Пры­ват­нае... і не для ўсіх

СКОН­ЧЫЎ АКА­ДЭ­МІЮ МАС­ТАЦ­ТВАЎ У ПО­ЗНА­НІ, АТРЫ­МАЎ­ШЫ ДЫП­ЛОМ ЖЫ­ВА­ПІС­ЦА, ПРА­ЦА­ВАЎ ГА­ЛОЎ­НЫМ МАС­ТА­КОМ-ПА­СТА­НОЎ­ШЧЫ­КАМ У ТЭ­АТРАХ ЛО­ДЗІ, ШЧЭ­ЦІ­НА І ПО­ЗНА­НІ, З’ЯЎ­ЛЯ­ЕЦЦА АЎТА­РАМ БО­ЛЬШ ЗА 200 СЦЭ­НАГ­РА­ФІЙ ДЛЯ ДРА­МА­ТЫЧ­НА­ГА ТЭ­АТРА, БА­ЛЕ­ТА, ОПЕ­РЫ, ТЭ­ЛЕ­БА­ЧАН­НЯ І НА­ВАТ ДЛЯ НЕ­КА­ЛЬ­КІХ ФІ­ЛЬ­МАЎ. ПАД­ЧАС ПРА­ЦЫ СЦЭ­НОГ­РА­ФАМ САМ МА­ЛЯ­ВАЎ АФІ­ШЫ ДЛЯ СВА­ІХ СПЕК­ТАК­ЛЯЎ, АД­НАК ПА­СТУ­ПО­ВА ЯГО ЗА­ХА­ПІЎ ГЭ­ТЫ ПРА­ЦЭС І НА СЁН­НЯ СТВА­РЫЎ ЁН КА­ЛЯ ТРОХ­СОТ ПЛА­КА­ТАЎ. АД­РА­ЗУ ПРЫ­ЙШЛО ПРЫ­ЗНАН­НЕ. ЦЯПЕР ПРА­ЦУЕ Ў ГРА­ФІ­ЦЫ, ЖЫ­ВА­ПІ­СЕ, ГРА­ФІЧ­НЫМ ДЫ­ЗАЙ­НЕ І ДЫ­ЗАЙ­НЕ ІНТЭ­Р’Е­РА.

У МІН­СКУ МЫ СУС­ТРЭ­ЛІ­СЯ З ТВОР­ЦАМ НА НА­СТУП­НЫ ДЗЕНЬ ПА­СЛЯ АД­КРЫЦ­ЦЯ ЯГО ВЫ­СТА­ВЫ «ПОЛЬ­СКІ СО­ННІК» У ВІ­ЦЕБ­СКІМ МУ­ЗЕІ МАР­КА ША­ГА­ЛА.

На­зва ва­ша­га ка­та­ло­гу, прэ­зен­та­ва­на­га ў Бе­ла­ру­сі, гу­чыць як «Пла­ка­ты ве­ль­мі поль­скія», та­му пер­шае пы­тан­не бу­дзе ўлас­на пра поль­скі пла­кат, які ў нас, у Бе­ла­ру­сі, ве­ль­мі цэ­няць і за­хап­ля­юцца як пры­кла­дам раз­ня­во­ле­нас­ці мас­тац­кай дум­кі. Ка­лі я ву­чы­ла­ся ў Ака­дэ­міі мас­тац­тваў, нам тлу­ма­чы­лі, што гэ­ты фе­но­мен уз­нік, бо друк быў ня­якас­ным, і для пе­ра­адо­лен­ня гэ­та­га аб­ме­жа­ван­ня ма­лю­нак му­сіў быць мак­сі­ма­ль­на па­ра­дак­са­ль­ным і вы­раз­ным. Зра­зу­ме­ла, што не гэ­тая пры­чы­на га­лоў­ная. На ва­шу дум­ку, якія асаб­лі­вас­ці на­цы­яна­ль­на­га мен­та­лі­тэ­ту і раз­віц­ця мас­тац­тва пры­вя­лі да ўзнік­нен­ня та­кой з’явы, як поль­скі пла­кат?

— Поль­шча ні­ко­лі не бы­ла ве­ль­мі ба­га­тым кра­ем. Мы ме­лі сар­мац­кую ары­гі­на­ль­ную тра­ды­цыю, якой за­хап­ляў­ся За­хад, але заўсё­ды на­ша ку­ль­ту­ра раз­ві­ва­ла­ся пад не­чым уплы­вам, і бы­ло ня­шмат рэ­чаў, што нас яскра­ва вы­лу­ча­лі. Але па­сля Дру­гой сус­вет­най вай­ны з’яві­ла­ся не­ка­ль­кі сфер, у якіх Поль­шча моц­на ся­бе пра­яві­ла. Ад­ной з іх з’яўля­ецца су­час­ная му­зы­ка, дзе ма­ем ве­ль­мі цу­доў­ных кам­па­зі­та­раў, та­кіх як, на­прык­лад, Пэн­дэ­рэц­кі, ён учо­ра быў у вас у Мін­ску, і яшчэ — пла­кат, які за­ва­яваў свет. Па­ча­ло­ся ўсё з та­го, што Ген­рых Та­ма­шэў­скі вы­слаў пла­ка­ты на між­на­род­ную вы­ста­ву ў 1948 го­дзе і атры­маў ад­ра­зу не­ка­ль­кі пер­шых пры­зоў. І по­тым кож­ны год хто-не­будзь з Поль­шчы браў га­лоў­ны прыз на не­йкім між­на­род­ным бі­ена­ле.

У 1950—60-я, ка­лі поль­скі пла­кат па­ўста­ваў як ад­мет­ная з’ява, па­ліг­ра­фія бы­ла кеп­скай, яна да­ва­ла бляк­лыя ко­ле­ры. Але мы ве­ль­мі ха­це­лі мець ка­ля­ро­выя по­ста­ры, і мас­та­кі па­ста­ві­лі на кан­цэп­цыю. У той час за­ход­ні пла­кат быў пры­го­жы, але бес­сэн­соў­ны, наш быў раз­умным: у гра­фіч­ным зна­ку ўтрым­лі­ваў­ся сэнс. Той, хто ў тыя ча­сы пры­язджаў у Поль­шчу, згад­вае, што кра­іна бы­ла ве­ль­мі шэ­рай, але на ву­лі­цах ві­се­лі ка­ля­ро­выя ге­ні­яль­ныя пла­ка­ты. Яны па­ўста­ва­лі з са­мых роз­ных на­го­даў, па­чы­на­ючы ад рэ­кла­мы да тэ­атра і кі­но. На­прык­лад, мы ра­бі­лі ўлас­ную рэ­кла­му за­меж­ных фі­ль­маў, леп­шую за ары­гі­на­лы. Гэ­тыя тво­ры не счыт­ва­лі­ся да­слоў­на, як, на­прык­лад, аме­ры­кан­скія вы­явы — звы­чай­на твар акцё­ра і эфек­тныя сцэ­ны ва­кол. Ве­ль­мі пры­го­жа і ту­па. У нас праз бо­льш аб­страк­тнае мыс­лен­не рас­кры­ваў­ся змест. Мя­не за­ўсё­ды ў мас­тац­тве раз­драж­няе лі­та­ра­ль­ны пад­ыход. Я люб­лю, каб не­шта за­ста­ва­ла­ся не­да­ка­за­ным, каб гля­дач сам да­йшоў да сут­нас­ці.

Сён­ня мы спра­бу­ем быць бо­льш су­час­ны­мі, але пры гэ­тым не па­йшлі ні шля­хам швей­цар­цаў, якія раз­ві­ва­юць ты­па­гра­фіч­ны пла­кат, ні да­ро­гай япон­цаў з іх аб­страк­тны­мі зна­ка­мі, мы ро­бім по­стар час­тко­ва ілюс­тра­цый­ны, у ста­рых тра­ды­цы­ях, як ра­бі­ла трой­ка кла­сі­каў — на­шых пла­кат­ных ба­гоў: Ген­рых Та­ма­шэў­скі, Ян Ля­ні­ца, Ра­ман Цяс­ле­віч; яны вы­кштал­та­ва­лі ве­лі­зар­ную ко­ль­касць вуч­няў, у тым лі­ку з Еўро­пы.

Аб­ме­жа­ва­ныя рам­кі дру­кар­скіх маг­чы­мас­цей вы­клі­ка­лі асаб­лі­вую фак­ту­ру тых арку­шаў — на­ўмыс­на бру­та­ль­ных, з руч­ным ма­люн­кам, ла­ка­ль­ны­мі ко­ле­ра­мі, ці сён­ня ве­лі­зар­ныя маг­чы­мас­ці ліч­ба­вай апра­цоў­кі зні­жа­юць аўтэн­тыч­насць і энер­ге­ты­ку гэ­та­га мас­тац­тва? Вы пра­цяг­ва­еце тра­ды­цыю, але як гэ­тая тра­ды­цыя тран­сфар­му­ецца пад уплы­вам но­вых тэх­на­ло­гій?

— Та­кая пра­бле­ма існуе па­ўсюль: камп’ютар дае фан­тас­тыч­ныя маг­чы­мас­ці. Ця­пер ве­ль­мі лёг­ка зра­біць рэ­аліс­тыч­ную вы­яву і лю­дзі пе­ра­ста­юць мыс­ліць аб­страк­тна. Усё ста­но­віц­ца лі­та­ра­ль­ным. Я ня­даў­на ад­мо­віў­ся ад за­мо­вы — рэ­кла­мы га­ле­рэі, дзе мя­не пра­сі­лі ўклю­чыць у постар і бу­ды­нак, і твар ды­рэк­та­ра, а я, у сваю чаргу, ім пра­па­на­ваў на­няць вуч­ня пят­нац­ца­ці га­доў, які ве­дае камп’ютар­ныя пра­гра­мы, і ён усё скам­па­нуе — бу­ды­нак, дрэ­ва, ды­рэк­та­ра, яго лю­бі­мы ку­ба­чак і гэ­так да­лей. На жаль, сён­ня шмат тэ­атраў кі­ру­юцца за­ход­ні­мі ўзо­ра­мі і ро­бяць так зва­ныя ві­зу­аль­ныя ідэн­ты­фі­ка­цыі, ка­лі ўсе пла­ка­ты асоб­на­га тэ­атра вы­гля­да­юць пад­обна. І та­ды атрым­лі­ва­ецца, што сён­ня тэ­атр па­каз­вае Да­ста­еўска­га, а за­ўтра — Го­га­ля, але афі­шы ад­но­ль­ка­выя, і вы­гля­дае так, ні­бы Да­ста­еўскі і Го­галь і пі­са­лі ад­но­ль­ка­ва і каз­ка для дзя­цей пад­обная да спек­так­ля па­вод­ле Да­ста­еўска­га. Я з гэ­тым актыў­на зма­га­юся, бо ве­даю ад­ну про­стую рэч: мас­тац­тва па­він­на рэ­кла­ма­вац­ца праз мас­тац­тва, а не праз ра­мяс­тво. Ра­мяс­тво па­трэб­нае, каб за­рэк­ла­ма­ваць не­йкае крэс­ла ці сэр­віс, але ка­лі збі­ра­емся рас­ка­заць пра вя­лі­кую па­ста­ноў­ку, то на да­па­мо­гу пры­хо­дзіць мас­тац­кі твор. Мы ж хо­чам пра­маў­ляць да раз­умна­га спа­жыў­ца, а не да не­ра­зум­най мо­ла­дзі, якая жа­дае ўба­чыць аго­ле­ную жан­чы­ну на сцэ­не. Раз­умны твор — не да­слоў­ны, не лі­та­ра­ль­ны, ён апе­руе ме­та­фа­рай, сім­ва­лам.

Ехаў сён­ня па мін­скіх ву­лі­цах і за­ўва­жыў, што бо­ль­шасць бе­ла­рус­кіх пла­ка­таў ве­ль­мі лі­та­ра­ль­ныя, як гэ­та сён­ня ад­бы­ва­ецца і ў Поль­шчы. Ад­на­знач­ных. І з гэ­тым трэ­ба зма­гац­ца. Я мяр­кую, што мас­тац­тва — элі­тар­ная рэч. І тры­ма­ючы­ся гэ­тай элі­тар­нас­ці, трэ­ба ад­па­вед­на вы­хоў­ваць гле­да­ча. Але лю­дзі лю­бяць лёг­касць, да­слоў­насць, хо­чуць гля­дзець хут­чэй на рэ­аліс­тыч­ныя кар­ці­ны ў му­зе­ях, чым на Ша­га­ла ці Ма­ле­ві­ча, бо там трэ­ба ду­маць ці мець ураж­лі­вую ду­шу.

Шмат поль­скіх мас­та­коў пра­цяг­ва­юць ста­рыя тра­ды­цыі. Але ці мож­на ска­заць, што ўзнік­ла но­вае па­ка­лен­не, што пры­нцы­по­ва ад­маў­ляе гэ­тыя тра­ды­цыі і знай­шло не­йкі но­вы, асоб­ны шлях? Якім чы­нам сён­ня раз­ві­ва­ецца поль­скі пла­кат?

— Можна вызначыць тры кі­рун­кі. Пер­шы — пра­цяг поль­скай шко­лы пла­ка­та. Тут най­бо­льш яркі, на­пэў­на, Лех Ма­еўскі — з ад­на­го бо­ку, ве­ль­мі інды­ві­ду­аль­ны і ары­гі­на­ль­ны, але з інша­га — ві­да­воч­на на­ле­жыць да ста­рой шко­лы. Ёсць твор­цы, якія раз­ві­ва­юць аса­біс­ты стыль, і яны ні да ка­го не пад­обныя, як Кая Рэ­нкас, яе вы­ста­ва бы­ла ў Бе­ла­ру­сі ня­даў­на, як, на­прык­лад, Яцэк Ста­ні­шэў­скі з Гда­нь­с­ка, Бог­на Ота-Вэн­гжын. Трэ­ці кі­ру­нак улу­чае тых, хто хо­ча быць кас­ма­па­лі­там і ро­біць ко­піі за­ход­ніх по­ста­раў. Яны кеп­скія: ко­пія за­ўсё­ды ко­пія. Поль­ская ж шко­ла пла­ка­та аб­апі­ра­ецца на інды­ві­ду­алізм. У гэ­тым сі­ла гэ­та­га мас­тац­тва.

Мо­ладзь ста­ра­ецца быць су­час­най, ча­са­мі ў яе атрым­лі­ва­ецца, але я не ба­чу, каб у Поль­шчы па­ўстаў но­вы кі­ру­нак, яны хут­чэй за­па­зыч­ва­юць у швей­цар­цаў, япон­цаў.

Ці мож­на быць доб­рым пла­ка­тыс­там без па­чуц­ця гу­ма­ру?

— Так, мож­на, я ве­даю аўта­раў, якія пра­цу­юць з ве­ль­мі сур’ёзны­мі тэ­ма­мі. Але сам я ве­ль­мі люб­лю гу­мар, та­ды по­стар ляг­чэй успры­маць і ства­раць. Я не ўмею раз­маў­ляць та­кой мо­вай, не раб­лю пла­ка­таў эка­на­міч­ных ці па­лі­тыч­ных, то­ль­кі на тэ­му ку­ль­ту­ры. Па­чу­ва­юся ўпэў­не­ным у гэ­тай тэ­ме. Па­чуц­цё гу­ма­ру ўсё ве­ль­мі аб­ляг­чае. Па­мя­таю, што пра­ца­ваў з дэ­ка­ра­цы­ямі да «Мак­бе­та» і не­й­кі рэ­цэн­зент на­пі­саў, маў­ляў, доб­рыя, але ве­ль­мі змроч­ныя зра­біў дэ­ка­ра­цыі Ры­шард Кая. А якія я па­ві­нен быў зра­біць дэ­ка­ра­цыі да «Мак­бе­та»? Усё за­ле­жыць ад тэ­мы.

Але ці ад­ра­зу ві­даць, што ў аўта­ра ня­ма па­чуц­ця гу­ма­ру?

— У се­кун­ду. Звы­чай­на гэ­та бес­сэн­соў­ны і прэ­тэн­цы­ёзны твор.

Вы пры­зна­еце­ся ў лю­бо­ві да кі­чу і поп-ку­ль­ту­ры. Але ж тыя, хто вы­тва­рае кіч, ро­бяць гэ­та цал­кам сур’ёзна. Ча­му вам пад­аба­ецца, як вы ка­жа­це, «чэр­паць смец­це по­ўны­мі пры­гар­шча­мі»?

— Люб­лю кіч, та­му што гэ­тыя лю­дзі — эстэ­тыч­на не­дас­вед­ча­ныя, з кеп­скім гус­там — пра­ўдзі­выя. Не­аду­ка­ва­ныя, але ве­ль­мі пра­ўдзі­выя. Я гля­джу на іх жах­лі­выя кар­ці­ны і я ўзру­ша­ны, бо ба­чу пра­ўду ў тым, што яны ро­бяць. На­прык­лад, у Бе­ла­ру­сі ў сва­ім га­тэ­лі на­зі­раю каш­мар­ныя ру­жо­выя пу­дзе­лі на ру­жо­вых пад­ушках у за­ла­той ра­ме. Або ру­жо­выя кот­кі на ру­жо­вых пад­ушках. Безгустоўшчына? Надзвы­чайная. Але гэ­та цу­доў­на, не­хта лю­біць та­кі інфан­ты­ль­ны свет. У Бе­ла­ру­сі шмат кі­чу. І гэ­та кам­плі­мент, гэ­та зна­чыць, што лю­дзі — пра­ўдзі­выя, яны ма­юць улас­ныя жа­дан­ні. Не­пат­рэб­на, каб гра­мад­ства на сто пра­цэн­таў бы­ло ад­ука­ва­ным, лю­бі­ла то­ль­кі Эль Грэ­ка і слу­ха­ла то­ль­кі Чай­коў­ска­га. Лю­дзі ма­юць пра­ва быць звы­чай­ны­мі.

Там вы зна­хо­дзі­це ві­зу­аль­ныя па­ра­док­сы? Што шу­ка­еце ў кічы як мас­так?

— Я спе­цы­яль­на на­бы­ваю та­кія прад­ме­ты. У Бе­ла­ру­сі лю­бяць ру­жы, пад­ушкі, ка­тоў і са­бак. У Поль­шчы бу­дуць але­ні, у Гер­ма­ніі — дзяў­чаты з пі­вам. Кож­ная кра­іна мае не­шта та­кое — інфан­ты­ль­нае, на­іўнае, тан­дэт­нае, пе­ра­са­ло­джа­нае — пра­ўдзі­вае! Я езджу па ўсім све­це і на­ўмыс­на збі­раю кіч. Мек­сі­ка — ка­ра­леў­ства кі­чу, ад­туль я пры­во­джу ве­лі­зар­ную ко­ль­касць рэ­чаў. Іх кіч за­ме­ша­ны на смер­ці. І гэ­та ня­звык­ла, бо ў на­шых кра­інах гэ­та мак­сі­ма­ль­на да­лё­кая ад смер­ці рэч. Я зра­біў пакат «Лі­хань» у серыі «Польшча». Усе мае зна­ёмыя бы­лі здзіў­ле­ны, бо там па­бу­да­ва­лі но­вы кас­цёл — жах­лі­вы, брыд­кі, страш­ны, кеп­ска­га гус­ту: ку­пал — рым­скі, ка­ло­ны — грэ­час­кія. Я зра­біў пла­кат з квет­ка­мі, авеч­ка­мі, бо мне зда­ецца, што бо­ль­шасць лю­дзей лю­біць Лі­хань, ім зда­ецца, што там пры­го­жа. А вось цар­кву ў Бе­лым Бо­ры, спра­екта­ва­ную поль­скім жы­ва­піс­цам Ежы На­ва­се­льс­кім, ніх­то не лю­біць: яна сціп­лая і эле­ган­тная.

Вы ста­лі пра­ца­ваць над пла­ка­та­мі не ад­ра­зу, яны су­пра­ва­джа­лі ва­шу сцэ­наг­ра­фіч­ную дзей­насць і ста­лі яе на­ступ­ствам, так­са­ма вы за­йма­еце­ся жы­ва­пі­сам і гра­фі­кай, і на вы­ха­дзе атрым­лі­ва­юцца зу­сім роз­ныя рэ­чы. Як гэ­та ўсё ўжы­ва­ецца па­між са­бой? Ве­ра­год­на, кож­ная сфе­ра дзей­нас­ці вы­яўляе не­йкую іншую ва­шу іпас­тась? Зна­ход­кі ў ад­ным да­па­ма­га­юць не­шта ад­шу­каць у іншым? Ці на­адва­рот — для вас важ­ная гер­ме­тыч­насць кож­най пра­цы?

— Ёсць мас­та­кі, якія хут­ка зна­хо­дзяць сваю да­ро­гу. А я, на жаль, не. Спра­ба­ваў ма­ля­ваць, пі­саць, ра­біць дэ­ка­ра­цыі і кас­цю­мы, фі­ль­мы, пла­ка­ты. Шу­каю для ся­бе мес­ца. А па­сля зной­дзе­нае ў кож­най сфе­ры пе­ра­меш­ва­ецца, та­му мой пла­кат ве­ль­мі тэ­атра­ль­ны, мае спек­так­лі — жы­ва­піс­ныя, жы­ва­піс — пла­кат­ны. Усё пе­ра­мя­ша­ла­ся.

Ад ча­го б вы ні­ко­лі не ад­мо­ві­лі­ся, што для вас са­мае каш­тоў­нае? Хто грае га­лоў­ную парт­ыю ва ўсёй гэ­тай по­лі­фа­ніі?

— Най­бо­льш люб­лю ма­лю­нак, пры­ват­ны, аса­біс­ты, той, які я не па­каз­ваю...

Гэ­та ва­шы «Ста­рон­кі з ка­лен­да­ра», які вы ве­дзя­це трыц­цаць га­доў...

— Так, най­бо­льш ца­ню гэ­тую твор­часць, тое мая пры­ват­ная дзя­лян­ка, па­трэб­ная мне для та­го, каб зра­зу­мець свет. Му­шу свет на­ма­ля­ваць, каб яго зра­зу­мець. Сён­ня я на­ма­люю Мінск, і гэ­тую на­шу раз­мо­ву, і тое, што яшчэ ад­бу­дзец­ца ве­ча­рам.

З та­го вы­йдзе ста­рон­ка дзён­ні­ка, але па­зней мо­жа атры­мац­ца і не­шта іншае.

Вы сцвяр­джа­еце, што вы не­су­час­ны. Што гэ­та дае для твор­час­ці?

— Мас­та­ку важ­на ве­даць, кім ён ёсць на­сам­рэч. Я не маю ўнут­ра­най па­трэ­бы шу­каць но­вых фор­маў вы­ра­жэн­ня. Ма­ле­віч пры­ду­маў, як рэ­ду­ка­ваць фор­му, Ша­гал яе раз­ві­ваў. А я ма­люю свой свет, але з не­йкіх пры­чын я не аван­гар­дыст. Ёсць мас­та­кі, на­прык­лад кан­цэп­ту­аліс­ты, якім важ­на пры­ду­маць но­выя фор­мы. Я не маю та­кой па­трэ­бы: туш, фар­ба і доб­рае мес­ца — і я не прэ­тэн­дую на не­йкую ро­лю ў гіс­то­рыі мас­тац­тва. Мой свет кан­сер­ва­тыў­ны, не люб­лю су­час­нас­ці. Па­між не­вя­лі­кай элек­трыч­кай і хут­кім цяг­ні­ком вы­бе­ру пер­шае, бо люб­лю сес­ці і па­ра­змаў­ляць з лю­дзь­мі. Доб­ра, ка­лі там бу­дуць вы­бі­тыя шы­бы: зма­гу не­ле­га­ль­на за­па­ліць цы­га­рэт­ку. Па­сля па­га­ва­рыць з кан­дук­та­рам, з ба­бу­ль­ка­мі. А су­час­насць — 2 ты­ся­чы кі­ла­мет­раў за 2 га­дзі­ны. Ча­сам я ка­рыс­та­юся гэ­тым, але ка­лі вя­лі­кая па­трэ­ба. Ня­рэд­ка бы­ваю ў Кі­таі, але яшчэ па­мя­таю, як ездзіў ста­ры­мі цяг­ні­ка­мі і аўто­бу­са­мі, дзе бы­ло цес­на, але мож­на па­ра­змаў­ляць з лю­дзь­мі. Спа­кой­на. Трэ­ба мець кан­такт, і ён цяж­ка да­ся­га­ль­ны ў су­час­ным стэ­ры­ль­ным све­це. Та­му люб­лю Бе­ла­русь, тут па­чу­ва­юся ве­ль­мі спа­кой­ным, бо за­ўсё­ды ёсць час, каб па­гу­та­рыць з лю­дзь­мі. Тут так­са­ма ёсць мнос­тва вар’ятаў, якія ро­бяць гро­шы і спя­ша­юцца. Але ў ма­лых мяс­тэч­ках мож­на знай­сці ба­бу­ль­ку, што мне рас­па­вя­дзе пра сва­іх ку­рак.

І час­та вы пры­язджа­еце ў Бе­ла­русь?

— Апош­нім ча­сам — так, дзе­ля вы­стаў. Мя­не тут ніх­то не ве­дае, гэ­та я ў Поль­шчы зна­ка­мі­ты, але лю­дзей на ад­крыц­цё пры­йшло шмат. Яны ад­кры­тыя, яны за­да­ва­лі муд­рыя пы­тан­ні, да­тыч­ныя та­го, што я раб­лю. Але ба­чу ў Бе­ла­ру­сі і мі­ну­сы. Мы за­йшлі на вы­ста­ву сту­дэн­цкіх твор­чых ра­бот у Ака­дэ­мію мас­тац­тваў — і я па­ба­чыў пра­цы ма­ла­дых лю­дзей, якія па­збаў­ле­ны інды­ві­ду­аль­нас­ці, мно­жаць рэ­аліс­тыч­ныя і нуд­ныя кар­цін­кі.

Хі­ба не трэ­ба спа­чат­ку атры­маць ака­дэ­міч­ную шко­лу, а па­сля раз­ві­ваць сваю інды­ві­ду­аль­насць?

— Дык ня­хай яны гэ­та ро­бяць. Дзе па­каз­вае мо­ладзь свой та­лент — у ба­на­ль­ных пей­за­жы­ках? Сту­дэн­ты ву­чац­ца тэх­ні­цы. Але я іду на вы­ста­ву і ха­чу ўба­чыць, як гэ­тыя сту­дэн­ты яе вы­ка­рыс­тоў­ва­юць. Атры­ма­ла­ся на­ма­ля­ваць дрэ­ва. На­вош­та?

Ко­ль­кі га­доў меў Мі­ке­лан­джэ­ла, ка­лі па­чаў ра­біць свае ску­льп­ту­ры? Ко­ль­кі га­доў бы­ло Пі­ка­са, ка­лі ён тва­рыў у бла­кіт­ным пе­ры­я­дзе? Ко­ль­кі га­доў меў Ма­дзі­ль­яні, ка­лі па­чаў пі­саць свае парт­рэ­ты? Так, сту­дэн­ты па­він­ны за­сво­іць тэх­ні­ку, бо яна дае бо­ль­шыя маг­чы­мас­ці. Але яны па­він­ны не­шта па­ве­дам­ляць. А яны кштал­ту­юць тэх­ні­ку, кштал­ту­юць — і ні­чо­га не мо­гуць па­ве­да­міць. Хі­ба тое, што дрэ­ва во­сен­ню жаў­цее... Але гэ­та­га ма­ла, я быў стра­шэн­на ўра­жа­ны тым на вы­ста­ве твор­чых ра­бот сту­дэн­таў. Шмат та­ле­на­ві­тых лю­дзей, але за­йма­юцца то­ль­кі тэх­ні­кай. Тым бо­льш што рэ­аліс­тыч­ны ма­лю­нак сён­ня не так важ­ны, ка­лі існуе фа­таг­ра­фіч­ны апа­рат. Ка­лі я ха­чу, каб мая ру­ка мя­не слу­ха­ла­ся, я па­ві­нен пра­кты­ка­вац­ца, але па­сля ўзні­кае пы­тан­не: дзе­ля ча­го? Сту­дэн­ты пры­го­жа на­ма­ля­ва­лі пей­заж. На­вош­та?

Я раз­умею, што трэ­ба ву­чыць ра­мяс­тву, у нас час­та пра гэ­та за­бы­ва­юць, і гэ­та кеп­ска. Ра­мяс­тво па­трэб­нае. Але ка­лі я ба­чу пра­цы 20-га­до­вых сту­дэн­таў і ўсе ма­лю­юць ясе­ні ды бя­роз­кі... Мен­таль­­ны ўзро­вень па­чат­ко­вай шко­лы. Ча­му на твор­чай вы­ста­ве яны не па­ка­за­лі свае твор­чыя пра­цы?

Тым бо­льш яны жы­вуць у кра­іне, дзе на­ра­дзіў­ся та­кі най­вя­лік­шы май­стар жы­ва­пі­су, паэ­зіі жы­ва­пі­су, як Марк Ша­гал. Вы ма­еце шко­лу Ма­ле­ві­ча, ма­еце ге­ні­яль­ных май­строў са­вец­ка­га пла­ка­та. А ў вы­ні­ку... Пра­бач­це, але та­кі стан рэ­чаў.

З бе­ла­рус­ка­га мас­тац­тва най­бо­льш пад­аба­юцца іко­ны, ХІХ ста­год­дзе ў вас ня­кеп­скае. З На­цы­яна­ль­на­га мас­тац­ка­га му­зея мя­не да­вя­ло­ся вы­цяг­ваць. На­пэў­на, вы ма­еце і су­час­нае мас­тац­тва, але яго цяж­ка ўба­чыць. У га­ле­рэ­ях яго ма­ла.

Рас­па­вя­дзі­це пра вы­ста­ву «Поль­скі со­н­нік» у Му­зеі Мар­ка Ша­га­ла... Чаму такая назва?

— Я ўсё час­цей стаў за­ўва­жаць, што мя­не ата­ча­юць пры­ват­ныя сім­ва­лы. Усё час­цей ужы­ваю ад­ны і тыя ж ме­та­фа­ры — фі­лі­жан­ка, пэн­дзлік... Але я не шу­каю тут не­шта сюр­рэ­аліс­тыч­нае, тут што­сь­ці дзее­цца па­вод­ле пра­ві­лаў сну. Я кры­ху ле­ту­цен­нік, і со­ннік сам па са­бе — гэ­та ду­расць, та­кі інтэ­лек­ту­аль­ны кіч. Гэ­та ха­ро­шая на­зва, каб за­клі­каць ма­ла­дых лю­дзей тут, у Бе­ла­ру­сі: за­зір­ні­це ў свае сны, ма­ры, рас­па­вя­дай­це пра сваё жыц­цё. Мож­на на­ват пра ба­на­ль­ныя рэ­чы. Фры­да Ка­ла рас­каз­ва­ла пра боль у па­зва­ноч­ні­ку, пра тое, што аб­рэ­за­ла ва­ла­сы, — і ўвесь свет ска­заў: «Ах!» Трэ­ба быць пра­ўдзі­вым. І я ў тых тво­рах на вы­ста­ве рас­па­вя­даю пра сваё жыц­цё, якое мае доб­рыя і кеп­скія ба­кі. Вось на вок­лад­цы ка­та­ло­га аўта­пар­трэт. Я ха­цеў бы быць вы­со­кім і строй­ным, але я ма­лы і тоў­сты, я ха­цеў бы мець гу­сар­скія кры­лы, але яны ў мя­не як у вы­лі­ня­лай кач­кі. Та­кі я ёсць. Па­лю, хоць і не мод­на. Важ­на па­га­дзіц­ца з са­бой і вы­яўляць ся­бе.