У Тэатры-студыі кінаакцёра прайшла прэм’ера “Безыменнай зоркі”. Гэтую п’есу Міхаіла Себасціяна, румынскага пісьменніка першай паловы ХХ стагоддзя, многія ведаюць па аднайменнай савецкай кінастужцы. Але ў спектаклі Аляксандра Яфрэмава акцэнты расстаўлены іначай. Прычым у кожным з двух складаў артыстаў — абсалютна па-свойму.
Падзел герояў на творчых людзей і “абывацеляў” (не важна, з маленькага яны гарадка ці са сталіцы) аказваецца падманным. Настаўнік музыкі Удра (Юрый Баранаў), які стварыў сімфонію і шукае для яе выканання англійскі ражок, так і не змяняе да канца спектакля парадыйных фарбаў у сваім “партрэце”. А вось Мадэмуазэль Куку (Ларыса Маршалава), застаўшыся ў фінале сам-насам з Монай, раптам здымае маску “барацьбіткі за маральныя асновы” і становіцца папраўдзе шчырай. Простыя чалавечыя патрэбы праглядаюцца і ў Начальніка вакзала (Анатоль Гур’еў), і ў вечна заплаканай Вучаніцы (Алена Гіранок). Грыг (Віктар Рыбчынскі), які прыязджае за ўцякачкай Монай, раптам успрымаецца зусім не монстрам і не жудасным “марнатраўцам” жыцця, а тонкім, далікатным псіхолагам, здольным разумець сваю абранніцу лепш за яе саму, разважлівым філосафам, які ўмее бачыць на тры хады наперад. У пэўны момант ён нават выклікае спачуванне, бо далёка не кожны мужчына здольны гэтак патураць сваёй каханцы, капрызлівай, істэрычнай эгаістцы — менавіта такой малюе сваю гераіню Валерыя Арланава. У каханне ейнай Моны (як і ў магчымасць самагубства на чыгуначных рэйках) не верыш: такія папросту не ўмеюць ні дарыць сваё сэрца, ні адчуваць яго нясцерпны боль, пагаджаючыся хіба прымаць знакі пашаны і спагады ад іншых ды “інсцэніраваць” пачуцці. Артыстка быццам выяўляе схаваны, патаемны сэнс імені сваёй Незнаёмкі: “мона” як супрацьлегласць “стэрэа” — як скіраванасць на сябе саму, а не на іншых.
У цэнтры спектакля з гэтым складам артыстаў апынаецца зусім не той “дуэт”, якога мы чакаем: не каханне герояў ды іх трагедыя, а Настаўнік (Павел Харланчук-Южакоў) і… яго навука, увасобленая кнігай. Таму ў фінале, калі разабрацца, атрымліваецца ідэальны хэпі-энд! Грыг, паводле такой версіі, літаральна выратоўвае маладога навукоўца, неспрактыкаванага ў жаночай псіхалогіі. Бо калі Мона наўрад ці зможа змяніцца, што яна і сама разумее, дык Настаўніку нічога не застанецца, як… увайсці ў ролю Грыга: выконваць усе яе прыхамаці, а калі ёй наскучыць і пачнуцца чарговыя ўцёкі — шукаць і выратоўваць пасля бяссоннай ночы, праведзенай за сталом (з картамі ці з кнігай у руках, тут ужо не так важна)…
Павел Харланчук надае сваёй “манаролі” ўсё багацце “стэрэа-эфектаў”. У яго Настаўніка таксама здараюцца свае ўнутраныя ваганні, моманты неэтычнасці, астраўкі няўпэўненасці і страху, боязі суседскай пагалоскі. Але спектакль адразу “падзяляецца” на гэтага героя — і ўсіх астатніх. Прычым падзел пралягае на ўзроўні самой манеры ігры. У Харланчука яна — натуральна “давяральная”, “кіношная” (у лепшым сэнсе слова), паўтонамі і нават чвэрцьтонамі, у дынаміцы найвыразнага паўшэпту, чутнага з любой кропкі залы. У большасці ўдзельнікаў — адкрыта тэатральная, нават шаржыраваная, буйнымі штрыхамі, з тлустым падкрэсліваннем плакатна-гуашавых фарбаў.
Асабліва відавочна гэта ў першай дзеі (крыху скараціўшы пачатак п’есы, А.Яфрэмаў яднае дзве дзеі ў адну, пакідаючы пасля антракту толькі трэцюю). Таму “выпрабаванне зоркамі” вытрымліваюць не ўсе: хтосьці з гледачоў сыходзіць ужо пад час дзеі, нехта ж, больш незаўважна, — у антракце. Ну не трымае спектакль тры гадзіны запар на тым унутраным нерве, калі адарвацца папросту немагчыма! Глядацкую ўвагу паглынае статыка, заяўленая ўжо на ўзроўні сцэнаграфіі (Ігар Хруцкі).
Сцэна, у гэтым тэатры і без таго невялікая, падзелена на некалькі частак, скрозь застаўленых мэбляй ды металічнымі канструкцыямі. Па цэнтры — чыгуначны пераход (ён жа — умоўны балкон) і рэйкі. Злева ад гледача — пакой Начальніка вакзала, дзе адбываецца першая трэць спектакля. Справа — пакой Настаўніка, дзе сканцэнтравана астатняя дзея. Артыстам папросту не пакінулі прасторы для руху. У такіх умовах застаецца адно: ледзь не пастаянны “буйны план” і майстэрства працяглага кадра, уменне доўжыць “мелодыю душы” свайго героя да бясконцасці. А гэта ўласціва не ўсім.
Пры іншым складзе артыстаў спектакль атрымліваецца куды больш шчырым, шчымлівым, лірычна-”акварэлевым”, адыходзячы ад наўмыснага камізму “вобразаў-масак” у бок жывога псіхалагізму, запамінальных, шмат у чым супярэчлівых, характараў. Уладзімір Мішчанчук робіць свайго Начальніка вакзала не “зацыкленым” бюракратам, а сапраўдным шчасліўцам, улюбёным у сваю прафесію. Выкарыстаны артыстам мяккі яўрэйскі акцэнт ператварае “падкаблучніка” ў чалавека, выхаванага на сямейных каштоўнасцях, дзе жонка і маці — на першым месцы. Ледзь не трагічнай фігурай уяўляе сваю Мадэмуазэль Куку Юлія Палубінская. Удра Антона Жукава страчвае камічны налёт, увасабляючы натхнёнага юнака. Затое плакатна адмоўным становіцца Грыг Аляксандра Цімошкіна. Дзмітрый Мухін малюе Настаўніка надзвычай імпульсіўным. І таму, мабыць, такім непаслядоўным, часам пазбаўленым логікі. У адных сцэнах ён мудры, тонкі псіхолаг. А ў фінале — поўны, прабачце, “валёнак”, чалавек, які не толькі не верыць у сваё шчасце і не ўмее за яго змагацца, але і не бачыць душэўнага стану Моны, якая так чакае падтрымкі. Няўжо гэта ён ад кахання так розум страціў, што не бачыць нікога, акрамя сябе? Пры такім раскладзе спектакль да з’яўлення гераіні трымаецца на Уладзіміры Мішчанчуку. А пасля — на Валерыі Яфіменка, якая працуе ў тэатры ўсяго першы сезон. Яе Мона — быццам з нейкай зоркі, іншай касмічнай прасторы. І сыходзіць не з Грыгам, а нібыта “ў нікуды” — так бывае пры спробе сапраўднага, а не “паказнога” самазабойства. Бо спазнаўшы іншае жыццё, яна ўжо не зможа вярнуцца да былога, якое і раней яе не задавальняла. Цікава, якім можа атрымацца “дуэт” актрысы з Паўлам Харланчуком? Відавочна, што ў іхніх персанажаў будуць зусім іншыя стасункі ды ўнутраныя памкненні.
На жаль, спектакль трымаецца адно на майстэрстве артыстаў і пазбаўлены такога моцнага выразнага сродку, як тэатральная і, шырэй, мастацкая сімволіка. А падставы для гэтага ёсць! У музыцы Віктара Капыцько — ніякай “агучанай” сімфоніі з ражком, толькі ледзь чутныя “прадчуванні”: мелодый, пачуццяў, мар. Вось Настаўнік намагаецца прайсці па рэйцы — раскінуўшы рукі ў бакі, балансуючы, бы на хісткім дроце паміж зямлёй і небам. Чым не сімвал лініі творчага і жыццёвага шляху, дзе ўтрымацца “без адхілаў” бывае даволі цяжка? Асацыяцыі адразу вядуць да чыгуначнага раз’езду-пераезду, пераводу стрэлак у тупік, на іншыя пуці. Слова “стрэлкі” вымушае ўзгадаць спынены гадзіннік у Начальніка вакзала — чым не сімвал “спыненага часу”? А хіба не сімвал — зоркі, на якія глядзяць героі? Фантазіі адразу дамалёўваюць і лінію падаючай зоркі, і пункціры сузор’яў са знакамітай Вялікай Мядзведзіцай, якая згадваецца ў п’есе неаднойчы. Ажно не! Зоркі запалаюць наўпрост над галовамі гледачоў — і гэтая штучная ілюмінацыя, быццам пазычаная з навагодніх святаў, створыць зусім іншы сімвал, якога ў п’есе не было: маўляў, мары — нішто, пры больш блізкім разглядзе яны аказваюцца штучным падманам. А на фінальных паклонах загучыць абсалютна “рэальная”, нават побытавая, хаця народжаная з той “завоблачнай сімфоніі душы”, мелодыя, аддадзеная не трапяткой флейце ці прывіднаму вібрафону, а саксафону. Дык мары пра адкрыццё сваёй зоркі — папраўдзе марныя? І ўвесь спектакль — адно пра адзіноту? Ад якой кожны выратоўваецца… аднолькава: праз недахоп часу. Розніца хіба ў тым, што ў кагосьці яго не хапае на кубак піва, а ў кагосьці — на погляд у нябёсы…
На здымках: сцэны са спектакля "Безыменная зорка".
Фота Андрэя СПРЫНЧАНА