнікі беларускага бізнесу, бо я зразумеў, што ў дзейнасці тых людзей, з якімі мяне звёў лёс, творчасці не меней, чым у нашай працы. Так што ў гэтым сэнсе “Маналог” ні на што непадобны.
На кожны нумар звычайна мы выбіраем аднаго героя-мастака: гэта і яго маналог, і яскравыя рэпрадукцыі карцін. Такім чынам, за гады было 23 мастакі, і ніводзін з іх не выпадковы — Зоя Літвінава, Сяргей Грыневіч, Уладзімір Цэслер… У гэтым нумары Андрусь Такінданг. Нячастая перыядычнасць дае час на спакойнае асэнсаванне, нам не трэба пісаць, што ў музыканта, напрыклад, учора выйшаў альбом, а ў пісьменніка кніга — пра гэта напішуць СМІ. У нашым выпадку можна сказаць, што мы не “сродак масавай інфармацыі”, а “сродак масавай кансервацыі”. Мне важна дастаць з чалавека тое, што застанецца ад яго ў часе, пра што будзе цікава чытаць і праз год, і праз дзесяць, і праз 50. Гэта энцыклапедыя нашага часу ў 23 тамах.
— Многія творцы, з якімі можна сустрэцца на старонках вашага альманаха, вядомыя і нават славутыя, і ў сваім жыцці інтэрв’ю давалі неаднойчы. У чым тады адметнасць “Маналога”?
— Маналогі — а па сутнасці інтэрв’ю, з якіх я прыбіраю свае пытанні, — гэта базавы жанр альманаха, але ў нас нямала і аўтарскіх тэкстаў: эсэ, публіцыстыкі, нават мастацкіх твораў малых фарматаў. І ніяк нельга сказаць, што гэта мы адкрылі таго ці іншага чалавека, што толькі ў нас можна пачытаць таго ці іншага аўтара. Тут істотна, што мы ствараем такі ідэальны казачны свет, у якім жывуць усе гэтыя цудоўныя, разумныя і таленавітыя людзі. Па вялікім рахунку, немасавая, высокая культура паўсюль расце ў асобных своеасаблівых парнічках. Калі не высплюся, магу назваць гэта “культурным гета”, але “казачны свет” мне падабаецца болей. І ў яго мы свядома не пускаем нейкія надзённыя праблемы — як бы каму яны ні балелі, як бы востра ні стаялі, а я ўсё адно люблю стары анекдот пра Леаніда Ільіча і эпоху Алы Пугачовай, я ўсё адно ўпэўнены, што калі будуць згадваць Англію XVII стагоддзя, то спачатку будзе Шэкспір, а толькі потым Марыя Сцюарт. Няхай наш казачны свет выглядае ілюзорным, няхай зусім нязначным камусьці падаецца тое, што робяць любімыя мной аўтары і героі, але я ўпэўнены — ад нашага часу застанецца менавіта гэта. А ўсё астатняе, што зараз баліць, раздражняе ці радуе, сыдзе як вада скрозь пясок. Уся гісторыя таму прыклад.
Кожны тэкст, карцінка і чалавек — часткі мазаікі
— Давайце пагартаем старонкі сёлетняга “Маналога”.
— Яго значная частка прысвечаная памяці мастака і паэта Міхала Анемпадыстава, адыход якога для многіх, у тым ліку і для мяне, стаў асабістай драмай. У нумары многа фотаздымкаў, а яшчэ ёсць тэксты, напісаныя Адамам Глобусам, Феліксам Аксёнцавым і Валянцінам Акудовічам. Вось чым гэты нумар адрозніваецца ад астатніх. Бо канцэпцый спецыяльна мы не ствараем, проста кожны раз складваем з кавалачкаў прыгожай смальты новую незвычайную мазаіку. Кожны тэкст, карцінка і чалавек — гэта яшчэ адна частка вялікай мазаікі.
Літоўскія аўтары нумара — Сігітас Парульскіс, вельмі цікавы празаік, і Гінтарас Граяускас, наш даўні сябра, паэт, драматург, што працуе ў клайпедскім тэатры. Наша так званая “французская рэдкалегія” падарыла нам знаёмства з цікавым фатографам Клаўдзіем Слюбанам. Можна пачытаць Адама Глобуса, Альгерда Бахарэвіча, Юлію Чарняўскую, Элеанору Ляхновіч і гэтак далей. Зразумела, ёсць вершы Веніяміна Блажэннага — гэта той камертон, па якім мы з першага выпуску звяраем нашы дзеянні, тэксты і герояў, па якім мы, так бы мовіць, настройваем музыку выдання.
Адкрыццём нумара назваў бы музыканта і мастака Андруся Такінданга. Я раней пра яго ведаў, чуў песні, але як мастака і чалавека адкрыў толькі зараз. На мой суб’ектыўны погляд, тое, што ён робіць у жывапісе, проста цудоўна. Постаць Такінданга вельмі каштоўная яшчэ і таму, што ён параўнальна малады чалавек. Бо, калі я пачынаў гэтую справу, мне было гадоў 27, і ўсе астатнія героі былі яшчэ нестарыя. А вось цяпер па аб’ектыўных прычынах большасць з іх майго ўзросту — каля 50 гадоў і больш. І калі з’яўляюцца людзі маладой генерацыі, але з падобнымі этычнымі і эстэтычнымі прыхільнасцямі, для мяне гэта як падарунак лёсу. Увогуле, з моладдзю на нашых старонках ёсць некаторая праблема. Мой вопыт назірання за біяграфіямі і лёсамі пераканаў мяне ў тым, што творца павінны настаяцца, бы добрае віно, набыць з часам і смак, і каштоўнасць. З пэўнага ўзросту ты ў чалавеку ўжо не памыляешся. Калісьці ў нас была рубрыка “Новыя імёны”, і ўсе яе маладыя героі былі яскравымі і перспектыўнымі. Але мінае час, ты адкрываеш “Маналог” і разумееш, што нікому ўжо не зможаш растлумачыць, чаму пісаў пра гэтага чалавека — той ці заняўся нечым іншым, ці не апраўдаў спадзяванняў. А такому “манументальнаму” выданню як “Маналог” важна не памыліцца ў героі. У гэтым выпуску, дарэчы, ёсць маналог літаратара Андрэя Дзічэнкі — яму 30 гадоў, але гэта ўжо вельмі сталы малады чалавек.
— Вы падкрэсліваеце суб’ектыўнасць погляду. У чым яна праяўляецца?
— Сапраўды, мы ніколі не прэтэндавалі на права вяшчаць “ад імя і па даручэнні”. Існуе рэдкалегія, і па вялікім рахунку гэта нашы агульныя прыхільнасці — эстэтычныя, этычныя, стылістычныя. Зараз у рэдкалегіі Адам Глобус, Ганна Балаш, Саша Марчанка, Валодзя Парфянок. Сваім маленькім калектывам аднадумцаў мы выбіраем герояў і аўтараў, вырашаем, што такое прыгожа і што такое добра. Нікога не хачу пакрыўдзіць, але ёсць цэлы шэраг усім вядомых імёнаў, якія нам проста нецікавыя. І я нават веру, што той ці іншы мастак, паэт, фатограф вельмі таленавіты — проста “не наш”. “Маналог” — гэта гісторыя любові да канкрэтных людзей. Мы можам сабе дазволіць быць суб’ектыўнымі — ніхто ж не можа прымусіць мяне палюбіць.
Двухмоўнае выданне — антыкультурная з’ява
— Я памятаю, як “Маналог” пачынаўся і як найперш ён быў скіраваны на рускамоўную культуру Беларусі і такое ж культурнае асяроддзе. Відавочна, што з таго часу адбылася сур’ёзная трансфармацыя, і цяпер многія героі твораць па-беларуску.
— Думаю, што на той час я і сам добра не ведаў беларускамоўны свет, а гісторыя “Маналога” ў тым ліку гісторыя асабістага пошуку. Але ж і сітуацыя з культурай змяняецца. Нягледзячы на тое, што на вуліцах па-ранейшаму гавораць па-руску, але на тэмы, якія мяне цікавяць, усё часцей размаўляюць па-беларуску. Людзей з такім тыпам мыслення, як у Сяргея Харэўскага, Альгерда Бахарэвіча, Ігара Бабкова і іншых нашых аўтараў, на рускай мове зараз меней. І гэта добра, і гэта правільна. Бо сітуацыя, калі большая частка культуры існуе на беларускай мове, пры гэтым існуе асобна ад сваіх грамадзян, дзіўная.
— Але трохі нязвыкла, што ў беларускім часопісе беларускія аўтары перакладаюцца на рускую мову…
— Калісьці даўно ў маім жыцці з’явіўся Адам Глобус. Я зачараваўся яго кнігай “Койданава” і захацеў фрагменты з яе надрукаваць у “Маналогу”. Канешне ж, думаў зрабіць гэта на беларускай мове. Але Глобус сказаў, што так не будзе, і сфармуляваў для мяне тэзіс, які я ацаніў крыху пазней. Ён сказаў, што двухмоўнае выданне — гэта антыкультурная з’ява, таму тэкст трэба перакласці на рускую мову. І гэта стала прынцыпам для “Маналога”. Так, акрамя раней згаданых, па-руску ў нас можна прачытаць Валянціна Акудовіча, Андрэя Хадановіча, Паў-
ла Касцюкевіча, неўзабаве Таццяну Нядбай, Марыйку Мартысевіч і гэтак далей. У рэшце рэшт, для мяне важна не на якой мове гавораць, а што гавораць. Да таго ж, “Маналог” не механічна сабраны зборнік — гэта сінтэтычная канструкцыя, якая выбудоўваецца па нейкіх музычных законах, калі тэксты, ілюстрацыі, здымкі і рэпрадукцыі знаходзяцца ў складаных узаемаадносінах. І мне, аўтару і стваральніку, рэдагаваць праект на той мове, на якой я не думаю, падаецца несумленным і няшчырым.
Эфект адкладзенай каштоўнасці
— У тым, што альманах выходзіць на паперы, прычым на вельмі якаснай, ёсць нейкі момант эстэцтва?
— Канешне. Мне падабаецца, што ў “Маналога” ёсць такое дарагое паліграфічнае ўвасабленне. Але калі я толькі пачынаў, у папяровых выданнях яшчэ не было нічога дзіўнага — інтэрнэт тады быў рэдкасцю. Зараз жа кожны нумар ёсць у сеціве, можна адкрываць сайт, чытаць і глядзець. Але кожная нашая кніжачка — матэрыяльная каштоўнасць, як твор мастацтва, як прадмет для калекцыянераў і бібліятэк. Перад прэзентацыяй кожнага нумару мне заўсёды тэлефануюць з Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі, каб я не забыўся аддаць ім нумароў 30 —там нашае выданне шануюць нароўні з іншымі значнымі творамі. Адтуль “Маналог” трапляе і ў бібліятэку Кангрэса ЗША, і ў Нобелеўскую бібліятэку, і ў іншыя еўрапейскія.
— Як вы думаеце, ці ўплывае ён зараз на культуру, на грамадскую думку?
— Не ведаю, як зараз, але ўпэўнены, што будзе ўплываць потым. Ёсць такі эфект адкладзенай каштоўнасці, і ў культуры ён існуе аб’ектыўна. Для мяне калісьці ўсё пачыналася з маёй зачараванасці часопісамі рускага Сярэбранага веку. Я вучыўся на журфаку, хадзіў у Ленінку ў аддзел рэдкай кнігі і там чытаў — “Мир искусства”, “Золотое руно”, дзе пісалі Бенуа, Бальмонт, Розанаў… Што гэта азначала ў тыя часы, а што зараз? Аказваецца, усё і прыгожае і жахлівае з той эпохі было прагаворана, сфармулявана гэтымі часопісамі. Ведаю, прагучыць нясціпла, але для мяне відавочна, што тое, як мы жылі ў сваім часе, будуць хутчэй вывучаць не па штодзённай прэсе, а па “Маналогу” і падобных яму выданнях.