Юрый ЦВЯТКОЎ, старшыня Беларускага саюза кінематаграфістаў:
— Сёння ёсць адчуванне пачатку вялікай “рэвалюцыі” ў кінагаліне. Так, новыя сацыяльна-эканамічныя ўмовы вымагаюць і кінавытворцаў шукаць новыя шляхі для самарэалізацыі і стварэння якаснага кінапрадукту. Якую ролю ў новай “сістэме каардынат” на постсавецкай прасторы будуць адыгрываць творчыя саюзы і, у прыватнасці, саюзы кінематаграфістаў? Чым сёння можа быць прывабная і карысная для творцаў прафесійная карпаратыўнасць?
Саюзы — гэта не проста фармальныя аб’яднанні, своеасаблівыя “клубы па інтарэсах”. Яны мусяць быць карыснымі і для саміх кінематаграфістаў, і для развіцця кінагаліны ўвогуле. Так, сёння “Беларусьфільм” распачаў буйную рэканструкцыю, якая да верасня 2009 года мусіць завяршыцца. Кінастудыя набудзе сучаснае, якасна новае аблічча. Але аднаго гэтага ўсё роўна мала для таго, каб наш кінематограф выйшаў на якасна новы ўзровень. Гэта толькі падмурак, трывалая база, але “напаўняць” яе мы мусім цікавымі творчымі праектамі. Як мне падаецца, адным з перспектыўных сёння накірункаў працы з’яўляецца сумесная вытворчасць фільмаў. Не проста прадастаўленне кінастудыяй пэўных паслуг тым жа расійскім кінакампаніям, а менавіта агульная праца. “Беларусьфільм” знаходзіцца ў даволі выгадным са “стратэгічнага” пункта гледжання становішчы: дастаткова вечарам сесці ў цягнік — і ўжо раніцой ты ў Маскве. Натуральна, гэткая блізкасць расійскай сталіцы мае і пэўныя “мінусы” — гэтак жа лёгка нашы кінатворцы з’язджаюць туды ў пошуках лепшае долі і больш прыбытковай працы. Але ж затое і мы можам без асаблівай напругі запрашаць на працу ў нашых стужках вядучых расійскіх кінаакцёраў! У нас ужо маецца пэўны досвед падобнай сумеснай працы — чаму б не развіваць яго і надалей?
Уладзімір ГРАМАЦІКАЎ, акцёр, рэжысёр, дырэктар Цэнтральнай кінастудыі дзіцячых і юнацкіх фільмаў імя М.Горкага:
— Я прайшоў яшчэ ў савецкім Саюзе кінематаграфістаў літаральна ўсе яго “прыступкі”. Магу шмат што сказаць і пра постсавецкія часы, калі ён з грамадскай арганізацыі намагаўся ператварыцца ў своеасаблівы прафсаюз для работнікаў кінагаліны.
На жаль, сёння даводзіцца канстатаваць, што ў маладых кінематаграфістаў творчыя саюзы не карыстаюцца тым аўтарытэтам, які яны мелі ў савецкія часы. І я згодны з думкай, што наша асноўная задача на дадзеным этапе якраз і заключаецца ў тым, каб вызначыць, чым жа мусіць быць сёння для сваіх членаў Саюз кінематаграфістаў?
Мне падаецца, што менавіта творчыя саюзы могуць стаць тым кансалідуючым фактарам, які здолее аб’яднаць нас. Так, мы прайшлі этап раздзелу “савецкай” кінапрасторы, але ўжо сёння зноў прыходзім да думкі, што неабходна аб’ядноўвацца, — толькі сумеснымі намаганнямі мы здольны памножыць уласныя сілы і вынікі нашай работы.
Акурат пра гэта мы і павінны думаць: як адшукаць магчымасці быць адзін аднаму карыснымі?
Найпершая і відавочная “карыснасць” “Беларусьфільма” для расійскіх кінавытворцаў — прымальныя кошты на прадастаўленне паслуг. Так, сёння здымаць на Беларусі нашмат танней, чым у Расіі. Але ж адно толькі выкарыстанне кінастудыйнай базы, хоць само па сабе і не дрэнна, усё ж — не панацээя. Сусветная кінаіндустрыя гэта ўжо праходзіла. Варта ўзгадаць хаця б тое, што адбылося дваццаць гадоў таму ў Іспаніі, дзе на той час “пасвілася” шмат кінакампаній з усяго свету: яны паднялі цэны, і адразу ж усе з’ехалі ў Венгрыю і пачалі шукаць іншыя, больш танныя кінавытворчыя базы.
Я думаю, што пытанне сумеснай працы неабходна вырашаць на іншым, больш глыбінным узроўні. Тым больш, што ў ХХІ стагоддзі само кінавытворчае асяроддзе ў значнай ступені трансфармуецца, набывае іншы фармат. Сёння ўжо для таго, каб здымаць кіно, не абавязковая спецыяльная адукацыя — дастаткова мець добрую відэатэхніку і ўважліва прачытаць інструкцыю да яе.
Да таго ж, вельмі шмат фільмаў здымаюць сёння маладыя людзі, падлеткі і дзеці. Мы нават праводзім фестываль дзіцячага кіно ў лагеры “Арлёнак”, дзе дэманструюцца фільмы і ролікі, знятыя самімі дзецьмі. Узровень іх вельмі высокі, ды і сама гэтая з’ява дзіцячага кіно надзвычай цікавая. На маю думку, на сённяшні дзень гэта адзін з накірункаў, які можа стаць надзвычай перспектыўным для рэалізацыі сумесных кінапраектаў, — фільмы для дзяцей і падлеткаў. Магу сказаць, што, у прыватнасці, у Расійскай Федэрацыі ў бліжэйшыя тры гады з’явіцца як мінімум чатыры дзяржаўныя дзіцячыя тэлеканалы. А паколькі “Беларусьфільм” у свой час быў знаны дзіцячымі фільмамі, мне падаецца, што ў гэтым накірунку варта папрацаваць.
Барыс ГРАЧЭЎСКІ, стваральнік і мастацкі кіраўнік “Ералаша”:
— Так, вымушаны пагадзіцца з сумным — у тым выглядзе, у якім яны існавалі ў савецкія часы, сёння саюзы кінематаграфістаў сталі не патрэбны. Яны ўжо не “адбіваюць” выразаныя кавалкі з фільмаў і не ў стане вырашыць побытавыя праблемы сваіх членаў. Не даў асаблівага эфекту і падзел на гільдыі. А таму сапраўды перспектыўнай для нашага існавання бачыцца менавіта творчая кансалідацыя.Вы кажаце пра “ўцечку кадраў”? Я таксама лічу, што “пераманьванне” цікавых спецыялістаў мала што дае. Калі да мяне, да прыкладу, прыязджае аднекуль таленавіты чалавек і кажа: “Я хачу працаваць на вас”, я перакананы: не варта яго “механічна” цягнуць у Маскву. Нашмат больш плённы варыянт, калі ён будзе працаваць на мяне, але — у сябе, дзе ён ведае ўсё і ўсіх і дзе яго ведаюць. Гэта мне падаецца больш эфектыўным і рацыянальным, асабліва пры разумным зліцці бюджэтаў.
Ірына ШАЎЧУК, актрыса, віцэ-прэзідэнт Гільдыі акцёраў кіно Расіі, генеральны дырэктар Адкрытага кінафестывалю краін СНД і Балтыі “Кінашок”:
— Як адзін з арганізатараў Міжнароднага кінафестывалю “Кінашок” у Анапе, я люблю “Лістапад” не толькі за цеплыню стасункаў, але, да ўсяго, і за тое, што тут маецца шырокае поле і для творчых праяў кінематаграфістаў, і для таго, каб пагаварыць пра нашы галіновыя праблемы і клопаты. Я пераканана, што сур’ёзны кінафестываль, як ваш, наш ці які-небудзь іншы, здольны кансалідаваць і кінематаграфістаў, і звыклых гледачоў, незалежна ад светапоглядаў і палітычных межаў, — у стваральнай атмасферы не існуе межаў для чалавечых і творчых кантактаў.
Я хачу адразу ж унесці прапанову, якая, мне падаецца, павінна зацікавіць прысутных. Восенню, зусім нядаўна, у Астане прайшоў ІІ Форум творчай і навуковай інтэлігенцыі дзяржаў-удзельніц СНД. Падчас яго мы правялі “круглы стол” па стварэнні Міжнароднай кінашколы. А яшчэ ў яго рамках заснаваны Міжнародныфонд гуманітарнага супрацоўніцтва, які ўзначальвае Джахан Палыева. Як мы мяркуем, фонд гэты можа стаць заснавальнікам спецыяльнага конкурсу дакументальных і мастацкіх стужак, а таксама заснавальнікам прэміі “Зоркі Садружнасці” ў галіне навукі, адукацыі, а таксама культуры і мастацтва.Дарэчы, калі гаварыць пра кансалідацыю нашых намаганняў, дык варта падумаць пра стварэнне міжнароднага Савета фестываляў, у які б увайшлі арганізатары буйных міжнародных кінафорумаў нашай прасторы — краін СНД. Мы б сустракаліся, звяраліся, “на якім свеце” знаходзімся, дапамагалі б адзін аднаму. Гэта дасць магчымасць каардынаваць нашы творчыя намаганні.
Леў ПРЫГУНОЎ, акцёр (Расія):
— Мы ўсё яшчэ намагаемся ўседзець на двух крэслах адразу — на савецкім і на свабодным, хаця сёння кіно ўжо стала аб’ектам асобнага кінабізнесу, паўнапраўным “таварам”. Мы ж усё яшчэ жадаем рухацца па савецкіх кінарэйках. Ды іх неабходна зруйнаваць!
На жаль, як заўсёды, у віхуры арганізацыйных пытанняў мы забыліся пра акцёраў. На сённяшні дзень асноўным заняткам Гільдыі кінаакцёраў Расіі з’яўляецца... арганізацыя пахаванняў старых членаў саюза. Справа, безумоўна, пачэсная і важная, але ж аднаго гэтага мала! На жаль, для жывых акцёраў мы да гэтага часу так і не змаглі дабіцца аўтарскіх правоў на іх ролі. Калі ж казаць пра заробкі, дык у нас у Расіі існуе каласальная розніца ў аплаце працы паміж старымі, заслужанымі кадрамі і акцёрамі маладога пакалення — усё “працуе” на прыватных дамовах. Ды што гэтаму здзіўляцца: у Расіі сёння прадзюсеры фільмаў уступаюць у змовы з акцёрскімі агенцтвамі, каб тыя ўгаворвалі акцёраў здымацца за меншыя грошы!
Святлана СУХАВЕЙ, актрыса, старшыня Гільдыі акцёраў кіно Беларусі:
— А вось у нас на Беларусі Гільдыя дабілася для акцёраў правоў на іх ролі — цяпер гэты пункт аўтаматычна ўносіцца ў кантракт, які падпісвае акцёр. І я, дарэчы, магу пагадзіцца з тым, што юрыдычнае забеспячэнне акцёраў сёння надзвычай важнае. Акурат для вырашэння гэтага пытання мы ў свой час прыклалі шмат намаганняў. І менавіта на гэтым — на кантрактах — наша беларуская Гільдыя засяродзіла сваю дзейнасць. Мы ўвялі ў кантракты паняцце аўтарскага і сумежнага права — лічу, што гэта прынцыпова важная рэч.На жаль, мы не можам сёння адсочваць, як размяркоўваюцца прыбыткі ад пракату фільмаў. Гэта надзвычай складаная працэдура — прадзюсеры фільмаў не спяшаюцца раскрываць лічбы сваіх прыбыткаў. Бадай, толькі ў Даніі я бачыла, як гэта рэальна ажыццяўляецца, — калі ў пакоі сядзяць тры чалавекі, і да іх сцякаецца ўся падаткавая інфармацыя па кінапрадукцыі. Мы ж, разумеючы, што рэальнага маніторынгу ў гэтым плане не можам наладзіць, пайшлі па шляху французаў: у акцёрскі ганарар за работу ў фільме аўтаматычна ўваходзіць і продаж нашых аўтарскіх правоў.
Я асабіста, дарэчы, не схільная плакацца і ганіць заканадаўства. Бо, калі зірнуць на нашы законы больш пільна, відавочна, што яны ў нас даволі разумныя, прафесійна складзеныя. Іншая справа, што мы пакуль не заўсёды ўмеем імі карыстацца.
У свой час — у 90-ыя гады мінулага стагоддзя, — калі акцёры амаль нічога не атрымлівалі за сваю работу, мы паставілі пытанне аб вызначэнні мінімальнай квоты аплаты акцёрскай працы.
Напачатку з нас смяяліся, але потым — пачалі плаціць. І сёння мы маем дамову з кінастудыяй аб мінімальнай стаўцы аплаты акцёрскай працы. Я лічу, што гэтыя пытанні — прававога парадку — сёння надзвычай важныя. Яны, безумоўна, не вырашаюцца ў адзін дзень, але, як вядома, кропля і камень точыць..
Сасо ДЖАЧВЛІЯНІ, рэжысёр (Грузія):
— Праблема творчых кантактаў і супрацоўніцтва — надзвычай важная. Мы, напрыклад, калі працавалі над сваім фільмам “Сваны”, безумоўна, маглі б знайсці акцёраў на галоўныя ролі і дома — у Тбілісі, але свядома пайшлі на тое, каб запрасіць выканаўцаў з Масквы. Палітыкі прыходзяць і сыходзяць, а людзі — застаюцца. І менавіта таму нашу агульную культурную прастору нельга так проста разбураць і ігнараваць. У людзей, не толькі ў кінематаграфістаў, але і ў звычайных гледачоў, магутная настальгія і сум па старым савецкім кіно, па тых прынцыпах і ідэалах, якія ў свой час прапагандаваліся. І — па тым адчуванні ўласнай годнасці.
Барыс САЎЧАНКА, старшыня Нацыянальнага саюза кінематаграфістаў Украіны:
— Я амаль тры гады ўзначальваю Саюз кінематаграфістаў Украіны, і павінен сказаць, што мне ўдалося зрабіць вельмі мала. Сёння я як старшыня Саюза засяроджваюся на гаспадарчай дзейнасці — менавіта з-за таго, што змяняюцца сацыяльна-эканамічныя ўмовы існавання творчых саюзаў. Разумею, што я мушу “забяспечыць тылы”. Тым больш, што кінематаграфічная прафесія мае сваю спецыфіку: мы, у адрозненне ад тых жа пісьменнікаў, музыкантаў, не можам “тварыць у стол” — мы павінны працаваць “тут і зараз”.
У свой час я ўнёс прапанову — прымаць у Саюз любога акцёра, калі ён мае адзнакі міжнародных фестываляў. Напачатку гэта было ўспрынята станоўча, але потым, калі за два гады я прыняў 60 маладых акцёраў, прадстаўнікі старэйшага пакалення запратэставалі: маўляў, у наш час стаць членам Саюза было не так проста — існавала чарга, пэўная працэдура...
Але сёння не толькі кінематограф, але і ўсё наша жыццё змяняецца такімі хуткімі тэмпамі, што і мы не можам, не маем права жыць па-старому, — час патрабуе новых форм і новых вынікаў.