Срод­кі спаз­наць ся­бе

Рэ­жы­сёр­ку і артыс­тку На­цы­яна­ль­на­га тэ­атра Літ­вы што гле­да­чы, што пра­фе­сій­ні­кі доб­ра ве­да­юць па вы­сту­пах у бе­ла­рус­кай ста­лі­цы, па ўдзе­ле ў фес­ты­ва­лях і днях ку­ль­ту­ры са «Сло­ва­мі ў пя­сок» па­вод­ле Сэ­мю­эля Бе­ке­та, «Анты­го­най» па­вод­ле Са­фок­ла, «Анё­ла­мі Да­ста­еўска­га» па­вод­ле Фё­да­ра Да­ста­еўска­га. Акра­мя па­жыц­цё­вай прэм’ернас­ці, жанр вы­ма­гае аль­бо спа­вя­да­ль­нас­ці, аль­бо пра­па­вед­ван­ня, апош­няе, пра­ўда, хут­ка над­акуч­вае, та­му лепш каб яны спа­лу­ча­лі­ся...

— Плюс трэ­ба да­клад­на, па ка­ліў­цу вы­бу­доў­ваць дра­ма­тыч­ную струк­ту­ру, — пад­хоп­лі­вае Бі­ру­тэ. — Я ве­ль­мі люб­лю со­ла з аркес­трам — вось пры­клад для артыс­та тэ­атра, дзе дба­юць на­ват пра струк­ту­ру эмо­цый. Ка­лі ты сам з ся­бе ства­ра­еш спек­такль, ад­шук­ва­еш акцэн­ты, вы­ра­ша­еш па­бу­до­ву і на­строй кож­най фра­зы, ты по­тым змо­жаш гэ­та па­ўта­раць, пра­ўда, з вя­лі­кім унут­ра­ным на­пру­жан­нем. Ка­жуць, што мо­нас­пек­такль мо­жа быць аль­бо ве­ль­мі доб­ры, аль­бо зу­сім ня­доб­ры, ся­рэ­дзі­ны ня­ма. Але асаб­лі­ва фай­на, ка­лі ты з за­лы пра­фе­сій­ным во­кам не мо­жаш вы­зна­чыць, якім чы­нам спек­такль зроб­ле­ны. Та­му сво­еа­саб­лі­выя мо­на­па­ка­зы час­та ўда­юцца пі­сь­мен­ні­кам або на­ву­коў­цам — не­ша­ра­го­вым лю­дзям, якія вы­сту­па­юць і за­хоп­ле­на апа­вя­да­юць, час­цей за ўсё пра сваю дзей­насць. А ба­ль­шы­ня цу­доў­ных пра­фе­сій­ных артыс­таў гэ­ты жанр не лю­біць, не спа­вя­дае. Ве­ра­год­на, праз тое, што трэ­ба ад­кры­ваць — і ся­бе ў са­бе, і пе­рад пуб­лі­каю па­ўста­ваць ня­звык­лым, то-бок не тым, не та­кім, якім ця­бе ша­ну­юць.

А што пра гэ­та ду­ма­ла­ся на са­мым па­чат­ку сцэ­ніч­на­га шля­ху?

— Гэ­та быў са­вец­кі час. Мож­на бы­ло аб­раць на­шу кан­сер­ва­то­рыю, Тэ­атра­ль­на-мас­тац­кі інсты­тут у Мін­ску, але я ўжо за­йма­ла­ся ў тэ­атра­ль­най сту­дыі Ёна­са Вай­тку­са, і яшчэ ў шко­ле доб­ра за­це­мі­ла: на­шы са­мыя ад­мет­ныя рэ­жы­сё­ры на­ву­ча­лі­ся ў Ле­нін­гра­дзе ці ў Мас­кве. У Мас­кве бы­лі за­пат­ра­ба­ва­лі на­кі­ра­ван­не ад рэ­спуб­лі­кі (яго трэ­ба бы­ло пра­сіць, зда­бы­ваць), а ле­нін­град­скіх вы­клад­чы­каў стра­шэн­на збян­тэ­жыў мой лі­тоў­скі акцэнт. Мож­на лі­чыць, што я цэ­лы год яго вы­праў­ля­ла — але па­тра­пі­ла-та­кі ў ЛГІТ­МІК на курс да Ве­ні­ямі­на Фі­льш­тын­ска­га, на­ват без на­кі­ра­ван­ня. Ча­му ў Пі­цер? Та­му што май­му ба­ць­ку — а ён вяр­нуў­ся са ссыл­кі (мае ба­ць­кі яе пра­йшлі ўдвох) і за­кон за­ба­ра­няў яму па­сту­паць у лі­тоў­скія ву­зы — па­шан­ца­ва­ла за­воч­на ад­укоў­вац­ца ме­на­ві­та ў гэ­тым го­ра­дзе. Ён ве­ль­мі ха­цеў вы­ву­чаць мед­ыцы­ну, у Каў­на­се яго не маг­лі ўзяць... І ён час­ця­ком апа­вя­даў мне пра пе­цяр­бур­гскія тэ­атры, спек­так­лі, артыс­таў, — ка­го­сь­ці я ве­да­ла па кі­но, а та­та ба­чыў про­ста на сцэ­не і за­хап­ляў­ся са­мім го­ра­дам.

Але ж вы на­ву­ча­лі­ся не то­ль­кі акцёр­скай пра­фе­сіі?

— Мой май­стар Марк Су­лі­маў ве­ль­мі ве­рыў у мя­не, хоць я са­ма ў ся­бе — не над­та. Я бы­ла ма­лод­шай на рэ­жы­сёр­скім кур­се і... так ха­це­ла быць артыс­ткай, што ігра­ла ва ўсіх і ў кож­на­га. Ха­це­ла бы­ла па­ці­ху сы­хо­дзіць з рэ­жы­су­ры, а Су­лі­маў узяўся ўга­вор­ваць, маў­ляў, вы па­куль ма­ла­дая і не ба­чы­це пер­спек­ты­вы, а гэ­та вам спат­рэ­біц­ца, а ў вас схі­ль­нас­ці—здо­ль­нас­ці... Я за­ста­ла­ся, бо яго па­шка­да­ва­ла. Атры­ма­ла рэ­жы­сёр­скі дып­лом за «Шчас­лі­выя дні» Бе­ке­та ў Каў­нас­кім дра­ма­тыч­ным тэ­атры — у мя­не сыг­раў сам Аль­гі­ман­тас Ма­сю­ліс, вя­до­мы па кі­но ці не ўся­му бы­ло­му Са­юзу, ды Рэ­гі­на Вар­нэй­тэ, яна, пра­ўда, у кі­но не зды­ма­ла­ся, за­тое бы­ла існаю тэ­атра­ль­наю зор­кай. Але на­ват з імі я так і не здо­ле­ла да­маг­чы­ся та­го, на што за­мах­ва­ла­ся.

І за­ха­це­ла­ся ўсё да­рэш­ты ра­біць са­ма­стой­на?

— Вя­лі­кі крок да мо­нас­пек­так­ля — на­ву­чан­не япон­ска­му тэ­атру і тан­цу, вы­ву­чэн­не струк­ту­ры япон­ска­га тра­ды­цый­на­га спек­так­ля, су­адно­сі­наў хо­ру і са­ліс­та. Я ад­ра­зу зра­зу­ме­ла: вось яно, маё! Не­шта пад­обнае нам апа­вя­да­лі пра антыч­ны тэ­атр. Усе тэк­сты ў вер­шах, ад­мет­ная сцэ­ніч­ная гіс­то­рыя, на­рэш­це, ма­на­лог, які шмат вы­ма­гае з вы­ка­наў­цы, але дае вя­лі­кую сва­бо­ду вы­каз­ван­ня. У дзя­цін­стве я на­ву­ча­ла­ся на пі­яні­на, а скрып­ку мне так і не ку­пі­лі. А я так пра­гну­ла скрып­кі! Ну што пі­яні­на? Лю­дзі ў за­ле, ты да іх бо­кам, сам па са­бе. А са скрып­кай мож­на вы­хо­дзіць да рам­пы! Пэў­на, так афар­мля­ла­ся ця­га да ма­на­ло­гу, да со­ла, да лі­дар­ства. Мо­нас­пек­такль ве­ль­мі бліз­кі да скрып­кі — сам бу­ду­еш твор, гэт­кі кан­цэрт для скрып­кі, сам вы­кон­ва­еш, сам ад­каз­ва­еш і кож­ны раз га­то­вы іграць. Я ка­лі пры­еха­ла з Япо­ніі ў 1998 го­дзе, перш-на­перш вяр­ну­ла­ся да свай­го ко­ліш­ня­га Бе­ке­та і зра­бі­ла мо­нас­пек­такль «Сло­вы ў пя­сок». Пра­ўда, та­ды рэ­жы­сёр­ская ра­бо­та вя­лі­кай ра­дас­ці мне не да­ва­ла. Па­сля быў «Ка­ха­нак» Мар­ге­рыт Дзю­рас, «Анты­го­на» Са­фок­ла...

А ці трап­ляў­ся пер­са­наж, які сам здо­леў па­ў­здзей­ні­чаць на ва­ша акцёр­скае жыц­цё?

— Уне. Яна зу­сім іншая — мая су­пра­ць­лег­ласць. Асаб­лі­ва цяж­ка мне бы­ло за­сво­іць яе стаў­лен­не да жыц­ця як да гу­ль­ні. Я ства­ра­ла п’есу па­вод­ле яе па­рыж­скіх дзён­ні­каў, пе­рад­усім па­ўта­ра­ючы, што Уне Ба­біц­кай­тэ-Бай (1897—1961) не то­ль­кі знач­ная асо­ба лі­тоў­ска­га тэ­атра, але мы аб­едзве ма­ем шмат жыц­цё­вых па­ра­ле­ляў — і Санкт-Пе­цяр­бург, і Каў­нас, і рэ­жы­су­ру, і ўсход­нюю ку­ль­ту­ру... Яна па­ка­за­ла шлях — як шу­каць сваю ўнут­ра­ную сва­бо­ду. Кож­ны вы­хад да гля­дзе­ль­ні — крок да сва­бо­ды быць са­бой. Яна шмат ча­му мя­не на­ву­чы­ла, на­ват з не­пры­емнас­ця­мі і скрут­ны­мі аб­ста­ві­на­мі раз­бі­рац­ца. Не сха­ваю, што з кож­ным но­вым пер­са­на­жам мне ро­біц­ца ва­ль­ней ісці па жыц­ці. Але ўнут­ра­ная сва­бо­да так про­ста не пры­хо­дзіць — мы доў­га жы­лі ў стра­ху, я ад­чу­ва­ла яго з дзя­цін­ства, а по­тым, ка­лі ра­бі­ла «Дзя­цей лё­ду» па­вод­ле жыц­ця­пі­су ўлас­най сям’і, доб­ра зра­зу­ме­ла, ад­куль бя­руц­ца страх і маў­чан­не. Ба­бу­лю і дзя­ду­лю з сем’ямі ўзя­лі, ку­ды­сь­ці звез­лі — яны ба­ялі­ся сло­ва ска­заць у жа­ху, што за гэ­тае сло­ва вы­маў­ле­нае зро­бяць іхнім дзе­цям! Тра­ці­на Літ­вы за­гі­ну­ла. Не ве­даю, ко­ль­кі па­ка­лен­няў трэ­ба, каб гэ­та па­кі­нуць, на­рэш­це, у гіс­та­рыч­ным мі­ну­лым, каб пе­ра­жыць.

Вы­ні­кае, што з са­маю шчы­ль­наю за­ня­тас­цю ў вя­лі­кіх шмат­на­се­ле­ных па­ста­ноў­ках ва­шы мо­нас­пек­так­лі з’яві­лі­ся праз тое, што рэ­жы­сё­ра, які за­ха­цеў бы (ці змог) з ва­мі спра­віц­ца, не зна­хо­дзі­ла­ся? Мож­на ска­заць, што вы му­сі­лі спра­віц­ца з са­бою са­ма­стой­на?

— Мне ўво­гу­ле зда­ецца, што жанр мо­нас­пек­так­ля рэ­жы­сё­рам не над­та ці­ка­вы, бо пра­фе­сія вы­ма­гае па­ка­заць ся­бе эфек­тна, пе­ра­ка­наў­ча, ад­мет­на, а для эфек­тнас­ці мо­нас­пек­такль над­та сціп­лы па­ста­но­вач­на. Ве­ль­мі да­па­мог па пер­шым ча­се Ры­мас Ту­мі­нас, та­ды кі­раў­нік На­цы­яна­ль­на­га тэ­атра, — у мя­не не бы­ло ўпэў­не­нас­ці ў са­бе, ве­ры, каб за­ста­вац­ца рэ­жы­сё­рам. Ён пры­хо­дзіў на рэ­пе­ты­цыі і да­ваў ве­ль­мі доб­рыя па­ра­ды раз­ам з трап­ны­мі за­ўва­га­мі. Ця­пер, ска­жу шчы­ра, ужо мя­не про­сяць пра пад­обную да­па­мо­гу. Але гэ­та на­сто­ль­кі трэ­ба ве­даць маг­чы­мас­ці артыс­та, так рас­ка­тур­хаць, рас­цвя­ліць яго «з ся­рэ­дзі­ны», сто­ль­кі яму ад­даць... На кож­ную ра­бо­ту я вы­дат­кую не­ка­ль­кі га­доў жыц­ця — ка­лі маю ўнут­ра­ную па­трэ­бу не­як ма­тэ­ры­ялі­за­ваць но­вы дос­вед. Аль­бо я доў­га ду­маю ды пі­шу — дра­ма­тур­гію, лі­та­ра­ту­ру. Мне важ­на так пры­ду­маць свет, каб гля­дач ха­цеў ту­ды ўвай­сці і каб я са­ма не ха­це­ла ад­туль вы­хо­дзіць. Гэ­та сро­дак зра­біць сваё жыц­цё най­леп­шым. І яшчэ я з кож­ным но­вым спек­так­лем ду­маю: ну на­што мне гэ­тае акцёр­ства? Я ж ця­пер «скрып­ку маю» — пі­саць умею! Але ня­хай бу­дзе і тое, і іншае — як доб­рыя срод­кі спаз­наць ся­бе.