Праект, які стаў для мяне адным з сапраўдных адкрыццяў мінулага года, з’явіўся на свет у той час, калі творчая прастора, здавалася б, незваротна падзялілася на дробныя атамізаваныя суполкі-тусоўкі. Прычым гэта сімбіёз не толькі розных граняў мастацтва, але і даволі розных людзей. Яўген Горан — малады паэт, які піша пераважна па-руску. «Aortha» (aka Дзмітрый Ладзес) — электронны праект, які стварае музыку на аснове запісаў, зробленых у натуральным асяроддзі (field recording). І Дзіна Даніловіч — вядомая фатографка і куратарка штогадовай «Анатоміі».
Што ж іх лучыць?
Яўген Горан: Наша знаёмства пачалося з узаемных «лайкаў» у сацыяльных сетках. Я пісаў тэксты, Дзіма — музыку. Пабачыўшы ягоны жывы выступ, я зразумеў, што гэтая музыка ідэальна падыходзіць да маіх тэкстаў. Вось пакуль што і ўся гісторыя.
Дзмітрый Ладзес: У гэтым суплёце трох відаў мастацтва кожны з іх набывае новыя незвычайныя кантэксты. Вельмі здорава, што эстэтычна мы непадобныя — у адваротным выпадку атрымалася б нейкая таўталогія. Але калі індывідуальныя практыкі наслойваюцца, ураўнаважваюць адна адну альбо нават уступаюць паміж сабою ў пэўнае супрацьстаянне, вынік куды цікавейшы.
А што першаснае ў гэтым трыумвіраце?
Дзіна Даніловіч: Тут няма падзелу на першаснае і другаснае: мы робім цэласны сінтэтычны прадукт. Прыблізна як у кіно, дзе ёсць рэжысёр, аператар, мастак па касцюмах... Мы ўтрох нібы распавядаем адну і тую самую гісторыю, але кожны на сваёй мове. І ў выніку нейкім чарадзейным чынам усё складаецца даволі гарманічна.
Напэўна, мы добра адчуваем адно аднаго, і менавіта таму паміж намі не ўзнікае канфліктаў.
Дмітрый Ладзес: Гэта вельмі няўстойлівая форма, і менавіта такія нязмушанасць і спантаннасць прыносяць асаблівае задавальненне ад працэсу. Урэшце, праект не камерцыйны, і таму мы можам сабе дазволіць нічога не планаваць ды прасоўвацца наперад без канкрэтных арыенціраў.
Часам узнікае ўражанне, нібы музыка, літаратура, візуальнае мастацтва існуюць у нас, бы паралельныя прамыя. Нібыта ідуць у адным напрамку, але... ніколі не перасякаюцца.
Дзіна Даніловіч: Мы яркі прыклад таго, што людзі, якія належаць да розных кам’юніці, могуць плённа паміж сабой супрацоўнічаць. Увогуле для мяне дзіўна, калі тыя ці іншыя праекты ствараюцца па прынцыпе прыналежнасці да адной тусоўкі. Тады ўзнікае многа асабістага, у самым дрэнным сэнсе слова. Мастака А я не запрашу, бо з ім не сябрую, з мастаком В я сябрую болей, чым з мастаком С, і таму павешу ягоныя творы бліжэй да цэнтра... Я не ўтрырую, але кажу пра канкрэтныя рэчы, якія даводзілася назіраць на ўласныя вочы. Гэта акурат тыя асабістыя стасункі, якія перашкаджаюць выбудоўваць здаровы прафесійны працэс і рабіць нешта сутнаснае. Важны талент, а агульную мову можна знайсці з любым адэкватным чалавекам.
Дзмітрый Ладзес: Для мяне гэта выйсце з зоны камфорту і ламанне правілаў гульні, прынятай у нашай прасторы. Мне не хочацца існаваць у гета, якім, па сутнасці, з’яўляецца кожная тусоўка са «сваіх» паэтаў або музыкантаў. Гэта проста сумна.
Яўген Горан: Калі ты варышся ва ўласным саку, вельмі цяжка расці і набываць новы досвед.
Але ж незалежныя творцы вельмі часта хаўрусуюцца ў тусоўкі перадусім таму, што разам неяк прасцей выжываць...
Яўген Горан: Добра, што ў нас ёсць магчымасць ні ад каго не залежыць. Раней і сапраўды трэба было належаць да той ці іншай тусоўкі — прынамсі дзеля таго, каб мець магчымасці недзе выступаць. Але сёння ты можаш дазволіць сабе быць ні да каго не прывязаным, рабіць нешта сваё, і яно будзе знаходзіць водгук, збіраючы аншлагі на тых невялікіх пляцоўках, на якія наша дзея, уласна кажучы, і разлічаная.
Яшчэ параўнальна нядаўна арт-працэс зазвычай апісваўся з дапамогай бінарных апазіцый: «традыцыяналіст-наватар», «дзяржаўны-незалежны»... Сёння першая пара ўжо, здаецца, страціла актуальнасць, ды і ў другім выпадку нібы ўсё да гэтага ідзе. А вы, дарэчы, з якога лагера?
Яўген Горан: Шчыра кажучы, ніколі пра гэта не задумваўся. Мы неяк самі па сабе.
Дзіна Даніловіч: Наўрад ці варта траціць энергію на барацьбу ды канфлікты ўнутры арт-асяроддзя. І так даводзіцца змагацца — з чыноўнікамі, якія не разумеюць мастацтва, з бракам грошай, з самім сабою, з вечна дрэнным надвор’ем... Навошта штучна выдумляць сітуацыю і выдаткоўваць свае сілы на глупства?
Дзмітрый Ладзес: Прасцей змагацца «супраць», чым «за» — за стварэнне прасторы, кантэксту, арт-рынку і г.д. Калі ты б’ешся з ветракамі, дык ад пачатку разумееш, што нікога не пераможаш, але пры гэтым маеш дужа гераічны выгляд. А вось калі ты сціпла робіш нейкі канкрэтны творчы прадукт, твой імідж куды менш прывабны. Да таго ж з цябе потым будуць і пытаць. Таму прасцей за ўсё казаць, нібы нічога ў нас наогул рабіць немагчыма. Ды, адпаведна, нічога і не рабіць.
Яўген Горан: Але ж мы — робім...
Дзмітрый Ладзес: Дарэчы, што да наватарства... Я лічу сябе цалкам традыцыйным музыкантам, бо тое, чым займаюся, бярэ свае карані яшчэ ў пачатку ХХ стагоддзя. І вельмі дзіўна, што камусьці «палявыя запісы» дасюль здаюцца нейкай экзотыкай.
А ўласна, чаму «палявыя запісы»? У часы, калі электроннаму музыканту даступны вялізныя бібліятэкі сэмплаў, з якіх, бы з канструктару, можна рабіць што заўгодна, гэта падаецца нейкім «рэтра-выбрыкам».
Дзмітрый Ладзес: «Палявыя запісы» — гэта мой творчы метад. Ён вынікае з маёй дзіўнай любові ўслухоўвацца ў тыя гукі, якія я чую на вуліцы. Магчыма, у гэтым нават ёсць нешта хваравітае, але хутчэй — проста індывідуальная асаблівасць. Параўнальна нядаўна я ўсвядоміў, што насамрэч з’яўляюся аўдыялам, якога грамадства і адукацыя гвалтам перавучылі ў візуала — прыблізна гэтак, як леўшуноў у нас перарабляюць на праўшуноў.
У тых гуках, якія іншыя ўспрымаюць за аўдыяльнае смецце, мне чуецца сапраўдная музыка. Уласна, гэта і ёсць музыка — чаргаванне гукаў і цішыні. Проста трэба ўмець услухоўвацца, знаходзіць у ёй свой рытм і... урэшце, мець уяўленне. І мне цікава працаваць менавіта з такім матэрыялам, а не з гатовымі сэмпламі, запісанымі нейкімі невядомымі для мяне людзьмі ў стэрыльных умовах студыі. Тут важнае само дачыненне да матэрыялу, які ты бярэш наўпрост з навакольнай рэчаіснасці, з нейкага моманту «тут і цяпер». Для мяне гэта жывыя гукі.
Ёсць такі гендарны стэрэатып: адлюстроўваць у сваёй творчасці інтымныя пачуцці пасуе толькі дзяўчатам...
Дзмітрый Ладзес: Спадзяюся, нам удасца яго парушыць і давесці, што мужчына таксама мае права гаварыць пра тое, што ён адчувае.
Яўген Горан: Я імкнуся пісаць пра тое, у чым кампетэнтны. Ёсць ты і жыццё, ёсць ты, тваё жыццё і нехта яшчэ... І гэтага даволі вузкага тэматычнага калідора мне цалкам дастаткова. У мяне ніколі нават думкі не ўзнікала напісаць тэкст на сацыяльную тэму.
А хіба лірыка — гэта не буржуазная «папса»?
Яўген Горан: Мая прыяцелька Інэса Кур’ян перакладала кнігу «І ў геце было каханне», якая распавядае пра асабістыя пачуцці ў Варшаўскім гета. Адпаведна, жудасць рэчаіснасці і каханне — усё ж не ўзаемавыключальныя рэчы. Таму я не разумею, чаму мастак не можа казаць пра асабістае і з якіх часоў гэтая праблематыка раптам стала дробнай і буржуазнай?
Многія лічаць, што галоўная функцыя сучаснага мастацтва — біць па балючых месцах грамадства. А вы ж нікога не б’яце...
Дзіна Даніловіч: Падобныя папрокі былі і на адрас выстаўкі «Анатомія». Хтосьці лічыць, што яна неактуальная, бо там няма фота, здатных шакаваць: інвалідаў, бамжоў і г.д. Прабачце, але мне хацелася зрабіць выказванне трохі на іншую тэму.
Ты ўстаеш ранкам, табе нешта баліць, у грамадскім транспарце парушаюць тваю асабістую прастору... Штодня мы перажываем нейкія маленькія трагедыі, мы павінны з нечым змагацца. Няўжо гэта не з’яўляецца важнай для мастацтва тэмай? Іншая справа — як пра гэта апавядаць: лозунгамі, банальнымі фразамі альбо шукаць сваю інтымную мову.
А як жа тады наша спрадвечнае памкненне адпавядаць замежным трэндам у сучасным мастацтве?
Дзіна Даніловіч: Усе яны — такі самы шоу-бізнэс, як і поп-музыка. Гэта рашэнні галерэй, буйных гульцоў арт-рынку і г.д. Нельга казаць, што чалавек, які выказваецца на вострасацыяльную тэму, — па вызначэнні шчыры мастак. Шчырасць — гэта, напэўна, усё ж трохі іншае.
Яўген Горан: І менавіта шчырасць для нас — самае галоўнае.