Нагодай для гэтай публікацыі сталі адразу тры юбілейныя даты. Сёлета спаўняецца 140 гадоў з дня нараджэння класіка беларускай літаратуры Янкі Купалы (7 ліпеня), 150 гадоў з дня смерці бацькі беларускай нацыянальнай оперы Станіслава Манюшкі (4 чэрвеня) і 100 гадоў, як быў зроблены першы беларускі пераклад лібрэта самай знакамітай оперы Станіслава Манюшкі “Галька”. Пераклад гэты выканаў у 1922 годзе Янка Купала. Але атрымалася так, што павінна было прайсці амаль сто гадоў, перш чым “Галька” загучала з тэатральнай сцэны па-беларуску.

Да сённяшняга аповеду пра Анатоля Аляксандравіча Анікейчыка, якому 11 ліпеня 2022 года споўнілася б 90 гадоў (а ён пражыў усяго 56 гадоў), я падбіраўся доўга і асцярожна. Публікацыю адкладваў акурат да юбілейнага ліпеньскага дня. Але потым вырашыў: не, лепш зараз, у майскія дні, у любімым месяцы скульптара, калі яму асабліва добра працавалася і адпачывалася пасля работы ў майстэрні. Дыялогаў у нас з Анатолем у жыцці было шмат. Самы апошні “пра быццё і мастацтва”, а канкрэтна — пра манументальную Купаліяну, —адбыўся ў яго майстэрні ў снежні 1988 года — за паўтара месяца да яго смерці.

“За­ры­ты в на­шу па­мять на ве­ка // И да­ты, и соб­ытия, и ли­ца, // А па­мять — как ко­ло­дец глу­бо­ка, // По­про­буй за­гля­нуть: на­вер­ня­ка // Ли­цо — и то — не­ясно от­ра­зит­ся…” Мне зда­ецца, што гэ­тыя пра­ніз­лі­выя рад­кі Ула­дзі­мі­ра Вы­соц­ка­га да­клад­на пра­яўля­юць кан­тэкст той дра­ма­тыч­най ста­рон­кі жыц­ця май­го сён­няш­ня­га ге­роя апо­ве­ду, які па­сля 250 су­так ге­ра­ічнай аб­аро­ны Се­вас­то­па­ля, 4 лі­пе­ня 1942-га, па­ра­не­ным тра­піў у па­лон і пра­быў два га­ды і дзе­вяць ме­ся­цаў у фа­шыс­цкіх ла­ге­рах смер­ці. І — на­су­пе­рак уся­му — вы­жыў! Ма­быць, Бог яго за­ха­ваў. За­ха­ваў для кра­іны, для мас­тац­тва, для род­ных, для све­ту, для нас, яго на­шчад­каў...

Сё­ле­та, у Год гіс­та­рыч­най па­мя­ці, Бе­ла­русь згад­вае імё­ны тых сва­іх сы­ноў і да­чок, якія пра­йшлі праз пек­ла Вя­лі­кай Айчын­най вай­ны і ўнес­лі бяс­цэн­ны ўклад у Пе­ра­мо­гу над фа­шыз­мам. Яна, тая Пе­ра­мо­га, у на­шы дні за­ста­ецца свя­тым ад­біт­кам на па­лот­нах бе­ла­рус­кіх мас­та­коў-фран­та­ві­коў. Ся­род іх мы на­зы­ва­ем імя на­род­на­га мас­та­ка БССР, чле­на-ка­рэс­пан­дэн­та Ака­дэ­міі мас­тац­тва СССР, кла­сі­ка гіс­та­рыч­на­га жы­ва­пі­су Яўге­на Аляк­се­еві­ча За­йца­ва.

У пер­шым то­ме фун­да­мен­та­ль­на­га да­сле­да­ван­ня “Усе бе­ла­рус­кія фі­ль­мы” пра лёс стуж­кі “Пес­ня сяб­роў­ства” (1940 г.) на­пі­са­на: “Фи­льм на экра­ны не вы­хо­дил”. Што за на­го­да? Ча­му? Хто за­ба­ра­ніў вы­хад? Ці хто пе­ра­шко­дзіў? Па­гля­дзеў кар­ці­ну, па­чаў да­зна­вац­ца пра яе за­гад­ка­вы лёс: аказ­ва­ецца, гэ­та —

Сён­няш­няя мі­тус­лі­вая рэ­аль­насць, у якой так лёг­ка стра­ціць ся­бе, здо­ль­ная зніш­чыць са­мыя га­лоў­ныя каш­тоў­нас­ці ча­ла­ве­ка. Але ў той жа час яна дае нам маг­чы­масць на хві­лі­нач­ку пры­пы­ніць бег, па­гля­дзець на­ўко­ла, за­ду­мац­ца аб сва­ім мес­цы ў све­це і ўспом­ніць пра ма­лую ра­дзі­му, якая ўсё жыц­цё цяг­не нас да ся­бе ня­бач­ны­мі ні­ця­мі.

(За­кан­чэн­не, па­ча­так у №50)