Падчас візіту ў пінскі Палескі драматычны тэатр я чакаў пабачыць мадэль менавіта такога тэатра — у добрым сэнсе кансерватыўнага, камернага, душэўнага, і не падмануўся. Невялічкі светлы будынак былога кінатэатра нават лепш адпавядае назве “палац культуры”, чым тыя грувасткія, шэрыя будыніны, што звычайна так называюцца. Зайшоўшы ўнутр, трапляеш у вялікае, прыгожа прыбранае фае, з гардзінамі на высокіх вокнах, буйнымі люстэркамі і такой бліскучай падлогай, што баішся на ёй паслізнуцца. Маленькая (усяго на сто месцаў) і ўтульная глядзельная зала. Праблемная аднак сцэна: вузкая, але глыбокая, яна кожны раз ставіць перад пастаноўшчыкамі цяжкае сцэнаграфічнае заданне.
Пачынаеш думаць: ці ж не пярэчаць у гэтым тэатры знакамітаму прынцыпу Станіслаўскага, які заклікаў: “Усё для артыста! Калі артысту будзе добра — то і гледачу таксама...” Але і службовыя памяшканні прыемна здзівілі сваёй чысцінёй, прыбранасцю, прасторныя ўтульныя грымёркі (хаця тут варта прызнаць, што ў мужчынскай цеснавата), ёсць дзе пасядзець, паўсюль стаяць вазоны. “Дадатковых рэпетыцыйных памяшканняў няма,” — адзначыў я, але адразу ж успомніў прасторнае, прыгожае фае. Праходзячы па калідорах тэатра, не заўважыў нічога, што замінала б паўнавартаснай, творчай працы. У кабінеце дырэктара Івана Базана пабачыў стос часопісаў “Мастацтва” і “Сучаснай драматургіі”, канечне ж, газету “Культура”. “А да інтэрнета доступ ёсць?” — спытаў я і пачуў станоўчы адказ. Мажліва, у хуткім часе мы пабачым інтэрнет-старонку Палескага драматычнага тэатра...
У тэатры адчувалася атмасфера ўзаемапавагі і дабразычлівасці. Артысты не проста віталіся паміж сабой, я бачыў, як, незанятыя ў спектаклі, яны падтрымлівалі сваіх калег з глядзельнай залы — такое не часта пабачыш у нас, у Мінску. Калі ў тэатры і імкнуліся стварыць ілюзію перад заезджым крытыкам (маўляў, у нас усё цудоўна), дык атрымалася тое на “выдатна”.
Але тэатр — гэта не будынак, тэатр адбываецца на сцэне. Што можна сказаць наконт уласна тэатральных імпрэзаў?.. Мне б не хацелася “пырскаць слінай” і злоснічаць наконт таго, што ў тэатры не атрымалася... Я, зрэшты, бачыў толькі маленькую частку рэпертуара.
Ды ўсё ж мушу заўважыць, што тэатр вымагае сур’ёзнай прафесійнай размовы, грунтоўнай, па-гамбургскім рахунку ацэнкі іх спектакляў, пэўных рэкамендацый. Да таго ж, у тэатры шмат творчай моладзі (адзначыць хаця б маладога Паўла Мамонава, які ўжо нават спрабуе самастойна ставіць спектаклі), і нельга ўпускаць выхаваўчы момант: нядрэнна было б забяспечыць прыезд у Пінск хоць на нядоўгія майстар-класы знаных выкладчыкаў па вакале, сцэнічным руху, мэтава накіраваць туды рэжысёраў “акадэмічных” сцэн — усё гэта будзе спрыяць развіццю маладой часткі труппы, развіццю маладога тэатра.
Калі пра “адмоўнасці” патрэбна асобная, спецыяльная размова, то не адзначыць, з майго пункту гледжання, удалую работу я не магу. П’еса Андрэя Курэйчыка “Асцярожна, жанчыны!” добра вядома ў тэатральным асяродку. Яна перамагала ў свой час у драматургічных конкурсах, з розных гарадоў прыходзяць весткі аб прэм’ерах. Сам драматургічны матэрыял мне падаўся ў свой час нават занадта лёгкім, гумар на мяжы фолу, невыразная канцоўка, адсутнасць вартага ўвагі канцэпту: паводле сюжэту, кемлівы хлопец, так падавалася мне, абводзіць вакол пальца дзяўчынку-студэнтку ды двух недалёкіх кабет і застаецца не пакараным — смешна, але, адсмяяўшыся, забываеш гэты анекдот, бы і не чытаў. Гэтаксама распачынаўся і спектакль. Але пасля таго, як нарэшце махляр быў выкрыты і звязаны, тры выканаўцы жаночых роляў (Таццяна Барышчук, Ганна Масальская, Наталля Гусак) сваім непараўнальным ансамблем зрушылі акцэнты ў гэтай гісторыі. І аказалася, што яна на самой справе не пра хітрага хлопца, а пра жанчын...Традыцыйна ў камедыі, калі падобны падман выкрыты, наступае канец, далей гісторыя працягвацца не можа. Але тры падманутыя жанчыны зацыкліваюцца на сваім крыўдзіцелі, праз феерычную сцэну суда нібы дадаткова перажываюць свой падман, а калі злодзей збягае, клянуцца яго яшчэ і шукаць, нібыта ён таго варты. На сцэне аднак гэта выглядала не істэрычнай апантанасцю, а нейкай звышжаноцкай ветранасцю і непасрэднасцю. Сур’ёзнае і несур’ёзнае пераплялося, “караць нельга памілаваць” так і засталося без косак. Вельмі не хапала фінальнага моцнага акорда, які падкрэсліўбы гэтую “жаноцкасць” спектакля і вывеў бы яго на вышыню філасофска-мастацкага абагульнення...
Але тут я трошкі забываюся: знайшоўшы чорную котку у цёмным пакоі, не варта ўключаць святло... Рэжысёр спектакля А.Гаўрыловіч наўрад ці ставіла перад сабой іншыя задачы, апроч як пазабаўляць публіку, пераказаць для яе забаўны анекдот, — і сваёй мэты яна дасягнула. У гэтых маіх словах няма абвінавачвальнага пафасу (хаця мне, канечне, падаецца, што тэатр можа паслужыць і больш высокім задачам), бо я зыходжу з той аб’ектыўнай сітуацыі, у якой існуе Палескі драматычны тэатр. Але, я перакананы, тэатр здольны ставіць перад сабой і выконваць самыя сур’ёзныя задачы. І гэта падводзіць нас да наступнай вельмі цяжкай праблемы...
Пінск, якім я яго пабачыў, — гэта пакуль што нетэатральны горад. Пінчукі могуць на мяне пакрыўдзіцца за такі жорсткі прысуд, але лагічны націск тут хацелася б ставіць на слове “пакуль”.
Пінскі тэатр толькі пачынае абрастаць колам блізкіх прыхільнікаў (трэба аддаць належнае кіраўніцтву тэатра, якое плануе праводзіць вельмі глыбокую працу з гледачом). Тэатр імкнецца сцвярджаць сябе у культурным жыцці горада. Гэта вельмі адбіваецца на самаадчуванні калектыву, яму бракуе пакуль творчай упэўненасці ў сабе. І справа далёка не ў тым, што, па прызнанні супрацоўнікаў тэатра, ім даводзіцца праводзіць пастаянную выхаваўчую работу, тлумачыць правілы тэатральнага этыкету дзеля таго, каб у глядзельнай зале быў парадак. Справа, у тым, што тэатр вымушаны ў значнай ступені падпарадкоўвацца густам менавіта “нетэатральнай” публікі. “Асцярожна, жанчыны!” не благі, хай сабе і не глыбокі камедыйны спектакль. Але я патрапіў на дваццаты паказ, і мне кажуць, што ён, хутчэй за ўсё, — адзін з апошніх: далей проста немагчыма збіраць касу.
Вядома ж, на “незабаўляльны” спектакль ходзяць і таго менш. І тэатр, каб збіраць залу і выконваць план, мусіць ставіць яшчэ камедыю, і яшчэ, і яшчэ.
Толькі дзеля таго, каб глядач хоць бы не забываўся на шлях да тэатральнай касы. І калі ўжо скончыцца гэтая суцэльная камедыя?.. У такой гонцы, зразумела, не заўсёды знаходзіцца час, каб падшукаць трапны матэрыял, паставіць важную для рэгіёна п’есу.
Між іншым, вартае ўвагі тое, якім чынам у тэатры вырашылі адсвяткаваць юбілей нашых песняроў: была пастаўлена п’еса Г.Марчука “Адгукніся, браце!”, прысвечаная тым гадам жыцця Якуба Коласа, якія ён правёў на Палессі. Гэта правільны накірунак: узнімаючы сваю рэгіянальную тэматыку, Палескі тэатр зойме сваю нішу на тэатральнай карце краіны. І мне вельмі хочацца, каб Пінск зрабіўся нашым тэатральным Панявежысам, Вроцлавам, Стратфардам-на-Эване. Дзеля гэтага тэатру патрэбна падтрымка на рэспубліканскім узроўні, хаця б маральная. Але ж, безумоўна, галоўнае залежыць у першую чаргу ад саміх артыстаў, кіраўнікоў, ад іх імпэту да творчасці, ад іх умення марыць...
Алекс СТРЭЛ
Мінск — Пінск — Мінск