Про­сты сэнс жыц­ця

У 2007 го­дзе яе ўва­саб­ляў Алег Жуг­жда для Ма­рыі За­ха­рэ­віч, але доў­га і шчас­лі­ва жыць на сцэ­не На­цы­яна­ль­на­га тэ­атра імя Янкі Ку­па­лы тво­ру не вы­па­ла.

Спек­такль рэ­жы­сё­ра Лі­на­са За­йкаў­ска­са сцвяр­джае, што ка­хан­не — пе­рад­усім прэ­ра­га­ты­ва ду­шы, па­чуц­цё без ве­ку і яго за­шмат не бы­вае, а жыц­цё на­бы­вае сэнс то­лькі та­ды, ка­лі ёсць пра ка­го кла­па­ціц­ца і ка­му­сь­ці быць па­трэб­ным. Гэ­та зра­зу­мець ня­цяж­ка. Пе­ра­клад з лі­тоў­скай да­клад­на пад­аваў­ся праз пра­екцыю, і гля­дзе­ль­ня не трап­ля­ла ў моў­ную за­леж­насць. Да та­го ж па­ста­ноў­ку су­пра­ва­джаў джа­за­вы гурт (му­зыч­нае афар­млен­не на­ле­жыць Ры­ман­та­су Баг­до­на­су): тэм­па-рыт­міч­на і на­стра­ёва му­зы­кі час-по­час ня­ўглед­на скі­роў­ва­лі пер­са­на­жаў да дзея­нняў. А ка­лі праз ад­мет­нас­ці плас­тыч­на­га вы­ра­шэн­ня тра­гі­ка­ме­дыя на­бы­ва­ла экс­цэн­трыч­ныя ры­сы, да­чу­ва­ла­ся на­ват цыр­ка­вая но­та — ні­бы­та дзіў­нае і па­ву­ча­ль­нае прад­стаў­лен­не да­юць кі­лім­ныя на жыц­цё­вай арэ­не ды ад­па­вед­ны аркес­трык пры іх...

Ге­ра­іня Асты Прэй­дзі­тэ Во­ль­га — ад­ыхо­дзя­чая на­ту­ра ў ша­ноў­ным ве­ку (актры­са да­сціп­на дае ад­чуць яе ад­роз­нен­не ад ста­рой кар­гі). Гэ­ты ад­ыход па-свой­му вы­біт­ны, бо ад­бы­ва­ецца з пе­ра­ка­нан­нем: «Ка­лі па­чаць сен­ты­мен­ціць ды шка­да­ваць ся­бе, жыц­цё бу­дзе сап­са­ва­нае. З інша­га бо­ку, цяж­ка раз­ва­жаць, ка­лі це­ла ўвесь час млее. Га­ла­ва ле­пей ке­міць, ка­лі та­бе доб­ра. Атрым­лі­ва­ецца, тое, што доб­ра, — так­са­ма і раз­умна». Яна шмат па­тра­буе ад ся­бе, ве­дае смак сва­бо­ды і ад­дае пе­ра­ва­гу не­за­леж­нас­ці. Ма­ла­ды Рун­дзіс — ба­дзя­га, на­ха­ба, дроб­ны зло­дзей, але Ёнас Чэ­пу­ліс пад­ае яго на­ко­ль­кі цы­ніч­ным, на­сто­ль­кі й ра­ман­тыч­ным («Я ха­чу па­чу­вац­ца жы­вым і ва ўла­дзе тых са­мых сі­лаў, што й Сус­вет»). Як ні дзіў­на, аб­одва — ідэ­аліс­ты, кож­ны на свой ма­нер, і пад­свя­до­ма пе­ра­йма­юцца тым, што ці­ка­выя све­ту хі­ба сва­імі са­цы­яль­ны­мі ро­ля­мі. Ад­но ў ад­ным ім вы­па­дае за­ўва­жыць асо­бы і пі­ль­ней угле­дзец­ца ў сваё, так бы мо­віць, най­блі­жэй­шае ко­ла: на­прык­лад, у дых­тоў­ныя па­ста­вы антык­ва­ра Эрвас­ці (Во­ль­га мае ці­ка­выя ста­рыя рэ­чы) і Сір­кі, Во­ль­зі­най да­чкі. Пер­са­на­жы Ры­ман­та­са Тэ­рэ­са­са ды Інгі Та­лу­шы­тэ надзей­на і ві­да­воч­на пры­зем­ле­ны, ма­юць пе­ра­бо­ль­ша­на вя­лі­кія, кум­пяс­тыя, цяж­кія ця­лес­ныя ні­зы як вар­тую су­пра­ць­ва­гу га­ло­вам — па­чуц­цё­вы ве­цер ван­дра­ван­няў та­кіх про­ста не ўзды­ме. За­тое ху­дзе­нь­кую, аж пра­зрыс­тую ма­ла­дзі­цу Элу ў вы­ка­нан­ні Ёлі­ты Ску­каў­скай­тэ-Вай­шэ­нэ­не, зда­ецца, вы­дзь­ме вон­кі лю­бое спа­да­рож­нае па­ры­ван­не — абы то­ль­кі не зля­цець (бо хут­ка ж вер­нец­ца муж!). Яна чап­ля­ецца за Рун­дзі­са, як па­ву­цін­не за ка­лю­чае кус­тоў­е. Пад­крэс­ле­ная пе­ра­бо­ль­ша­насць вы­ра­шэн­ня гэ­тых воб­ра­заў вы­дае на гра­тэск, але пры­ма­ецца без­умоў­на з та­го мо­ман­ту, як Во­ль­га за­ду­мен­на пра­маў­ляе, што то­ль­кі пры­га­жосць ро­біць ча­ла­ве­ка шчас­лі­вым. У па­чвар­ным све­це шчас­лі­вых быць не мо­жа. Надзвы­чай­ная хут­касць яго­ных зме­наў да так зва­най зруч­нас­ці (кам­фор­ту, вы­го­даў) ад­бы­ва­ецца з та­кі­мі стра­та­мі для ча­ла­ве­чай ду­шы і це­ла, што ўжо не за­хап­ляе, а бян­тэ­жыць, бо на­ват ка­хан­не зна­чыць усё менш і менш! — так чы­та­ецца рэ­жы­сёр­скае па­слан­не да за­лы, але, па­вод­ле па­ста­ноў­шчы­каў, су­праць та­кой прад­выз­на­ча­най «згад­кі пра бу­ду­чы­ню» яшчэ не по­зна па­ўстаць, та­му гра­тэс­ка­вы са­ма­губ­ны стрэл ге­ра­іні ў фі­на­ле гу­чыць як стар­та­вы для ге­роя...

«Ган­на Ка­рэ­ні­на» Льва Тал­сто­га, прад­стаў­ле­ная Рус­кім дра­ма­тыч­ным тэ­атрам Літ­вы, за­зна­ла прэм’еру аж у 2005 го­дзе і да сён­ня не стра­ці­ла асаб­лі­ва­га ха­лад­ко­ва­га сма­ку — пе­рад­усім праз імклі­вае раз­віц­цё дра­ма­тыч­ных падзей, ні­бы­та і вя­до­мых з лі­та­ра­ту­ры, але на сцэ­не ані­як не ві­да­воч­ных. Іхні шэ­раг вы­зна­чыў ды ўва­со­біў укра­інскі май­стар Эду­ард Мыт­ніц­кі — ад дра­ма­тур­гіі да вы­ра­шэн­ня сцэ­ніч­нае пра­сто­ры праз дзве ды­яга­на­лі крэс­лаў: яны ўтва­ра­юць пад­абен­ства трох­кут­ні­ка, скі­ра­ва­на­га да гля­дзе­ль­ні шы­ро­кай уяў­най пад­ста­вай. Іх ме­та­ліч­ны бляск ад­на­ча­со­ва ўра­чыс­ты і жор­сткі: крэс­ла­выя шых­ты вы­ма­га­юць ад­мет­на­га па­ра­дку — да та­го, што кож­нае зру­шэн­не з мес­ца хва­люе і тры­во­жыць. До­лі, якую пе­ра­сле­дуе муж, каб вы­ма­ліць пра­ба­чэн­не за здра­ду, чап­ля­ецца за іх, пад­ае, але пад­ыма­ецца так, што па­трап­ляе пад­тры­маць па­ра­дак... так зва­нае «слуш­нае ста­но­віш­ча», пра якое Бэт­сі Цвяр­ская жор­стка на­га­дае Ган­не, — ад­но­ль­ка­ва пры­ня­тае ў гас­цёў­ні, ба­ль­най за­ле, тэ­атры… Ган­на зна­ёміц­ца з Врон­скім на вак­за­ле, і хут­ка ўсе аб­ста­ві­ны яе жыц­ця на­га­да­юць вак­за­ль­ную па­ча­ка­ль­ню…

Імклі­ва вы­пуш­ча­нае дзея­нне «хро­ні­кі жар­сці і гра­ху» як бы пры­па­доб­не­на рэ­жы­сё­рам да цяг­ні­ка — бя­рэ раз­гон, на­бі­рае хут­касць; ла­ка­ніч­ныя эпі­зо­ды то­ль­кі што не на­язджа­юць адзін на адзін як ва­го­ны, па­стук­ва­ючы на (зман­та­ва­ных) су­ты­ках рэ­ек-падзей: трап­ны гу­ка­вы шэ­раг уз­мац­няе і пад­трым­лі­вае эфект. Зда­ецца, са­мо жыц­цё вось-вось рас­кі­дае бліс­ку­чую ге­амет­рыю «слуш­на­га ста­но­віш­ча» і пе­ра­едзе ка­го­сь­ці з пер­са­на­жаў не­ўсвя­дом­ле­най гу­ль­ні «на вы­бы­ван­не» аль­бо «сла­бы звян­чак». Ад­на вы­спа за­ста­ецца ня­зруш­най — Аляк­сей Аляк­сан­дра­віч Ка­рэ­нін. Ён не бяз­лі­тас­ны мяр­зот­нік, як вы­ні­ка­ла з ко­ліш­ніх трак­то­вак (асаб­лі­ва ў кі­но). Ён не гу­ляе ў «ста­но­віш­чы». Яму ня­мож­на да­пус­каць «ня­слуш­нас­ці» як ча­ла­ве­ку дзяр­жаў­на­му, чы­ноў­ні­ку ў най­вы­шэй­шым ран­гу: ён пры­ся­гаў і аб­авя­за­ны; не­ль­га на­ват па-

д­авац­ца смеш­ным і да­тклі­вым.

Раз­віц­цё ста­сун­каў Ган­ны і Аляк­сея Аляк­сан­дра­ві­ча ўраж­вае — і май­стэр­ствам рас­пра­цоў­кі, і асаб­лі­вай да­лі­кат­нас­цю ўва­саб­лен­ня Анжэ­лай Бі­зу­но­віч і Аляк­сан­драм Агар­ка­вым: во­ляй рэ­жы­сё­ра жа­ноц­касць і аб­ая­ль­насць Ган­ны да­ве­дзе­на да та­кой ма­гіч­най (і тра­гіч­най) прад­выз­на­ча­нас­ці, а за­ця­тая ад­каз­насць Ка­рэ­ні­на — да та­кой сту­пе­ні са­ма­ахвяр­нас­ці, што цьмя­нее «страш­на ба­га­ты, пры­го­жы, з вя­лі­кі­мі су­вя­зя­мі» Врон­скі (але не акцёр­ская ра­бо­та Вя­час­ла­ва Лук’яна­ва!).

Але ж ці вы­пра­віў ча­ла­ве­чае ста­но­віш­ча цяг­нік, які за ча­сам Льва Тал­сто­га ўва­саб­ляў хут­касць зме­наў у све­це (і якраз да зруч­нас­ці)? Існуе мер­ка­ван­не знаў­цаў: ка­лі ду­жа пі­ль­на пе­ра­чыт­ваць ра­ман, мож­на за­ўва­жыць, што Ган­на, ве­ра­год­на, і не тра­пі­ла на рэ­йкі. Гэт­кая па­стка аль­бо дос­ціп тал­стоў­ска­га ге­нія. Ка­лі ўзбро­іцца ве­дан­нем ды ізноў угле­дзец­ца ў фі­на­ль­ную падзею спек­так­ля, на­крэс­ле­ную свят­лом і гу­кам, яна вы­дасць на эпі­лог: мож­на ўя­віць, як труш­чаць цяж­кія ко­лы штуч­ную слуш­насць і ад­чуць па­лёг­ку праз тое, як вяр­та­юцца да ча­ла­ве­ка про­стыя жыц­цё­выя сэн­сы. На што то­ль­кі не здат­ны Сус­вет, каб пры­му­сіць ся­бе па­чуць!

...Вось пра гэ­та і апа­вёў спек­такль «Га­тэль двух све­таў» Эры­ка-Эма­ну­эля Шмі­та, за які Рус­кі дра­ма­тыч­ны тэ­атр Літ­вы атры­маў ад­ну з вы­шэй­шых пра­фе­сій­ных уз­на­га­род Літ­вы — залата сцэнічны крыж.

...Да вы­пра­ба­ван­няў ча­ла­ве­ка праз хва­ро­бу ды ка­тас­тро­фу дра­ма­тург да­даў клі­ніч­ную смерць: па­куль да­кта­ры ра­ту­юць па­цы­ента, яго­ную ду­шу пры­мае ад­мыс­ло­вы га­тэль з док­тар­кай С. Мэ­та пе­ра­бы­ван­ня ў га­тэ­лі — ша­нец на раз­ва­гі пра мар­насць мар­нас­цяў аль­бо пра ўлас­нае жыц­цё. То­ль­кі гутарыць і ча­каць: ад ча­ла­ве­чае ду­шы і док­тар­кі ўжо ні­чо­га не за­ле­жыць. Ні­бы­та...

Раз­ва­жа­юць (раз­маў­ля­юць) у спек­так­лі шмат. Але рэ­жы­сёр Сі­гі­тас Рач­кіс ужы­вае мнос­тва буй­ных і дроб­ных вы­кру­таў для та­го, каб ці­ка­васць да гэ­тых раз­моў, пра­моў, плё­так, рос­пы­таў і дос­ці­паў не губ­ля­ла­ся, каб гля­дзе­ль­ня, як той ка­заў, па­ці­ху ўзі­ра­ла­ся ў ся­бе праз міт­рэн­гі пер­са­на­жаў, прад­стаў­ле­ных усі­мі па­ка­лен­ня­мі артыс­таў Рус­ка­га дра­ма­тыч­на­га тэ­атра Літ­вы. Каб вы­ра­та­ваць ка­хан­не, што ўзнік­ла ў га­тэ­лі імя Клі­ніч­нае смер­ці, са­мы ста­лы клі­ент пад­бі­вае док­тар­ку на вы­са­ка­род­нае па­сад­нае зла­чын­ства: не­йкім чы­нам да­вес­ці да хі­рур­гаў, што яго­нае сэр­ца трэ­ба ад­даць ма­ла­дзе­нь­кай за­ка­ха­най, якая ў жыц­ці не пад­ыма­ла­ся з інва­лід­на­га ваз­ка. Про­сты сэнс та­го, што жы­во­му трэ­ба жыць, кра­нуў інфер­на­ль­ную док­тар­ку на­роў­ні з рэ­аль­най гля­дзе­ль­няй...

І гэ­та вар­та бы­ло пе­ра­жыць.