Джаз-эфекты на цымбалах

17 снежня канцэртам у Беларускай дзяржаўнай філармоніі адзначыць сваё 80-годдзе Нацыянальны акадэмічны народны аркестр Беларусі. Юбілей - заўсёды нагода для роздуму над тым, што было і што будзе. Тым больш, калі суразмоўцам аказваецца такі цікавы чалавек, як народны артыст Беларусі, прафесар Міхаіл КАЗІНЕЦ, які 35 гадоў - на чале калектыву, а працуе ў ім яшчэ больш, бо запрасілі яго сюды, калі ён быў студэнтам 4-га курса аддзялення оперна-сімфанічнага дырыжыравання.

Задаць пытанне я не паспяваю. Бо Міхаіл Антонавіч адразу пачынае расповед і пра гісторыю стварэння калектыву, і пра тыя праблемы, што сёння хвалююць цымбалістаў і, шырэй, музыкантаў-народнікаў, пра неабходнасць удасканалення цымбалаў, таму што майстэрства музыкантаў даўно перарасло магчымасці інструментаў. А ўсе мае спробы "перавесці рэйкі" на яго ўласныя ўспаміны не ўдаюцца праз тыя папраўдзе навуковыя даследаванні і вынікі, да якіх ён прыйшоў, вывучаючы беларускія партытуры і шматлікія дакументы даваенных і пасляваенных гадоў. Гэта сёння мы прызвычаіліся, што ў калектыве працуюць ледзь не спрэс лаўрэаты міжнародных конкурсаў, за плячыма якіх грунтоўная музычная падрыхтоўка, якая вялася ажно з маленства. А між тым, нават у пасляваенныя гады ў аркестры было шмат самавукаў. Бо хаця цымбалістаў у нашай кансерваторыі (цяпер Акадэміі музыкі) пачалі рыхтаваць з 1937 года, іх не хапала.

- Аркестр па праве носіць імя Іосіфа Жыновіча, бо ён і самі цымбалы ўдасканаліў, і школу навучання ігры на іх стварыў, і калектыў доўгі час узначальваў. Але тых, хто цягам дзесяцігоддзяў рабіў свой унёсак у развіццё ансамбля і музыкі для народных інструментаў, вельмі шмат. На жаль, мы не так часта згадваем іхнія імёны. А між тым, усякая гістарычная падзея мае папраўдзе глыбінныя карані. І асабіста я адлічваў бы стварэнне нашага калектыву не з 1937 года, калі ён афіцыйна атрымаў "званне" аркестра. І нават не з 1930-га, як гэта прынята цяпер, калі народны ансамбль, пазней пашыраны да аркестра, атрымаў статус дзяржаўнага. Наш аркестр пачаў складацца ажно з 1928-га, калі Дзмітрый Захар (а сам ён, дарэчы, граў ледзь не на ўсіх музычных інструментах) стварыў ансамбль цымбалістаў з сямі чалавек. Абавязкова трэба ўзгадаць і дырыжора Канстанціна Сімяонава - пазней народнага артыста СССР, які працаваў у Кіеўскай оперы і ў Марыінскім тэатры. А пачынаў сваю кар'еру ён у нашым калектыве, і ўсім вядомае пералажэнне для народнага аркестра фіналу знакамітай Сімфаньеты Мікалая Чуркіна рабіў менавіта ён. У бібліятэцы нашага аркестра захоўваюцца сапраўдныя рарытэты! Ёсць нават даваенныя рукапісныя партытуры.

- Але ж далёка не ўсе кампазітары, наколькі я ведаю, прыносілі вам партытуры. Народны аркестр мае сваю спецыфіку, таму часта пералажэнні для вашага калектыву рабіліся непасрэдна яго ўдзельнікамі...

- Так, але тыя ж Мікалай Аладаў, Яўген Цікоцкі заўсёды стваралі партытуры самі. Нават калі гэта былі проста апрацоўкі беларускіх народных песень. Больш за ўсё пералажэнняў рабілася ў пасляваенны час, калі аркестр пачаў засвойваць сімфанічную класіку. Аўтар тых аркестровак - Віктар Барысаў. А музыкант, які літаральна навучаў тады аркестрантаў тэорыі музыкі, бо сярод іх па-ранейшаму было шмат самавукаў,- скрыпач Міхаіл Рыўкін. Сёння многімі аспрэчваецца неабходнасць выканання музыкі тых жа Бетховена або Расіні ў пералажэнні для народнага аркестра. Канешне, арыгінал заўсёды застанецца па-за конкурсам! Але для 1950-х- 60-х такія пералажэнні былі вельмі важнымі. Яны далі штуршок да віртуознасці і склалі перадумовы далейшага, ужо ў 1970-я - 80-я гады, з'яўлення ўласна беларускіх арыгінальных твораў для аркестра, сярод якіх была і, як вядома, Пятая сімфонія Андрэя Мдзівані "Памяць зямлі". Зноў-такі, назаву тых, хто перакладаў, у тым ліку, беларускія творы. Гэта Эдуард Лямбовіч, Анатоль Курмакін. Анатоль Дзмітрыевіч, дарэчы, прыдумаў удараць па цымбалах "калатушкай" для літаўраў- атрымліваецца гэткі звонавы эфект, быццам дзесьці за сцэнай схаваны царкоўныя званы. Колькі іншых каларыстычных знаходак было зроблена!

- 70-я - 80-я і дагэтуль лічу "залатым векам" вашага аркестра. Тады ніводная новая праграма не абыходзілася без прэм'еры аднаго або некалькіх новых беларускіх твораў. Бо вы літаральна дакучалі нашым творцам, патрабуючы ледзь не ад кожнага напісаць штосьці для вас. І нават дапамагалі кампазітарам у гэтым: не толькі ўласна пералажэнні рабілі, але і рэдагавалі творы, удасканальвалі іх, падказвалі кампазітарам, што лепей прагучыць менавіта ў такім народным складзе...

- Ведаеце, я заўважыў, што прырода цымбалаў сама па сабе спрыяе многім сучасным гукавым эфектам - той жа санорыцы, алеаторыцы. Усвядомілі гэта і кампазітары, пачаўшы гэтым карыстацца. Той жа Уладзімір Кур'ян - столькі напрыдумваў для цымбалаў! Сёння, я лічу, наш аркестр перажывае новы віток гістарычнай спіралі. Глядзіце: у перадваенныя гады - апрацоўкі народных мелодый, у пасляваенныя - апрацоўкі класікі, далей - арыгінальныя канцэпцыйныя творы. Сёння ўвесь гэты шлях мы быццам праходзім наноў, у гэткім спрэсаваным выглядзе. Бо тыя ж народныя апрацоўкі, якія сёння робіць Аляксандр Крамко, - гэта цэлы парад разнастайных духавых і ўдарных, мора фантазіі і гумару. Граем мы і джаз. Дый беларускія кампазітары на нас не забываюцца. А акрамя аркестра, мы выкарыстоўваем і шматлікія ансамблевыя склады, створаныя з нашых лепшых музыкантаў. Калісьці ў нашым аркестры былі хіба цымбалы ды баяны. Да іх далучаліся акадэмічныя інструменты - тыя ж драўляныя духавыя, нават кантрабас. Сёння ж - безліч адноўленых народных інструментаў, адраджаць якія пачынаў той жа Уладзімір Гром, каго ўжо няма з намі. Колькі ён зрабіў для нашай беларускай культуры! Адно шкада: ці ўсе сёння ведаюць нашых лепшых музыкантаў? У тыя ж 1970-я - 80-я тэлетрансляцыі і асобныя праграмы, прысвечаныя нашым творцам і выканаўцам, былі ледзь не штодзень. А за апошнія гадоў дваццаць наш калектыў паказвалі на тэлеэкране разы, мабыць, тры. Можа, і да юбілею пакажуць...

Фота Юрыя ІВАНОВА