Пачатак бадай самай тусовачнай вуліцы Мінска. У размаітай галерэі вобразаў, якая адлюстроўвае складанае мінулае і вясёлую сучнаснасць гэтых мясцін амаль згубіўся сціпленькі, яшчэ савецкі помнік. Ён усталяваны на месцы першага публічнага пакарання мінскіх падпольшчыкаў. Здымак той падзеі стаў бадай іканаграфічным і, напэўна, вы яго ведаеце. Бо яго ведаюць літаральна ва ўсім свеце.

У красавіку у Беларускім дзяржаўным музеі гісторыі Вялікай Айчыннай вайны прайшла VI Міжнародная навукова-практычная канферэнцыя “Вызваленне Беларусі. Памяць скрозь гады”, якую разам з музеем ладзілі Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь, Інстытут гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі і расійскі фонд “Гістарычная памяць”. “К” друкуе сціслы пераказ таго, што ўдалося абмеркаваць даследчыкам.

Памылкі і недакладнасці ў надпісах на воінскіх пахаваннях — з’ява, на жаль, нярэдкая. Але часам такі ненаўмысны агрэх можа выглядаць не проста непрыгожа — нават непрыстойна.

На мінулым тыдні ў ТЮГу адбылася прэм’ера спектакля “Я бачу сонца”. На беларускіх падмостках з’явілася грузінскае сяло, якое адчайна працуе для перамогі і чакае салдат з фронту. У галоўнага героя — падлетка Сасо — свая вайна: цяжкая праца ў полі, вучоба, дапамога цётцы Кето і аднакласніцы Хаціі, якая з усяго навакольнага свету бачыць толькі сонца. А калі бачыць сонца, дык мае надзею, што пасля вайны зрок можна вярнуць. Пра надзеі творчыя і грамадскія, пра магчымасць раскрыць сучасныя праблемы праз творы іншай эпохі аглядальнік “К” размаўляла з аўтарам інсцэніроўкі і рэжысёрам-пастаноўшчыкам спектакля, мастацкім кіраўніком Тбіліскага ТЮГа імя Надара Думбадзэ Дзімітрыем ХВЦІСІЯШВІЛІ.

Для беларускага кінематографа тэма вайны заўжды была стрыжнявой. І апрача твораў, што ўзніклі праз “павеў часу”, яна спарадзіла і сапраўдныя шэдэўры — стужкі, якія і сёння можна па праву лічыць гонарам айчыннага кінематографа. Шчырыя пошукі праўды рэжысёраў-шасцідзясятнікаў, трагічная гісторыя, моцная ваенная проза, якая стала асновай многіх экранізацый — усё гэта выбухнула шэрагам выбітных фільмаў, многія вобразы з якіх сёння з’яўляюцца іканаграфічнымі.

Так ужо прынята, што галоўная работа на вайне — забіваць ворага. Таму самае дарагое на фронце не тушонка, а патроны. Бывала, распавядаў дзед Сцяпан, за поўныя нявыкарыстаныя абоймы пасля бою салдат расстрэльвалі. Я, маладзён, усё не мог рады даць: “Чаму?” “Страляюць па тых, хто страляе, — цярпліва даводзіў салдацкія ісціны дзед. — Не страляў, значыць, за сваё жыццё дрыжэў…” Не памятаю, у якім нямецкім мястэчку заспела дзеда вестка пра тое, што вайна скончылася. Але свята аказалася двайным: 9 мая ў яго — дзень нараджэння. Як тут без салюту абысціся? Расстраляў ён з “тэтэшкі” тое, што ў пісталеце было, потым — дзве запасныя абоймы, затым — недатыкальны запас з асабістай валізкі (знаходзілася там месца і для бляшанак з тушонкай). Калі скончылася і там, пайшоў пазычыць. У выніку перагрэты пісталет заклініла… У гэтыя дні я не магу без згадак пра вайну. Я яе не бачыў, але мне баліць. Вам, мяркуючы па пошце, таксама.

Ужо ў аўторак, 14 мая, стане зразумелым, наколькі верным быў выбар беларускага прафесійнага журы, якое вырашыла адправіць у Тэль-Авіў на конкурс песні “Еўрабачанне” спявачку Zena.

Вайна пакінула нам нямала дакументальных сведчанняў. Асаблівае месца сярод іх займаюць франтавыя і партызанскія лісты, якія ёсць у кожным музейным фондзе. Гэтыя пажоўклыя аркушы паперы вяртаюць нас да самай жорсткай у сусветнай гісторыі вайны, калі на палях баёў ад Баранцава да Чорнага мора вырашаўся лёс ўсяго чалавецтва. Лісты захавалі трагедыю і подзвіг народа, горыч страт і радасць перамог, любоў да блізкіх.Праз дзесяцігоддзі яны зноў і зноў нагадваюць нам не толькі пра вайну, але і пра людзей, што вынеслі яе на сваіх плячах. Лісты з вайны, пісьмы пра вайну….

“Рэдкая птушка даляціць да сярэдзіны Дняпра”. Мабыць, цяжка знайсці чалавека, які б хоць раз у жыцці не пачуў гэтае выслоўе Мікалая Васільевіча Гогаля альбо не скарыстаў яго сам. Гэта літаратурны вобраз, дзе гіпербала — рэч натуральная, а часам і неабходная. А калі дапасоўваць яе да рэчаіснасці, то магу сказаць, што рэдкі журналіст або турыст даедзе да Лоева — які акурат і стаіць на згаданым класікам Дняпры. Мой калега Яўген Рагін, які ў рэдакцыі адказны за рэгіянальную культуру і праз гэта аб’ездзіў нашу краіну ўздоўж, упоперак і па перыметры ды бадай усіх адказных культработнікаў у твар ведае — нават ён у Лоеве не бываў!

Памяць пра вайну… Яна не сціраецца, не становіцца больш цьмянай з цягам гадоў. Мабыць, таму, што гэта не толькі памяць асобных людзей ці аднаго пакалення. Гэта Памяць народа, навечна ўплеценая ў яго гісторыю, у яго сучаснасць і будучыню, у яго нацыянальную самасвядомасць. Прайшло шмат гадоў, як скончылася Вялікая Айчынная, але рэха яе і да гэтых дзён не сціхае ў чалавечых душах.