“К” неаднойчы акцэнтавала ўвагу на неабходнасці развіцця менеджменту ў сферы культуры. Менавіта ад нестандартных хадоў і прыёмаў, акцэнту на цікавых адметнасцях таго або іншага мерапрыемства, ад яркага ўвасаблення брэндавага прадукту і залежыць тое, ці зможа культура развівацца ў рыначных умовах.
Сёння шэраг знакавых ды іміджавых устаноў культуры — такія, як Нацыянальны мастацкі музей ці Замкавы комплекс “Мір”, — узаемадзейнічае са спецыялістамі ў сферы менеджменту. Рэгіянальная культура толькі пачынае рабіць першыя крокі ў гэтым кірунку. Пра тое, куды рухацца і што рабіць у першую чаргу, карэспандэнт “К” пагутарыў з дацэнтам кафедры менеджменту сацыяльна-культурнай дзейнасці БДУКіМ Таццянай КАРНАЖЫЦКАЙ.
Ідэя — Падзея
— На мой погляд, існаванне культуры ў рыначных умовах — працэс навучальны. І сённяшняя сітуацыя дазваляе выказаць такую, на першы погляд, даволі “крамольную” думку: культура можа зарабляць. Кажучы словамі Пушкіна, натхненне не прадаецца, але можна рукапіс прадаць.
І гэта цалкам лагічна, бо калі ствараецца арыгінальны культурны, якасны і паспяховы прадукт, дык яго, зразумела, можна і нават трэба прадаваць. Але ж прадаваць трэба навучыцца. На жаль, ідэя “культуры на продаж” у рэгіёнах пакуль не атрымала належнага развіцця. Хаця цікавыя прыклады, натуральна, магу адзначыць. Вось на Магілёўшчыне, у вёсцы Вяззе, зладзілі мерапрыемства пад назвай “Гарбузяны рай”. Пад час дзеі адбыўся не толькі канцэрт, але і выстаўка гарбузовай скульптуры, продаж страў з гарбузоў, разнастайныя конкурсы, а напрыканцы вечара зладзілі танцы пад адкрытым небам. Чым не паспяховы прыклад менеджменту ў дзеянні? Менавіта так — праз шматлікасць мерапрыемстваў, заключаных у адной культурнай акцыі, — і можна прыцягнуць увагу гледачоў ды наведвальнікаў, стварыўшы, напрыклад, з шараговага Дня вескі запамінальную падзею…
“Паркан” для сяброў
— Практыка менеджменту ў культуры паспяхова рэалізуецца ва ўсім свеце. І сучаснае культурнае мерапрыемства — гэта не проста звычайны канцэрт, дыскатэка або вечарына. Гэта, паўтаруся, — Падзея. Натуральна, каб мерапрыемства запомнілася, трэба пастарацца: наладзіць камунікацыю з рознымі мэтавымі групамі, стварыць пазітыўны настрой у гледачоў праз уцягванне іх у дзею, што адбываецца на сцэне, для таго, каб людзі не пасіўна, а актыўна ўдзельнічалі ў мерапрыемстве… Галоўнае — зрабіць так, каб глядач (ці, можна нават сказаць, кліент) захацеў прыйсці на мерапрыемства паўторна. І гэта будзе натуральна, а не прымусова толькі пры той умове, калі культработнікі змогуць падарыць наведвальнікам добры настрой.
Памятаеце гісторыю пра Тома Сойера, пра тое, як ён “прымусіў” пафарбаваць паркан усіх сваіх сяброў? Гэты прынцып можна ўзяць на ўзбраенне і культработнікам: зацікавіць сваёй дзейнасцю настолькі, каб людзі ўключыліся ў гульню, у мерапрыемства і, фактычна, самастойна яго зладзілі. Але гэта магчыма толькі тады, калі культработнікі будуць перакананы ў тым, што іх прафесія — самая лепшая ў свеце. А менавіта так яно і ёсць насамрэч. Бо хто яшчэ дорыць людзям столькі радасці?..
“Раскруціць” сябе ды іншых
— Ад мэтавай аўдыторыі лагічна перайсці да такой вядомай у эканоміцы з’явы, як тэорыя попыту і прапановы. Каб сфарміраваць попыт на культурнае мерапрыемства, трэба актыўна выкарыстоўваць усе магчымасці рэкламы, піяру сваіх акцый — як цяперашніх, так і будучых. Але трэба не толькі актыўна задзейнічаць рэкламу, але і думаць над яе зместам, псіхалагічным пасылам, камунікацыйнымі магчымасцямі… Толькі калі людзі будуць “загружаны” такой рэкламай, якая адпавядае іхнім зацікаўленасцям, яны абавязкова прыйдуць на канцэрт, вечар ці дыскатэку.
Без раскруткі “не прагучыць” ніводнае, нават самае цікавае мерапрыемства. Памятаю, колькі гадоў таму сталічныя ўлады запрасілі выступіць у Мінску на Свяце горада Лонданскі сімфанічны аркетстр. І, як заўсёды ў нас бывае, далі разнарадку па ўніверсітэтах: прыйсці на канцэрт пэўнай колькасці чалавек. Студэнты пасля скардзіліся мне, што прысутнічалі на канцэрце аркестра, пра які раней нічога не ведалі і не чулі, таму ім было там не вельмі цікава. Я ж была здзіўлена гэтымі “скаргамі”: на канцэрты Лонданскага аркестра ў свеце выстройваюцца чэргі да касаў! А ў нас, як бачыце, усё атрымалася наадварот, бо студэнты не змаглі ацаніць унікальнасць гэтага канцэрта... Таму рэклама культурных мерапрыемстваў павінна быць на вышыні…
Гандальер на Сожы
— Мяркую, адна з найлепшых формаў прэзентацыі мерапрыемства — правядзенне яго ў незвычайных умовах. Напрыклад, пад адкрытым небам. Варта адзначыць, што фармат open-air пачаў у нас актыўна выкарыстоўвацца: згадайма хоць бы вечары ў Мірскім і Нясвіжскім замках. І гэта вельмі добра, бо людзей, як вядома, прыцягвае незвычайнае ды арыгінальнае.
Я ведаю, што ў Германіі ладзяць канцэрты і пастаноўкі ў пячорах, і падобныя акцыі карыстаюцца вялікім попытам. А згадайце спевы, якія выконваюць гандальеры ў Венецыі, а таксама жыхары В’етнама ў сваіх лодках… Таму і ў Беларусі можна прыдумаць нешта падобнае: палескія рыбакі на Прыпяці ці Сожы таксама спяваюць нейкія адмысловыя песні, выпраўляючыся на рыбалку…
Таму, як мне падаецца, музычныя вечары пад адкрытым небам — гэта, насамрэч, толькі пачатак. Можна, напрыклад, зладзіць фаер-шоу на вадзе, як, дарэчы, ужо і робяць у некаторых рэгіёнах нашай краіны, можна прыдумаць і паставіць тэатральную імпрэзу ды многае іншае...
Усе — у сад
— І яшчэ колькі слоў пра незвычайныя месцы. Часта ў холах дамоў культуры можна сустрэць выстаўку малюнкаў ці фотаздымкаў. Усё гэта добра. Але чаму б не зладзіць тую выстаўку за межамі РДК ці СДК: на вуліцы, у кафэ ці нават у цырульні? Гэта, натуральна, прыцягне цікавасць усіх жыхароў мястэчка ці паселішча да гэтай акцыі, зробіць культурнае мерапрыемства больш маштабным і запамінальным...
У адным з гарадоў Ізраіля для прыцягнення турыстаў выстаўляюць арыгіналы карцін вядомых мастакоў. Чаму б не зрабіць гэта ў тым або іншым горадзе Беларусі? У Санкт-Пецярбургу, дарэчы, ужо таксама гэта практыкуюць, праўда, пакуль выстаўляюць копіі карцін, а не арыгіналы. Але аматараў паглядзець на творы жывапісу ўсё адно хапае. Таму культработнікам варта паразважаць над тым, як эстэтызаваць наваколле.
Вось у сталіцы Беларусі зладзілі арт-праект “Zabor”. І гэта якраз тое, што трэба. У нас яшчэ шмат магчымасцей ў такім кірунку. Варта было б развіваць гарадское графіці, спрабаваць праводзіць разнастайныя вулічныя акцыі. Цікавы ў гэтым плане праект “Спяём гімн Беларусі разам!”. Чаму б не прадоўжыць яго ў іншых ракурсах: выканаць разам вядомыя народныя песні ці нешта з рэпертуару “Песняроў”? Альбо можна зладзіць цэлы праект па святах, якія адзначаюцца ў Беларусі. Напрыклад, чаму б не праспяваць сумесна на Ражджаство Хрыстова калядныя песні, а ваенныя — у Дзень Перамогі?..
Кабалье ведала, што рабіла
— Праблемы ёсць і з нашымі сувенірамі. У Кітаі ці Індыі гэта цэлая індустрыя, што абапіраецца на нацыянальныя традыцыі. Мы ж толькі пачынаем рухацца ў дадзеным кірунку, бо нам яшчэ трэба зрабіць нацыянальныя сувенірныя брэнды, беларускія адметныя “фішкі”. І гэта не толькі магніцікі на халадзільнік, якія ёсць у кожным горадзе і краіне. Трэба выдумляць нешта сваё, не рабіць тое, што зрабіў сусед.
Напрыклад, Мансэрат Кабалье стала знакамітай пасля таго, як пачала спяваць малавядомыя ці зусім невядомыя музычныя кампазіцыі. Так і нам трэба зрабіць: прапаноўваць нешта адметнае, нешараговае, але — сваё, магчыма, не надта і вядомае ў іншым свеце. І поспех не прымусіць сябе чакаць. Прыкладам, лацінаамерыканскія танцы таксама калісьці былі вядомыя толькі спецыялістам, а цяпер іх ведаюць ва ўсім свеце. Дык чаму б і нам не паспрабаваць свае сілы на гэтым шляху, не прапагандаваць сваю танцавальную культуру для замежных гасцей? Праўда, спачатку яе трэба вывучыць самім беларусам…
Крэатыўнасць — у крыві
— А ўвогуле, калі казаць пра нашу адметнасць, дык гэта не балоты ці лясы, а тое, што ў нашай краіне, на перакрыжаванні шляхоў з Захаду і Усходу, сфарміраваўся ўнікальны творчы “кангламерат”. Узгадаем, да прыкладу, таго ж Уладзіміра Мулявіна і “Песняроў”, інтэрнацыянальны хор з медуніверсітэта ды многае іншае. Да таго ж, у нас багатая ўнікальная оперная, выканальніцкая, тэатральная школы, знакамітыя фальклорныя калектывы… Усё гэта варта падаваць як мага цікавей ды пазіцыянаваць Беларусь менавіта праз здабыткі культурнай сферы. І тое цалкам магчыма. Тым больш, наша прырода, тэрыторыя ствараюць унікальныя магчымасці для адораных людзей. А Беларусь — гэта тое месца, якое злучае розныя культурныя традыцыі ў зусім новым, адметным ракурсе. І, як я лічу, у крыві беларусаў генетычна закладзена крэатыўнасць. Таму стварыць нешта новае нам не так і складана…
Эксперымент як свята
— Лічу, навучыць культработнікаў менеджменту магчыма. Але гэта павінна быць не навучанне пэўным алгарытмам: маўляў, трэба рабіць вось так, а не іначай. Гаворка пра іншае: культработнікам варта прывіваць асэнсаванае ўспрыняцце адказнасці за светапогляд людзей. Але самае галоўнае, каб самі спецыялісты, якія працуюць у сферы культуры, радаваліся жыццю, мелі пазітыўны настрой, былі цікавымі ды крэатыўнымі. А таксама — смелымі. Бо, пагадзіцеся, каб быць незвычайнымі, каб быць выдумшчыкамі і першапраходцамі, трэба не баяцца эксперыментаваць і, канешне ж, спрабаваць, спрабаваць, спрабаваць. Гэта і ёсць галоўная тэхналогія менеджменту.
І яшчэ. Менеджмент у сферы культуры павінен мець сваю нацыянальную пазіцыю, сугучную дзяржаўнай ідэалогіі і культурнай палітыцы. Нам ёсць чым падзяліцца са светам, і мы, натуральна, цікавыя замежнікам менавіта адметнасцямі. Пра гэта не трэба забывацца, каб з поспехам усюды дэманстраваць канкурэнтныя магчымасці айчыннай культуры…