Аўтары

На­суп­раць май­го акна, на за­сне­жа­ным га­зо­не ў ата­чэн­ні дэ­ка­ра­тыў­на­га хмыз­ня­ку дня­мі ўзнік не­звы­чай­ны ху­та­рок. Я на­зваў яго “Ка­ці­нае шчас­це”. Кла­пат­лі­выя жы­ха­ры зра­бі­лі для ба­дзяж­ных ка­тоў жыт­ло з кар­дон­ных ка­ро­бак са­мых роз­ных па­ме­раў. Архі­тэк­ту­ра на­ва­бу­ду ўраж­вае. Але ад­ра­зу знай­шлі­ся і ква­та­ран­ты: бе­лыя, чор­ныя, ру­дыя ды стра­ка­тыя. Бо­льш за тое, най­бо­льш актыў­ныя ва­лан­цё­ры па­спры­ялі та­му, каб кош­кам зра­бі­лі апе­ра­цыі для та­го, каб тыя не ме­лі бо­льш ка­ця­ня­так. Ме­ра жор­сткая, але вы­му­ша­ная. Штод­ня хвас­та­тую гра­ма­ду кор­мяць жан­чы­ны, муж­чы­ны, мо­ладзь, шко­ль­ні­кі, зу­сім ма­ле­нь­кія дзет­кі. Ура­жан­не та­кое, што ўвесь свет лю­біць на­се­ль­ніц­тва ху­тар­ка. Хто ж та­ды пры­му­сіў ка­тоў ба­дзя­жыць ды га­ла­да­ваць, а цяп­ло шу­каць — пад лег­ка­ві­ка­мі? На­ша хат­няя кот­ка Чэл­сі пад­оўгу ся­дзіць на пад­ва­кон­ні і на­зі­рае за ху­тар­ской мі­тус­нёй. Яна на­ват не ўяў­ляе, што та­кі лёс мо­жа на­пат­каць і яе. Пра­ві­ль­на, да­рэ­чы, ро­біць. Яна ў ся­м’і — га­лоў­ная. Ка­лі я з пры­чы­ны сто­мы спра­бую з гэ­тым не па­га­джац­ца, кры­чу і ту­паю на­га­мі, Чэл­сі дэ­ман­стра­тыў­на зні­кае, каб праз па­ўга­дзі­ны ве­се­ла пры­бег­чы аб­ды­мац­ца і гла­дзіц­ца. Яна — раз­умней­шая за мя­не, бо не пры­знае зла, та­му спа­чу­вае мне і ўся­ляк да­па­ма­гае спра­віц­ца са ста­рас­цю. У ад­ным з сён­няш­ніх ліс­тоў на­пі­са­на, што спа­чу­ван­не і да­па­мо­га — тыя кі­ты, на якіх тры­ма­ецца гра­мад­ства. Цал­кам згод­ны.

Дзе­сь­ці амаль ад­ра­зу па­сля Чар­но­бы­льс­кай ка­тас­тро­фы ў па­цяр­пе­лую ад ра­ды­яцыі Вет­ку пры­еха­лі жур­на­ліс­ты з япон­скай на­цы­яна­ль­най га­зе­ты “Аса­хі сім­бун” (“Ра­ніш­няе со­нца”). Кож­ны з іх, як я зра­зу­меў, меў яшчэ і спрак­ты­ка­ва­насць у на­ву­ко­вай дзей­нас­ці. Бы­лі яшчэ пе­ра­клад­чык і не­йкі дэ­пу­тат з Мас­квы. Ці­ка­ві­ла іх сту­пень за­бру­джа­нас­ці ра­ёна. Су­пра­ва­джаць дэ­ле­га­цыю на рэ­дак­цый­ным “Уа­зі­ку” да­ру­чы­лі мне. Дзень мы мат­ля­лі­ся па вёс­ках. Япон­цы ра­бі­лі за­ме­ры, цо­ка­лі язы­ка­мі і кру­ці­лі ў рос­па­чы га­ло­ва­мі. Але га­вор­ка пра іншае. На ад­ным з ху­та­роў ба­бу­ль­ка-ста­ра­вер­ка за­пра­сі­ла ў ха­ту. Япон­цы збі­лі­ся ў куч­ку ля по­ку­ці з іко­на­мі, вя­лі­кі­мі, яркі­мі, пе­ра­ка­наў­чы­мі. Хто­сь­ці па­пра­сіў прад­аць хоць ад­ну. Ба­бу­ль­ка раз­зла­ва­ла­ся: “Ка­лі б так па­пра­сіў, я б ад­да­ла, — і пра­во­дзі­ла нас сло­ва­мі: — Аб­ра­зы не прад­аюц­ца”. Мя­не, ма­ла­до­га, гэ­та ве­ль­мі ўра­зі­ла. Іко­на — кан­цэн­тра­цыя ве­ры, а яе ку­піць не­маг­чы­ма. По­тым, да сло­ва, мне не­ка­ль­кі раз­оў бу­дуць пра­па­ноў­ваць па вёс­ках іко­ны, якія згу­бі­лі гас­па­да­роў. Я ка­тэ­га­рыч­на ад­маў­ляў­ся, бо і па сён­ня ба­юся па­та­емнай сі­лы аб­ра­за.

Га­доў ко­ль­кі та­му ў Вя­лі­кай Бе­рас­та­ві­цы, ля ста­ро­га кас­цё­ла ў цэн­тры мяс­тэч­ка, я за­пы­таў­ся ў ту­тэй­шых стар­шак­лас­ні­каў, якім чы­нам кас­цёл гэ­ты звя­за­ны з лё­сам Кас­ту­ся Ка­лі­ноў­ска­га (існуе мер­ка­ван­не, што ме­на­ві­та тут дру­ка­ва­ла­ся “Му­жыц­кая пра­ўда”). Ад­ка­зу ніх­то не ве­даў. Бо­льш за тое, і пра Ка­лі­ноў­ска­га асоб­ныя з ма­ла­дзё­наў так і не здо­ле­лі ска­заць што­сь­ці ўцям­нае. Свет, на жаль, не­дас­ка­на­лы. У Му­ра­гах на Рас­оншчы­не шко­ль­ні­кі не маг­лі па­тлу­ма­чыць, што “фан­тас­тыч­на­га” зра­біў для Бе­ла­ру­сі іх зям­ляк Ян Бар­шчэў­скі. Хто ві­на­ва­ты? Шко­ла і біб­лі­ятэ­ка. Жыц­цё, на­пэў­на, па­чне мя­няц­ца, ка­лі мы пе­ра­ста­нем блы­таць Орду з ардой. У нас ёсць кім га­на­рыц­ца. За гэ­тым го­на­рам — моц на­цыі.

У кож­на­га — свой шлях да асэн­са­ван­ня мас­тац­тва. У мя­не ён — ста­ра­вер­скі. Па­ло­ву жыц­ця пра­жыў у Вет­цы і то­ль­кі ця­пер да­рос да кан­чат­ко­ва­га ўсве­дам­лен­ня, па­ся­род ча­го ду­ша мая вы­рай знай­шла ды раў­на­ва­гу. Эга­ізм мес­ці­ча, раз­бэш­ча­на­га на­ва­ко­ль­най пры­га­жос­цю лю­дзей і рэ­чаў. Ме­на­ві­та гэ­та да­дае мне ўпэў­не­нас­ці на­зы­вац­ца бе­ла­ру­сам ста­рой ве­ры. Ма­ці, у дзя­воц­тве Дзя­м’я­на­ва, бы­ла мясц­овай. Ба­ць­ка ж па­хо­дзіў ро­дам з доб­руш­скай Це­ра­хоў­кі. Нас лі­та­ра­ль­на ды на­ту­ра­ль­на ўціс­ну­лі ў мясц­овы вет­каў­скі фар­мат і на­зва­лі “Ра­гі­на­вы”. Я не быў су­праць. Мне ўво­гу­ле пад­аба­ла­ся вет­каў­ская во­ль­ні­ца. На ад­ным кан­цы мяс­тэч­ка га­ва­ры­лі і чы­та­лі на ідыш. На дру­гім, пры­сож­скім, на­сі­лі ба­ро­ды, вы­рош­чва­лі не­ве­ра­год­ныя са­ды і ра­бі­лі ля­ту­чыя лод­кі-да­шча­ні­кі. Аказ­ва­ецца, не то­ль­кі іх. Аб­ра­зы з по­ку­цяў і ста­рад­ру­кі з куф­раў ад­лі­ва­лі зо­ла­там акла­даў і бук­віц. Іх арна­мен­ты на­гад­ва­лі та­ямні­чы сад, а сап­раў­дныя са­ды бы­лі пад­обныя на кар­ці­ны эпо­хі Ад­ра­джэн­ня. Ад гэ­тай ме­шан­кі кру­жы­ла­ся га­ла­ва. Дум­кі на­ра­джа­лі­ся ў па­ку­тах, але да­да­ва­лі год­нас­ці. За­ста­ва­ла­ся ма­ры пе­ра­ўтва­раць у сло­вы і фар­бы. У кож­на­га быў свой шлях…

Па­га­дзі­це­ся, сло­ва­злу­чэн­не “ачаг ку­ль­ту­ры” — не­йкае кас­тру­ба­ва­тае. Ня­ма ў ім цяп­ла, ад­но то­ль­кі па­жар­ная не­бяс­пе­ка. Зра­зу­ме­ла, што га­вор­ка пра цэнтр ку­ль­ту­ры (зга­дай­це — “ачаг па­ра­жэн­ня” ці “ачаг рас­паў­сю­джван­ня”). Сло­ва “ачаг” не­йкае за­смяг­лае. Мо та­му што не на­ша? Хто­сь­ці ска­жа: “Ды ў нас та­кіх — про­ць­ма!” Згод­ны. Пра вы­йсце з сі­ту­ацыі — і га­вор­ка. Ана­толь Сыс вы­цяг­нуў з ба­бу­ль­чы­на­га куф­ра за­ймен­нік сло­ву “ачаг” — агмень. Для мя­не аса­біс­та ў ім — цеп­лы­ня ся­мей­ных зно­сін, еднасць па­мкнен­няў, тры­ва­ласць на­цы­яна­ль­ных тра­ды­цый. Ча­му гэ­ты агмень знік на ста­год­дзе? Ві­даць, та­му, што за­над­та ста­ран­на “фі­ло­ла­гі” ска­ро­дзі­лі бе­ла­рус­кую лек­січ­ную дзя­лян­ку. А тут не пра­пол­кай трэ­ба за­ймац­ца, а дбай­ным вы­рош­чван­нем.

Я — ча­ла­век з псі­ха­ло­гі­яй жы­ха­ра ра­ённа­га цэн­тра. У та­кім, дзе ўсе сва­які, су­се­дзі і ро­дзі­чы, рос і ста­леў па­ло­ву жыц­ця. Сін­дром мес­тач­ко­ва­га го­на­ру — у кры­ві (“мес­тач­ко­вы” тут — ні­як не ад­моў­ная ры­са). Пра­ца­ваць на­ві­да­во­ку і шчы­ра — спра­ва цяж­кая, але рэ­аль­ная. Інша­га спо­са­бу “га­да­ваць” аўта­ры­тэт па­куль не пры­ду­ма­лі. Вось та­кая прэ­амбу­ла. А ця­пер — пра тое, што сён­ня хва­люе. Якім ба­чу ідэ­аль­ны ра­ён і яго ідэ­аль­ны ку­ль­тур­ны змест? Па­спра­бую ад­ка­заць. Ра­ёнам, як пад­аец­ца, па­ві­нен кі­ра­ваць мясцо­вы і ма­ла­ды ду­шой ча­ла­век. Каб не ехаў уве­ча­ры на­ча­ваць у іншы ра­ён, а раз­ам з жон­кай ішоў у РДК на кан­цэрт, спек­такль, тан­ца­ва­ль­ны ве­чар. Та­кія, па­вер­це, ёсць, з та­кі­мі я раз­маў­ляў і атрым­лі­ваў ад гэ­та­га за­да­ва­ль­нен­не.

Ве­ра­сень, да­жджы — час грыб­но­га пан­аван­ня. Год на год не пры­па­дае, але на­ват у не­спры­яль­ны се­зон знаў­ца аб­авяз­ко­ва зной­дзе ў ле­се свой грыб. То­ль­кі ве­даць трэ­ба, як з тым ле­сам аб­ара­чац­ца. Лепш за па­ле­шу­ка ў та­кім пы­тан­ні ніх­то не раз­бі­ра­ецца. Я — па­ля­шук. Але спа­чат­ку пра іншых па­плеч­ні­каў па грыб­ным вы­шу­ку. Пі­сь­мен­нік Андрэй Фе­да­рэн­ка — з Ма­зыр­шчы­ны. Цэнтр Па­лес­ся, мож­на ска­заць, дзе па­том­ных грыб­ні­коў — кож­ны дру­гі, не лі­ча­чы кож­на­га пер­ша­га. Андрэй — аўтар тво­ра “З ко­шы­кам”. Раю пра­чы­таць тым, хто не над­та зна­ёмы з ле­сам і яго да­ра­мі. Ба­рыс Пят­ро­віч — з Хой­ніц­ка­га ра­ёна. На­ра­дзіц­ца ў вёс­цы Вя­лі­кі Бор і не раз­бі­рац­ца ў ба­ра­ві­ках не­маг­чы­ма. Але пра­за­ік па­йшоў да­лей: па­ля­шуц­кія вяс­ко­выя но­ра­вы ве­ль­мі на­ту­ра­ль­на ўка­ра­ніў ся­род ста­ліч­ных гма­хаў. Вя­лі­кі ама­тар дру­ка­ва­на­га сло­ва, ён да­сле­дуе га­рад­скія кні­гар­ні, як ляс­ныя грыб­ныя мясц­іны. Ко­шык і ў яго за­ўжды по­ўны. Лес — храм. Го­рад — скар­бон­ка гра­хоў. Ма­ліц­ца трэ­ба час­цей. Ме­та­фі­зі­ка? Ма­быць. І не­здар­ма па­эт Ана­толь Сыс (з рэ­чыц­ка­га Па­лес­ся) адзін са збор­ні­каў на­зваў “Пан Лес”. Я — так­са­ма па­ля­шук. Ба­ць­кі па­ча­лі мя­не браць у гры­бы га­доў з пя­ці. Та­та ву­чыў: “Пе­рад ува­хо­дам у Лес па­ві­тай­ся з ім аб­авяз­ко­ва. Ска­жы, што шко­ды не на­ро­біш, пад­трым­кі ў Гас­па­да­ра па­пра­сі”.

“Чы­тан­не ўся­кіх кні­жак без раз­бо­ру — а чы­таў я іх ве­ль­мі мно­га — раз­бу­дзі­ла маю фан­та­зію; у ду­шы ма­ёй за­ўсё­ды быў не­йкі пя­ке­ль­ны раз­лад. Ні­як не мог я па­гад­ніць акру­жа­ючае рэ­аль­нае жыц­цё са све­там ду­мак, фан­та­зій, якія па­чэр­пнуў з кніг”. Цы­та­та Янкі Ку­па­лы з аўта­бі­ягра­фіі. Пра “пя­ке­ль­ны раз­лад” — ве­ль­мі трап­на. Для та­го, каб усё пра­чы­та­нае рас­клас­ці ў га­ла­ве “па па­лі­цах”, іншым раз­ам і жыц­ця не стае. Каб не за­ймець “ру­жо­вых аку­ля­раў” не па­шко­дзіць пад­трым­ка да­свед­ча­на­га ча­ла­ве­ка, які да­па­мо­жа па­гад­ніць кніж­нае жыц­цё з рэ­аль­ным. Урэш­це, ча­су ў нас не так шмат, каб да­зво­ліць са­бе рас­ко­шу чы­таць кеп­скія кніж­кі. У ад­ва­рот­ным вы­пад­ку чы­тан­не мо­жа стаць на­рка­тыч­най таб­лет­кай, якая ні­бы­та ра­туе ад пра­блем. А кні­га ў пер­шую чар­гу — сро­дак спас­ці­жэн­ня і ся­бе, і сэн­су жыц­ця. А ра­бот­ні­кі біб­лі­ятэк іншым раз­ам (ад вя­лі­кай сціп­лас­ці, ві­даць) за­ні­жа­юць сваю ро­лю ў гэ­тым пра­цэ­се. Бо­гам, як за­зна­чы­лі кла­сі­кі, сап­раў­ды быць цяж­ка.

Сап­раў­дная па­эзія не дае ду­шы ска­наць. Для мя­не цал­кам на­ту­ра­ль­ным за­ста­ецца тое, што вер­ша­мі мож­на ле­ка­ваць… На­пры­кан­цы 1990-х і на па­чат­ку ну­ля­вых я пра­ца­ваў рэ­дак­та­рам ад­дзе­ла пуб­лі­цыс­ты­кі тыд­нё­ві­ка “Лі­та­ра­ту­ра і мас­тац­тва”. Акно ка­бі­не­та вы­хо­дзі­ла на Інсты­тут за­меж­ных моў. Але на­тхняў­ся я не то­ль­кі вы­гля­дам да­ўга­лы­гіх сту­дэн­так. Раз-по­раз за шыб­кай з зай­здрос­най пе­ры­ядыч­нас­цю мі­ль­га­ла ве­ліч­ная по­стаць Сяр­гея Гра­хоў­ска­га. “Чар­го­вы верш ня­се”, — тлу­ма­чыў Мі­ко­ла Гіль. Гэ­та ўжо по­тым Алесь Пі­сь­мян­коў за­зна­чыць з ве­дан­нем спра­вы: “Вер­шы пі­шуць мно­гія, а па­этаў — адзін­кі”. У “адзін­кі”, не­аспрэч­на, увай­шоў і сам Пі­сь­мян­коў, ад­нак най­перш — Гра­хоў­скі, Танк, Ду­боў­ка. Я да­лу­чыў бы ў спіс і Янку Бры­ля, бо яго­ная про­за для мяне — за­ла­той про­бы вы­кштал­цо­ная па­эзія.

Сяджу ў ад­па­чын­ку до­ма, ад кові­ду ха­ва­юся: чы­таю, пі­шу, успа­мі­наю. Ура­чы за­ба­ра­ня­юць вы­праў­ляц­ца ў доў­гія ван­дроў­кі. Але ў май­го сы­на Сця­па­на іншая па­зі­цыя: трэ­ба ру­хац­ца. Па суб­отах ён на пра­кты­цы і на ўлас­ным кра­со­ве­ры вы­ву­чае гіс­то­рыю кра­іны, па­паў­няе ка­лек­цыю маг­ні­ці­каў, за­пра­шае ў ва­яж і мя­не. Па­га­джа­юся з ра­дас­цю, бо па­між “еду сам” і “мя­не вя­зуць” роз­ні­ца істот­ная.