Ганна Арлоўская паказвае Князь-камень. |
Спрадвеку на гэтым месцы ладзіліся рэлігійныя святы, жыве традыцыя і цяпер. Больш за тое — адзін з мясцовых жыхароў паведаміў нам, што пры Любчанскай царкве створаны рэабілітацыйны цэнтр для асоб з крымінальным мінулым, якія прынялі праваслаўную веру ў месцах зняволення і сталі на шлях выпраўлення.
На другім канцы вёскі Л.Дучыц дасведчаным вокам археолага пазнае ў малапрыкметных узгорачках колішнія курганы. Паверсе іх у познім Сярэднявеччы былі зроблены новыя пахаванні. Трапілася нам тут і надмагілле ХІХ стагоддзя...
Праз Зембін накіроўваемся ў ваколіцы вёскі Бараўляны, а адтуль — да сяла Смаляры. Тут нас цікавяць тры аб’екты: Святаянская гара, крыніца ля яе падножжа і валун “Здань-камень”. На вяршыні гары да 1940 г. стаяла драўляная скульптура святога Яна ў чалавечы рост, была каплічка. Крыніцу ў народзе лічылі святой і ласкава называлі “Езусік”.
Пра гэтую мясцовасць існавала паданне, сёння амаль забытае. Казалі, нібыта побач з гарой жылі здані, якія выглядалі маладымі прыгожымі жанчынамі. Калі позна вечарам які-небудзь мужык вяртаўся адзін дахаты, дзве здані выходзілі на сцежку, ветліва бралі небараку пад рукі, вялі да чароўнага каменя і клалі на яго. Чалавек адразу ж салодка засынаў аж да самай раніцы. А калі падарожніку даводзілася праходзіць каля блізкага балота, ён раптоўна чуў з розных бакоў іржанне коней і бляянне авечак, імкнуўся на гэтыя гукі і ў выніку блукаў па лесе ўсю ноч....
Ох, няпросты ён, гэты Здань-камень! Схаваўся недзе ад нашых вачэй. Але адна з задач экспедыцыі — вызначыць дакладнае месцазнаходжанне сакральных аб’ектаў. Падзяляемся на групы, працягваем пошукі. І тут, як наўмысна, пачынаецца завея. Большасць удзельнікаў не вытрымлівае і вяртаецца ў аўтобус. Ды толькі не Людміла Уладзіміраўна. Шматгадовы досвед навукоўцы разам з інтуіцыяй падказваюць ёй новы накірунак. Яна ўпэўнена збочвае са сцежкі — і вось ён, Здань-камень, за нейкіх 150 метраў ад нашага прыпынку! Яго шурпатая паверхня моцна выветраная, пакрытая лішайнікамі. Кажучы прафесійнай мовай геолагаў, гэта ружова-шэры гранітны гнейс, пакінуты скандынаўскім ледавіком каля 200 тысяч гадоў таму.
Іканскія каменныя быкі. |
А ва ўрочышчы Тур’і Горы, або Смалярскі Бор, што ля вёскі Бярозаўшчына, нас чакае добра вядомы Князь-камень Бярозаўшчынскі (Барысаўскі). Пра яго запісаны ажно некалькі паданняў. Першае распавядае, што ўладарыў тут некалі злосны князь. Урэшце вычарпалася цярпенне падданых, і людзі праклялі яго. Князь скамянеў, і зямля паглынула яго, наверсе засталася толькі галава. Паводле другога падання, аднойчы на Юр’я на вёску напалі шведы (або туркі) і ўчынілі рабунак. Сяляне схаваліся ў царкве. Ворагі падпалілі хаты і падбеглі да царквы. Выламалі дзверы і бачаць: стаяць людзі, моляцца. Князь, а за ім і салдаты пачалі страляць у абразы. Але ў адно імгненне невядомая сіла адкінула чужынцаў назад. Яны перапужаліся і пабеглі прэч, а тыя, якія стралялі, аслеплі. Сам жа князь ператварыўся ў камень. І, нарэшце, ходзіць пагалоска пра закапаную каля Князь-каменя скрынку з золатам.
Першым звесткі пра гэты валун запісаў у 1893 г. этнограф П.Шэйн. У 1980-х яго даследавалі беларускія навукоўцы В.Вінакураў, Э.Ляўкоў, А.Карабанаў, у выніку чаго Князь-камень быў узяты пад ахову як помнік прыроды.За паўтара кіламетра ад Князь-каменя на ўскрайку лесу знаходзіцца яго, як і Князь-камень “брат” — валун яшчэ большых памераў. Паказала нам яго, як і Князь-камень, тутэйшая старажылка, 70-гадовая Ганна Арлоўская.
І апошні аб’ект нашай непрацяглай з-за кароткага светлавога дня вандроўкі — Іканскія каменныя быкі. Легенда пра іх даволі распаўсюджаная на Беларусі. Паехаў быццам на першы дзень Вялікадня чалавек араць. Жонка прынесла яму абед дый кажа: “Памагай Бог!”. І адразу ж усе скамянелі — мужык, яго жонка, быкі й сабака. Верагодна, калісьці ва ўрочышчы Лужа непадалёк ад вёскі Іканы сапраўды можна было ўбачыць групу з 5-ці камянёў-”персанажаў” гэтай павучальнай показкі.
Здань-камень. |
Што паказалі вынікі гэтай і папярэдніх экспедыцый “Явара”? Беларускі народ моцна трымаецца сваіх спрадвечных традыцый. На месцы разбуранай царквы пры першай жа магчымасці будуецца новая, людзі цікавяцца “святымі” крыніцамі і культавымі камянямі, ходзяць да іх, аберагаюць, нават калі забываюцца легенды і абрады, звязаныя з імі.
Святлана ІШЧАНКА
Мінск — Лагойск —Барысаўскі раён — Мінск
Фота аўтара