Дарэчы, а што ведаем пра Баха і Гендэля мы? Паводле некаторых савецкіх музыказнаўцаў, нікім не прызнаны Бах жыў і памёр у жабрацтве. Праўда, дзес ь ц і п а за дужкамі застаецца разгадка таямніцы, як яму ўдавалася ўтрымліваць на свой заробак ажно 20 дзяцей: 7 ад першага шлюбу, 13 — ад другога, заключанага пасля смерці першай жонкі. І не проста ўтрымліваць, а даць усім добрую адукацыю і вывесці ў людзі, прадоўжыўшы музычную дынастыю. Гендэль пры такіх “умовах гульні” — таксама ахвяра: спадзяваўся, бядак, знайсці шчасце ў англійскім замежжы, а дарма. Бо ні феадальны лад жыцця Германіі, ні капіталістычны тагачаснай Англіі не маглі гарантаваць мастакам свабоду творчасці. У п’есе нямецкага драматурга— усё яшчэ больш проста. Бах — увасабленне таленту і духоўнасці, Гендэль— прадпрымальнасці і “прадажнай” камерцыі. Вядома, “духоўнасць” перамагае. А “камерсанту” (па цяперашніх мерках — шоумену) застаецца хіба зайздросціць непрызнанаму таленту свайго калегі (маўляў, калі б я быў Бах…) і піць за яго здароўе. Чым не варыяцыі на тэму Моцарта і Сальеры, што таксама, дарэчы, не стасуюцца з гістарычнай праўдай? Толькі без фіналу з атручваннем і красамоўнага слогана пра генія і ліхадзейства (прыкладаў іх “сумяшчальніцтва”, на жаль, ва ўсе стагоддзі было дастаткова).
У спектаклі — усё іначай. Але каб зразумець гэта, трэба даседзець да канца. Мне ж, прызнацца, так і хацелася збегчы, асабліва спачатку: сэрца і розум музыказнаўцы не прымалі таго, што я бачыла і чула. Калі што мяне і ўтрымала, дык гэта цікавасць да чарговай работы Г.Мушперта, рэжысёрскія знаходкі якога прызнаны не толькі ў “родным” Гродзенскім абласным драмтэатры, але і ў Латвіі, дзе працаваў раней, Расіі, дзе вучыўся і пазней ставіў спектаклі, у Польшчы.
Абраная ў “ГендэльБаху” абвострана-плакатная эстэтыка вядзе ледзь не да традыцый дэль артэ, імкнення ўсімі сіламі рассмяшыць гледача. Героі ўспрымаюцца грубымі “маскамі”, іх кожны жэст “прапісаны” кідкім, пазбаўленым паўтонаў гуашам, а то і ўвогуле падкрэслены тлустым маркерам. І гэта — у камерным спектаклі “на траіх”? Ды не на кірмашовай плошчы, а на Малой Купалаўскай сцэне, дзе акцёрам можна зазірнуць у вочы, бы ў размове тэт-а-тэт, нават седзячы ў апошнім радзе. Можа, да такога прачытання прывяло відавочнае жаданне адысці ад стэрэатыпу колішняга “псіхалагічнага” фільма Міхаіла Казакова “Вячэра ў чатыры рукі” па той жа п’есе? Бах у нашым спектаклі становіцца не “разгубленым інтэлігентам”, якому няёмка побач са свецкім ільвом, а гэткім “простым чалавекам”, пазбаўленым замарочак “прыдворнага этыкету”. Шміт (першая роля маладога Сяргея Кавальскага) —
“верны служка” Гендэля і, адначасова, яго “апазіцыя”, што не баіцца адкрыта выказваць нязгоду з музычнымі густамі гаспадара і дэманстрацыйна грукаць дзвярыма, — ператварыўся ў гэткі “глас народа” і ўдзячных нашчадкаў (праўда, нашчадкаў праз некалькі пакаленняў, бо злом эпох сярэдзіны ХVIII ст. зрабіў творчасць Баха “старамоднай”, маральна “састарэлай”). У выніку Гендэль атрымаўся самай, бадай, трагічнай фігурай, у адрозненне ад Баха, які, пры ўсіх скаргах на жыццё, застаецца абсалютна гарманічным у душы чалавекам, Гендэль жа ніколі не зведае спакою, бо ў яго нічога, акрамя творчасці, няма — ні сям’і, ні радзімы: у чужой Англіі яго лічаць за свайго, а ў роднай Германіі — прымаюць за чужынца.Фінальнае яднанне двух тыпаў творцаў — экстравертнага (паводле навукі, а не фантазій) Гендэля і, адпаведна, інтравертнага Баха — суправаджаецца ў спектаклі прызнаннем роўнавялікасці іх талентаў. Дарэчы, у рэальнай недаацэненасці намі творчасці Гендэля маглі пераканаць некалькі апошніх філарманічных прэм’ер, падрыхтаваных па ініцыятыве і пад кіраўніцтвам Пятра Вандзілоўскага Дзяржаўным камерным аркестрам. А ў спектаклі “творчае раўнапраўе” двух розных па светаўспрыняцці мастакоў падкрэслена цудоўнай прыдумкай У.Кур’яна, якая вартая многіх рэжысёрскіх канцэпцый. Фрагменты музыкі кампазітараў-аднагодкаў, што на справе так і не сустрэліся ў жыцці, працягваюць адзін аднаго і ўтвараюць цэласную меладычную лінію, быццам яе і папраўдзе напісаў хтосьці трэці — па прозвішчы Гендэльбах.
Чым не “Трыумф Часу і Праўды”? А менавіта так называлася апошняя араторыя Гендэля, якая стала своеасаблівым “дайджэстам” яго творчасці, бо была складзена з аўтацытат. Дый Бах адную і тую ж музыку прыстасоўваў то да царкоўных жанраў, то да свецкіх, змяняючы хіба словы. І пісаў не тое, што хацелася, а што замаўлялі. Іншая справа — як. У п’есе фігурыруюць усяго два азначэнні: для Баха музыка Гендэля — надта гучная, для Гендэля музыка Баха — надта складаная. Для нас жа — яны папросту розныя. І, адначасова, — роўнавялікія. Толькі спектакль — не пра гэта. І нават не пра Гендэля і Баха, бо толькі музыка (арыгінальная, без далейшых рэдакцый) — лепшы і папраўдзе найбольш дакладны “партрэт” любога кампазітара, прыжыццёвая “гіпсавая маска” яго думак. Так што, за “інтымна-біяграфічнымі” звесткамі — калі ласка, у глядзельную залу. А за роздумам пра творчую свабоду, адносную пры любых умовах абсалютна ва ўсе эпохі, — да купалаўцаў.
На здымках: сцэны са спектакля “ГендэльБах”.
