Ган­на Ці­ха­на­ва-Йарда­но­ва

Мы сус­трэ­лі­ся з мас­тач­кай у га­ле­рэі «Ака­дэ­мія», дзе яна зла­дзі­ла вы­ста­ву пад на­звай «Зні­та­ван­ні».

Ты апы­ну­ла­ся ў іншай кра­іне па ся­мей­ных аб­ста­ві­нах, а зу­сім не та­му, што для мас­тац­кай рэ­алі­за­цыі Бал­га­рыя — па­трэб­нае та­бе мес­ца?

— Так склаў­ся лёс. З інша­га бо­ку, мя­не здзіў­ляе, што на­ша раз­мо­ва пры­зна­ча­на для руб­ры­кі «На­шы за­меж­ні­кі», та­му што я ся­бе за­меж­ні­кам, хоць бы і на­шым, не ад­чу­ваю. Я не ма­гу ска­заць, што з’еха­ла з кан­ца­мі.

Мне па­шчас­ці­ла пе­ра­ехаць з ад­ной гра­фіч­най кра­іны ў іншую. У нас вы­со­кі ўзро­вень раз­віц­ця гра­фі­кі, і Бал­га­рыя так­са­ма за­ймае ад­ну з вя­ду­чых па­зі­цый у Еўро­пе — у дру­ка­ва­най гра­фі­цы і ілюс­тра­цыі. Ка­лі ў нас ёсць Па­вел Та­тар­ні­каў, то там ёсць Ясен Гу­зе­леў, уз­ро­вень ад­но­ль­ка­вы і ве­ль­мі вы­со­кі. У гэ­тым пла­не ў мя­не не бы­ло стрэ­су, звя­за­на­га з пе­ра­ездам. У якім ко­ле бы­ла тут, у та­кім апы­ну­ла­ся і там. Усе сяб­ры — мас­та­кі, акто­ры, жур­на­ліс­ты. Там ёсць і Са­юз мас­та­коў з вы­ста­вач­ны­мі за­ла­мі, ка­лі я ту­ды пры­хо­джу, кож­ны раз ад­чу­ван­не дэ­жа­вю — та­кая ж атмас­фе­ра, пад­обная архі­тэк­ту­ра.

Да пераезду ў Сафію ме­ла шмат ка­лег-гра­фі­каў, з які­мі мы сус­тра­ка­лі­ся, — з кім­сь­ці вір­ту­аль­на ўдзе­ль­ні­ча­лі ў бі­ена­ле, тры­ена­ле, ка­му­ні­ка­ва­лі праз са­цы­яль­ныя сет­кі. З гэ­та­га пун­кту гле­джан­ня пра­ктыч­на ня­ма зна­чэн­ня, дзе ты жы­веш, мас­та­кі-гра­фі­кі ад­на­го ўзроў­ню адзін ад­на­го ве­да­юць.

Як ад­на гра­фіч­ная кра­іна...

— Гра­фіч­ная мо­ва — уні­вер­са­ль­ная. Экс­ліб­рыс і ма­лыя дру­ка­ва­ныя фор­мы — ма­бі­ль­ны від мас­тац­тва, лёг­ка пе­ра­сы­ла­ецца, пра­цы ты­раж­ныя, мож­на ўдзе­ль­ні­чаць у роз­ных кан­фе­рэн­цы­ях, сім­по­зі­умах, кан­грэ­сах, вы­ста­вах.

Ва­кол якіх цэн­траў ад­бы­ва­ецца раз­віц­цё гра­фіч­на­га мас­тац­тва?

— Ка­лі раз­маў­ляць пра экс­ліб­рыс, то ў кож­най кра­іне ёсць свой клуб мас­та­коў і ка­лек­цы­яне­раў. Бе­ла­русь на­рэш­це ўсту­пі­ла ў сус­вет­ную арга­ні­за­цыю FІSAE (Federatіon Іnternatіonale des Socіetes d’amateurs d’Ex-lіbrіs) — Між­на­род­ную фе­дэ­ра­цыю, якая аб’ядноў­вае ама­та­раў экс­ліб­ры­су роз­ных кра­ін, мы ця­пер за­йме­лі пра­ва го­ла­су на сус­вет­ным кан­грэ­се, ка­лі вы­бі­ра­ецца кра­іна, у якой бу­дзе пра­хо­дзіць на­ступ­ны кан­грэс FІSAE.

Дзе ад­бы­ва­ецца фес­ты­валь, там і цэнтр?

— Так. Існуе пэў­ны ба­ланс: бо­ль­шасць моц­ных мас­та­коў па­хо­дзяць з усход­няй Еўро­пы, бо­ль­шасць калекцыянераў — з за­ход­няй. Хоць на За­ха­дзе так­са­ма шмат вя­до­мых аўта­раў, але там на­зі­ра­ецца бо­ль­шы ўхіл у камп’ютар­ныя тэх­ні­кі, а тры­мае вы­со­кі ўзро­вень у кла­січ­ных тэх­ні­ках Бе­ла­русь, Бал­га­рыя, Укра­іна, Рас­ія, Поль­шча. Сла­ва­кія і Чэ­хія бы­лі лі­да­ра­мі ў 1980-я і 1990-я, той жа Аль­бін Бру­ноў­скі. У Япо­ніі моц­ная тэх­ні­ка ме­ца-тын­та, тут яны лі­да­ры. У Бал­га­рыі пра­хо­дзіць ад­но з най­ста­рэй­шых бі­ена­ле па буй­на­фар­мат­най гра­фі­цы — у Вар­не, але ў 2014-м там жа арга­ні­за­ва­лі між­на­род­ны кон­курс экс­ліб­ры­са. Мне бы­ло пры­емна, што мя­не за­пра­сі­лі ў між­на­род­нае жу­ры, дзе я ў трэ­ці раз прад­стаў­ляю Бе­ла­русь. Ці­ка­ва, што той дос­вед, які ў мя­не быў у Му­зеі су­час­на­га мас­тац­тва, ка­лі я ства­ра­ла між­на­род­ную ка­лек­цыю экс­ліб­ры­саў, усе гэ­тыя на­пра­цоў­кі, спі­сы мы вы­ка­рыс­та­лі пад­час пер­ша­га кон­кур­су экс­ліб­ры­са ў Вар­не. Ка­лі пер­шы раз пра­во­дзіц­ца кон­курс, мас­та­коў трэ­ба за­пра­шаць ад­мыс­ло­ва, бо ніх­то не ве­дае, што за ўзро­вень, хто бу­дзе ўдзе­ль­ні­чаць.

На мі­ну­лым кон­кур­се бы­лі два га­на­ро­выя адзна­чэн­ні ў на­шых су­айчын­ні­каў — у Ра­ма­на Сус­та­ва і Ула­дзіс­ла­ва Квар­та­ль­на­га. Бу­дзем спа­дзя­вац­ца, сё­ле­та па­ра­ду­емся но­вым ад­крыц­цям. Дэд­лайн ужо ад­быў­ся, і ў адзін з апош­ніх дзён га­ле­рэя-арга­ні­за­тар атры­ма­ла пра­цы ад 37 удзе­ль­ні­каў. Трэ­ба бы­ло гэ­та ўсё хут­ка за­рэ­гіс­тра­ваць, і я з хва­ля­ван­нем ча­каю, якія кра­іны бу­дуць прад­стаў­ле­ны, які бу­дзе ўзро­вень. Гэ­та за­ўсё­ды ве­ль­мі ці­ка­ва. Ад­бор, па­сля жу­ры вы­ра­шае, хто па­тра­піць на вы­ста­ву, ад­па­вед­на і ў ка­та­лог, хто атры­мае ўзна­га­ро­ды.

Бе­ла­русь усту­пі­ла ў арга­ні­за­цыю FІSAE, і ёсць ша­нец, што і ў нас мо­жа быць пра­ве­дзе­ны між­на­род­ны кан­грэс па экс­ліб­ры­се. Ці рэ­аль­на гэ­та?

— Ча­му не, у нас ёсць На­цы­яна­ль­ная біб­лі­ятэ­ка, экс­па­зі­цый­ныя за­лы, бо кан­грэс за­ўсё­ды су­пра­ва­джа­ецца вя­лі­кай вы­ста­вай. Гэ­та, мо­жа быць, не зу­сім да мя­не пы­тан­не, та­кую падзею да­во­лі скла­да­на арга­ні­за­ваць. На­пры­кан­цы жніў­ня 2018 бу­дзе пра­хо­дзіць сус­вет­ны кан­грэс экс­ліб­ры­са ў Пра­зе, праз два га­ды, зда­ецца, у Лон­да­не, зна­чыць, сё­ле­та прад­стаў­ні­кі клу­баў з роз­ных кра­ін бу­дуць пра­па­ноў­ваць і вы­ра­шаць, хто бу­дзе пры­маць кан­грэс у 2022 го­дзе.

Ты ця­пер жы­веш за мя­жой, і як з ад­лег­лас­ці вы­гля­дае бе­ла­рус­кае гра­фіч­нае мас­тац­тва?

— Мы на хва­лі, усё вы­дат­на. Кож­ны раз, пра­гля­да­ючы но­вы ка­та­лог якой-не­будзь між­на­род­най падзеі, я гля­джу, хто ўдзе­ль­ні­чаў з Бе­ла­ру­сі, а по­тым ужо — хто з Бал­га­рыі, а па­сля шу­каю, хто атры­маў уз­на­га­ро­ду. Сён­ня Азія актыў­на ўклю­ча­ецца ў пра­цэс — Кі­тай, Тай­вань.

Ці­ка­ва, што ў кож­на­га ча­ла­ве­ка ёсць у жыц­ці не­йкія зна­кі-су­па­дзен­ні. 

У 2000-м у Бал­га­рыі вы­йшла «Анта­ло­гія бе­ла­рус­кай па­эзіі» на дзвюх мо­вах, і туды па­тра­пі­лі мае вер­шы, я пра гэ­та на­ват не ве­да­ла. І ка­лі кніж­ка вы­йшла, я яе атры­ма­ла ў Мін­ску з падзя­кай ад па­со­льс­тва Бе­ла­ру­сі ў Са­фіі. І бы­ло та­кое не­звы­чай­нае ад­чу­ван­не, ка­лі я па­спра­ба­ва­ла пра­чы­таць свае вер­шы на не­зра­зу­ме­лай мо­ве. І аб­са­лют­на ні­якіх ду­мак не ўзнік­ла, што ка­лі­сь­ці я бу­ду жыць у гэ­тай кра­іне, раз­маў­ляць на гэ­тай мо­ве.

Вер­шы яшчэ не спра­ба­ва­ла пі­саць на бал­гар­скай?

— Не, не той уз­ро­вень ве­дан­ня. Пі­шац­ца ж на той мо­ве, на якой ду­ма­еш.

З Кі­та­ем так­са­ма ці­ка­выя су­вя­зі атры­ма­лі­ся. Яшчэ пад­час на­ву­чан­ня ў Па­р­на­це, гім­на­зіі-ка­ле­джы мас­тац­тваў, у апош­ніх кла­сах пры­йшла ці­ка­васць да гра­фі­кі. Па­ко­ль­кі я з мас­та­коў­скай сям’і: ба­ць­ка — ма­ну­мен­та­ліст, ма­ці — ке­ра­міс­тка, то ў нас до­ма бы­ла да­во­лі ба­га­тая біб­лі­ятэ­ка, у якой я знай­шла аль­бом гра­фі­кі кі­тай­ска­га мас­та­ка Ці БайШы. Ура­зі­ла­ся і рас­па­ча­ла хат­нюю ка­пій­ную пра­кты­ку, ву­чы­ла­ся тон­кім пэн­дзлі­кам пра­во­дзіць лі­ніі, гэ­та быў пер­шы крок у гра­фіч­нае мас­тац­тва. Так што пер­ша­па­чат­ко­выя шту­дыі пры­йшлі з кі­тай­ска­га бо­ку, але ў сам Кі­тай мне па­шчас­ці­ла тра­піць то­ль­кі ме­сяц на­зад. З вя­лі­кай ся­мей­най вы­ста­вай — мой муж Юлі­ан Йарда­ноў і я. Для мя­не аса­біс­та гэ­та бы­ла са­мая вя­лі­кая экс­па­зі­цыя, я прад­ста­ві­ла бо­льш за 150 арку­шаў.

Вы­ста­ва бы­ла ся­мей­ная і між­на­род­ная, бо я ся­бе лі­чу прад­стаў­ні­ком бе­ла­рус­кай гра­фіч­най тра­ды­цыі, муж — ад­па­вед­на — бал­гар­скай. Ці­ка­вы дос­лед, бо, акра­мя арга­ні­за­цыі вы­ста­вы, мы цэ­лы ты­дзень пра­во­дзі­лі май­стар-кла­сы для мас­та­коў, сту­дэн­таў і вы­клад­чы­каў. У ма­ёй аса­біс­тай гіс­то­рыі ко­ла за­мкну­ла­ся: я па­ча­ла з кі­тай­скай лі­ніі і ву­чы­ла­ся ў іх, а ця­пер да мя­не пры­йшлі на май­стар-клас кі­тай­скія мас­та­кі.

Як у Бал­га­рыі з мас­тац­кі­мі інсты­ту­цы­ямі, са струк­ту­рай?

— Ве­ль­мі шмат да нас пад­обна­га, у го­ра­дзе Бур­гас ёсць свой Са­юз мас­та­коў, што з апош­ніх сі­лаў утрым­лі­вае цу­доў­ную гра­фіч­ную ба­зу, якая мес­ціц­ца ў пры­мор­скім са­дзе. Ужо шмат раз­оў спра­ба­ва­лі гэ­ты ад­на­па­вяр­хо­вы бу­ды­нак знес­ці і зра­біць там вя­лі­кі га­тэль. За­стаў­ся па­жы­лы май­стар Гео­ргій Вел­каў, ён там пра­цуе і не па­кі­нуў па­сля ся­бе зме­ны. Тро­шач­кі мне гэ­та ўсё на­гад­вае сі­ту­ацыю з май­стэр­няй Ма­лат­ко­ва. Пра­бле­мы тыя ж. Пры­ват­ныя га­ле­рэі спра­бу­юць з дзяр­жаў­ны­мі арга­ні­за­цы­ямі і кан­ку­ра­ваць, і су­пра­цоў­ні­чаць. На­прык­лад, Між­на­род­ны кон­курс экс­ліб­ры­са ў Вар­не арга­ні­зуе пры­ват­ная га­ле­рэя, але яны шу­ка­юць пад­трым­кі ад му­ні­цы­па­лі­тэ­ту, які за­кла­дае ў свой каш­та­рыс гэ­ты кон­курс, аплач­ва­ючы час­тку па вы­дан­ні ка­та­ло­гу. Вар­на — адзін з ку­ль­тур­ных цэн­траў Бал­га­рыі, там шмат пра­во­дзіц­ца роз­ных фес­ты­ва­ляў.

Як ты ўлад­ка­ва­ла­ся ў гэ­тай кра­іне?

— Жы­ву ў Са­фіі, з му­жам зды­ма­ем май­стэр­ню, а ў Мін­ску раз­ам з ба­ць­кам утрым­лі­ва­ем май­стэр­ню. Ка­лі пры­язджа­ем на ра­дзі­му, ёсць маг­чы­масць пра­ца­ваць, ста­іць ста­ры пад­ольс­кі ста­нок для дру­ку. Пры­язджа­ем на зі­мо­выя ва­ка­цыі і бо­ль­шую час­тку ле­та пра­во­дзім тут.

Год па­чаў­ся тут — са свят­ка­ван­ня з ба­ць­ка­мі, на­пры­кан­цы сту­дзе­ня я ўжо бы­ла ў Вар­ша­ве на су­мес­най вы­ста­ве з Во­ль­гай Кру­пян­ко­вай і Тац­ця­най Сіп­ле­віч у Бе­ла­рус­кім до­ме, дзе мы па­каз­ва­лі экс­ліб­ры­сы. Вяс­ной па­ўдзе­ль­ні­ча­ла ў між­на­род­най вы­ста­ве ў Іта­ліі, па­сля ся­мей­ная ў Кі­таі, а за­раз — пер­са­на­ль­ная экс­па­зі­цыя у сце­нах аль­ма ма­тэр, дзе я роў­на 16 год та­му аб­ара­ні­ла­ся на ка­фед­ры гра­фі­кі. Ці­ка­выя су­па­дзен­ні твор­ча­га лё­су.

Жыц­цё на дзве кра­іны — ці спры­яль­ная гэ­та сі­ту­ацыя для твор­час­ці?

— Мяр­кую, што та­кі дос­вед для лю­бо­га мас­та­ка за­ўжды ці­ка­вы, але гэ­та да­во­лі скла­да­на. Цяж­ка ска­заць, ці па­ўплы­ва­ла гэ­та на маю твор­часць, зда­ецца, я раз­ві­ва­юся ў ра­ней на­ма­ца­ным кі­рун­ку. Я ра­бі­ла афор­ты на чор­най па­пе­ры з вы­ка­рыс­тан­нем ка­ла­жу, пра­шыў­кі ніт­ка­мі. На гэ­тай вы­ста­ве з’яві­лі­ся інста­ля­цыі, на якіх ува­соб­ле­ны пра­цэс суш­кі ад­біт­каў, пе­ра­не­се­ны з га­ры­зан­та­лі ў вер­ты­каль. Ідэя ку­ра­тар­кі Ка­ця­ры­ны Ке­ніг­сберг бы­ла ў тым, каб пры­ўнес­ці не­йкія дэ­та­лі пра­цоў­най атмас­фе­ры, за­свед­чыць та­кім чы­нам пры­сут­насць аўта­ра. З той жа пры­чы­ны ў за­ле дэ­ман­стру­ецца ві­дэа, за­пі­са­нае Анге­лі­най Па­сто­евай, ма­гіс­тран­ткай Ака­дэ­міі мас­тац­тваў.

Мне бы­ло не­абход­на пе­ра­кро­іць вы­ста­вач­ную пра­сто­ру, каб гра­фі­ка за­гу­ча­ла. Сім­ва­ліч­ную фун­кцыю вы­кон­вае і ка­ло­на, аб­гор­ну­тая чор­ным плас­ты­кам. З ад­на­го бо­ку, яна ад­сы­лае да «Чор­на­га квад­ра­та» Ма­ле­ві­ча, з інша­га — да пра­кты­кі Хрыс­та, які мае бал­гар­скія ка­ра­ні.

Вы­ста­ва мае на­зву «Зні­та­ван­ні». Гэ­та і зні­та­ван­не ку­ль­тур, і па­зна­чэн­не ме­та­ду пра­цы, ка­лі не­йкія ідэі-воб­ра­зы зні­тоў­ва­юцца — у пра­мым сэн­се сшы­ва­юцца срэб­ны­мі ні­ця­мі. І апі­сан­не май­го ста­ну: я за­віс­ла, псі­ха­ла­гіч­на і мен­та­ль­на, па­між дзвю­ма кра­іна­мі.

Ка­лі ка­заць пра маё жыц­цё па­між Мін­скам і Са­фі­яй — ка­ля пя­ці га­доў ужо жы­ву ў Бал­га­рыі, — усе гэ­тыя га­ды мне не ха­па­ла тэ­атра. У Бе­ла­рус­кай ака­дэ­міі мас­тац­тваў і тэ­атра­лы, і мас­та­кі ву­чац­ца раз­ам, на­ту­ра­ль­на, што з’яўля­ецца шмат сяб­роў. Але мя­не звяз­вае з Ку­па­лаў­скім тэ­атрам і не­пас­рэд­нае су­пра­цоў­ніц­тва праз афар­млен­не кні­гі па­эзіі Уршу­лі Ра­дзі­віл: мая гра­фіч­ная мо­ва цал­кам су­па­ла з да­лі­кат­най эро­ты­кай ХVІІІ ста­год­дзя. Пасля спек­так­ля «Вы­кра­дан­не Еўро­пы, аль­бо Тэ­атр Уршу­лі Ра­дзі­віл» (па­ста­ноў­ка Мі­ка­лая Пі­ні­гі­на), пад­час яко­га за­да­ва­лі­ся за­гад­кі ад Уршу­лі Ра­дзі­віл, тры шчас­лі­выя гле­да­чы сы­хо­дзі­лі з пад­арун­кам — кніж­кай.

У гэ­ты мой пры­езд, на жаль, я не змаг­ла па­тра­піць на прэм’еру Ку­па­лаў­ска­га «Ра­дзі­ва “Пру­док”». На­пэў­на, да­вя­дзец­ца спе­цы­яль­на пры­ля­таць дзе­ля гэ­тай па­ста­ноў­кі, бо ён — дэ­бют­ная рэ­жы­сёр­ская пра­ца Ра­ма­на Пад­аля­кі, яко­га я ве­даю як цу­доў­на­га акцё­ра. З ім так­са­ма ву­чы­ла­ся ў Ака­дэ­міі, а са Свят­ла­най Ані­кей — яшчэ ў мас­тац­кай гім­на­зіі-ка­ле­джы імя Ахрэм­чы­ка. Але ўчо­ра па­гля­дзе­ла спек­такль «Та­ле­ран­тнасць» Мі­ка­лая Пі­ні­гі­на з ве­ль­мі ці­ка­вай су­час­най сцэ­наг­ра­фі­яй Рус­ла­на Ваш­ке­ві­ча. Уся­го гэ­та­га мне ве­ль­мі не ха­пае ў Бал­га­рыі, але я па­ча­ла час­цей на­вед­ваць тэ­атры Са­фіі — мо­ва ўжо да­зва­ляе. З апош­ня­га — спек­такль «Тры вы­со­кія жан­чы­ны» па п’есе Эдвар­да Олбі ў На­род­ным тэ­атры «Іван Ва­заў», але фак­тыч­на гэ­та ад­на ге­ра­іня, вы­яўле­ная ў роз­ных сва­іх уз­рос­тах.

У пла­не мас­тац­тва Са­фія — са­ма­дас­тат­ко­вы го­рад ці трэ­ба не­ку­ды ехаць па ку­ль­тур­ныя ўра­жан­ні?

— У Бал­га­рыі кож­ны го­рад са­ма­дас­тат­ко­вы, гэ­тая кра­іна ве­ль­мі ці­ка­вая як для мас­та­коў, так і для мас­тац­тваз­наў­цаў. Тэ­ры­то­рыя Бал­га­рыі ра­ней ува­хо­дзі­ла ў Рым­скую Імпе­рыю, ве­ль­мі шмат скар­баў з тых ча­соў за­ста­ло­ся. На мя­не як на ча­ла­ве­ка, які на­ра­дзіў­ся ў Мін­ску, го­ра­дзе, зруй­на­ва­ным пад­час Дру­гой сус­вет­най вай­ны, яны ро­бяць вя­лі­кае ўра­жан­не.

А су­час­ны аспект?

— Са­фія, Вар­на і Бур­гас — моц­ныя цэн­тры, дзе пра­во­дзяц­ца роз­ныя фес­ты­ва­лі мас­тац­тва, жы­ва­піс­ныя і гра­фіч­ныя імпрэ­зы. Хо­чац­ца ска­заць шмат доб­рых слоў за на­шых су­се­дзяў — па­ля­каў, у якіх гра­фі­ка да­ўно раз­ві­ва­ецца на вы­со­кім уз­роў­ні, дзе ёсць уплы­во­выя між­на­род­ныя кон­кур­сы і ку­ль­тур­ныя цэн­тры ў роз­ных га­ра­дах. Існуе прынт-тры­ена­ле ў Вар­ша­ве і Кра­ка­ве, кон­курс у Ло­дзі, ма­лыя гра­фіч­ныя фор­мы — Остраў Ве­ль­ка­по­льс­кі, бі­ена­ле экс­ліб­ры­са ў Глі­ві­цах і Ма­ль­бор­ку, «Вы­спа скар­баў» — кон­курс мі­ні-пры­нта і экс­ліб­ры­са ў Гда­ньс­ку. Дзі­ця­чыя кон­кур­сы экс­ліб­ры­са, на­прык­лад у Жа­рах.

Муж так­са­ма пра­цуе ў ма­лой гра­фі­цы?

— Яшчэ да зна­ёмства ве­да­ла яго па пра­цах, на­ват пад­час на­пі­сан­ня ды­сер­та­цыі пра экс­ліб­рыс згад­ва­ла імя Юлі­ана Йарда­но­ва. Ён так­са­ма мя­не ве­даў па пра­цах, але аса­біс­та сус­трэ­лі­ся пад­час сус­вет­на­га кан­грэ­са ў Стам­бу­ле. Шмат пра­вя­лі су­мес­ных вы­стаў, на­ступ­най кроп­кай бу­дзе Вар­на. Тут як ма­ці ха­чу па­хва­ліц­ца по­спе­ха­мі 10-га­до­вай да­чкі Ары­ны, якая вы­гра­ла між­на­род­ны дзі­ця­чы кон­курс экс­ліб­ры­са ў го­ра­дзе Хло­ха­вец у Сла­ва­кіі, дзе атры­ма­ла 2-е мес­ца ў ма­лод­шай ка­тэ­го­рыі. Так­са­ма ста­ла лаў­рэ­аткай кон­кур­су экс­ліб­ры­са ў Іта­ліі, атры­маў­шы спе­цы­яль­ную ўзна­га­ро­ду «New Mіllenіum Artіst», але мас­та­чкай па­куль ста­на­віц­ца не збі­ра­ецца.

Ня­сціп­лае пы­тан­не: ты за­раб­ля­еш твор­час­цю ці ма­еш па­ста­янную пра­цу?

— Ня­ма па­ста­яннай пра­цы, і ка­лі б мя­не па­клі­ка­лі ў Му­зей су­час­на­га мас­тац­тва ў Са­фіі, маг­чы­ма, я б і па­га­дзі­ла­ся. Але з інша­га бо­ку, ка­лі за­йма­ешся та­кой арга­ні­за­цый­най дзей­нас­цю, бо­льш мас­тац­тваз­наў­чай, то не ха­пае ні сіл, ні ча­су на сваю аса­біс­тую твор­часць. Га­ды, якія я пра­вя­ла ў мін­скім Му­зеі су­час­на­га вы­яўлен­ча­га мас­тац­тва, не бы­лі са­мы­мі плён­ны­мі ў твор­час­ці. Бо лі­та­ра­ль­на не ха­па­ла ча­су. У Са­фіі ў мя­не быў не­вя­лі­кі во­пыт пра­цы ў пры­ват­най га­ле­рэі, якую ад­кры­лі мас­та­кі, — га­ле­рэя «Дзе­сяць». Праз год я гэ­тую ідэю па­кі­ну­ла. Га­ле­рэя існуе да­гэ­туль, але мы з му­жам ужо не ўдзе­ль­ні­ча­ем у яе кі­ра­ван­ні. На кож­ным эта­пе жыц­ця да­во­дзіц­ца не­шта вы­бі­раць. Апош­нія га­ды я спра­бую не зні­каць з бе­ла­рус­кай арт-сцэ­ны. Так, но­вы­мі пра­ца­мі ўдзе­ль­ні­ча­ла ў двух «Во­се­ньс­кіх са­ло­нах з Бел­газ­прам­бан­кам», што­га­до­вых экс­па­зі­цы­ях сек­цыі гра­фі­кі ў Па­ла­цы мас­тац­тва, «Apple Смак», у вы­ста­ве «Мі­ні-мі­дзі-прынт». І ў мя­не па-ра­ней­ша­му бе­ла­рус­кае гра­ма­дзян­ства.

Як па­зі­цы­яну­еш ся­бе на між­на­род­ных вы­ста­вах — як прад­стаў­ні­цу дзвюх кра­ін?

— Ка­лі ёсць маг­чы­масць, то звяз­ва­юся з арга­ні­за­та­ра­мі, каб пі­са­лі «Бе­ла­русь», але ка­лі ўдзе­ль­ні­чаю ў бал­гар­скіх між­на­род­ных пра­ектах, то па­зна­ча­юць, што я ўдзе­ль­ні­ца ад Бал­га­рыі. Гэ­тая сі­ту­ацыя па­ўсюль у све­це, ка­лі ты ро­біш не­шта ці­ка­вае і знач­нае, то кож­ная кра­іна хо­ча ця­бе пры­ва­ты­за­ваць. Але ў кон­кур­се ў Вар­не я прад­стаў­ні­ца між­на­род­на­га жу­ры ад Бе­ла­ру­сі. І гэ­та пры­емна. А на­огул гэ­та на­рма­ль­на — пі­саць дзве кра­іны, тую, дзе ка­ра­ні, і важ­на ад­даць да­ні­ну той кра­іне, дзе жы­веш.

Ра­ней мя­не за­сму­ча­ла, ка­лі наш мас­так тро­хі па­жыў за мя­жой, і рап­там у ка­та­ло­гах яго па­зна­ча­юць поль­скім ці фран­цуз­скім аўта­рам. Але за­раз я са­ма су­тык­ну­ла­ся з та­кой пра­бле­май, што я пі­шу гра­ма­дзян­ства Бе­ла­ру­сі, але ад­рас ста­іць: Са­фія, Бал­га­рыя. І па ад­рас­ных да­дзе­ных ця­бе ад­ра­зу ўклю­ча­юць у кейс гэ­тай кра­іны, і тое не за­ле­жыць ад твай­го жа­дан­ня, про­стая бю­рак­ра­тыя.

Сён­ня ўвогуле лягчэй станавіцца эмігрантам: лю­дзі ста­лі бо­льш ма­бі­ль­ны­мі. Мож­на лёг­ка пе­ра­мяш­чац­ца, ад­соч­ваць падзеі ў све­це ў рэ­жы­ме анлайн...

— Так, у тых жа са­цы­яль­ных сет­ках мож­на па­ба­чыць, чым за­йма­юцца ка­ле­гі, у якіх падзе­ях удзе­ль­ні­чаць. Быць у кур­се ўся­го. Але жы­во­га пра­цэ­су, на­пэў­на, гэ­та не за­мя­няе.