— Для таго, каб карыстацца шырокім попытам, якім мусіць быць беларускае кіно? 
— Найперш — відовішчным. Па-другое — актуальным. Людзі на экране павінны “пазнаваць” свой свет, суседзяў, сябе саміх…Калі гаварыць пра спажывецкі попыт, адзін са шляхоў далейшага развіцця айчыннага кіно я бачу ў наладжванні вытворчасці тэлефільмаў і тэлесерыялаў — сёння менавіта яны даюць надзвычай шырокую аўдыторыю і, адпаведна, рынак збыту. І тут наша студыя павінна шукаць партнёраў сярод тэлеканалаў. Я веру, што нават адзін удалы праект можа змяніць сітуацыю. Аднак для таго, каб распачаць гэты праект, неабходна правесці каласальную працу: знайсці адпаведных спецыялістаў, закупіць абсталяванне і г. д.
— Але ж серыялы — гэта нібыта кіно, але нібыта і “не зусім”…
— Я не маю на ўвазе “мыла”. Але, калі паглядзець на пракат гэтага года, самымі папулярнымі сталіся, зноў жа, “серыялы” — працягі кінаэпапей пра Чалавека-павука, Шрэка і піратаў Карыбскага мора. Гэта буйнабюджэтныя праекты, відовішчныя, касавыя… У нас пакуль нічога падобнага няма, мы нават і не спрабавалі штосьці такое рабіць. Зрэшты, як і нашы суседзі, у тым ліку і Расія.
— А як жа “Начны дазор”, “Дзённы дазор”?..
— Так, безумоўна, “дазоры” блізка падышлі да стандартаў галівудскай кінапрадукцыі вышэй згаданага кшталту. Але ж які правал зведалі расіяне, калі паспрабавалі зрабіць падобны фільм на “айчынным” матэрыяле, — маю на ўвазе “Ваўкадава”!
— Дык што, касавае кіно можа здымаць толькі Галівуд?
— Пакінем Галівуду тое, што ён можа, — ёсць шэраг кінажанраў, у якіх ён і праўда непераўзыдзены, і наўрад ці хто іншы ў бліжэйшы час дасягне яго ўзроўню. Нам жа трэба рабіць і прадаваць свой кінапрадукт.
— Ты маеш на ўвазе нацыянальнае кіно? Дарэчы, некалькі гадоў таму ў нашай кінавытворчасці нават з’явілася такое паняцце, як “нацыянальны кінапраект”…
— “Анастасія Слуцкая” — гэта цудоўная задумка, бліскучая і зманлівая. На жаль, калі праект пачалі ажыццяўляць, у вытворчым працэсе з’явілася шмат акалічнасцей і кампрамісаў, якія праекту проста не далі разгарнуцца як след.
Зараз на кінастудыі гавораць пра новы праект — “Еўфрасіння Полацкая”. І хацелася б, каб на гэткіх важных для дзяржавы тэмах з уласнай гісторыі не прыходзілася эканоміць, — тут патрэбны насамрэч немалыя грошы. Годна зроблены фільм здольны сябе акупіць.
— Але ці толькі фінансы вырашаць поспех падобных праектаў?
— Мне асабіста падаецца, што сёння варта падумаць пра тое, каб пачаць увасабляць нацыянальныя праекты менавіта на ўзроўні серыялаў. Возьмем станоўчы досвед Расіі: ці думалі яны, калі напрыканцы 80-ых — на пачатку 90-ых глядзелі па тэлебачанні (як і мы, дарэчы) бразільскія ды мексіканскія серыялы, што пройдзе літаральна некалькі гадоў, і ўсё гэтае “мыла” будзе выціснута з экранаў аналагічным айчынным прадуктам? Ды яны нават уявіць сабе такога не маглі!
— Наша тэлебачанне спрабавала працаваць у падобным накірунку — можна ўзгадаць хаця б “Сямейку Адамовічаў”…
— Гэта быў няўдалы праект, да таго ж, нічога агульнага не маючы з ідэяй нацыянальнага кіно, бо пабудаваны быў выключна на чужых нам “штучках”. Падобныя праекты павінны ажыццяўляць людзі вопытныя менавіта ў сферы вытворчасці экраннага мастацтва, а менавіта на кінастудыі ў нас працуюць акурат такія спецыялісты.
— А можа, варта ўзгадаць пра прадзюсерскае кіно?
— Калі ты маеш на ўвазе прыватных прадзюсераў, дык для Беларусі, мне падаецца, гэтая практыка не надта падыходзіць: у нас даволі абмежаваны, лакальны рынак, а таму такі від гаспадарання будзе нявыгадным. Проста варта, як кітайцы, брацца за работу і працаваць, не чакаючы, пакуль на цябе “сыдзе” натхненне. Не гаварыць пра адсутнасць на кінастудыі годных сцэнарыяў, а наняць групу літаратараў, пасадзіць іх разам, паставіць задачу, і няхай яны працуюць — сусветная практыка пацвердзіла тут сваю эфектыўнасць.
— Але ж для таго, каб чалавек мэтанакіравана працаваў над сцэнарыем, у яго павінны быць хоць нейкія матэрыяльныя гарантыі. Наша ж практыка такая: сцэнарыст можа разлічваць на аплату сваёй працы толькі пасля таго, як яго сцэнарый ухваляць і возьмуць да пастаноўкі.
— Так, тут варыянтаў быць не можа — неабходна плаціць, і калі, да прыкладу, для напісання сцэнарыя патрэбна працаваць паўгода, цягам гэтага часу сцэнарысты павінны атрымліваць пэўны заробак. Іншая справа, што сістэма аплаты мусіць быць прадуманай, а не так, што праз паўгода прыходзіць рэжысёр па сцэнарый, а яму: “Прабачце, не атрымалася”…Ёсць яшчэ адна важная і істотная рэч — імідж. Сёння, у ХХІ стагоддзі, нельга “проста здымаць кіно” і не звяртаць увагі на іміджавыя рэчы, на прапагандаванне і прасоўванне ўласных ідэй і прыярытэтаў.
Бо не сакрэт, што старая прыказка “Па адзежы сустракаюць…” і сёння не страціла сваёй актуальнасці: станоўчы імідж “Беларусьфільма” як кінаарганізацыі сур’ёзнай, мэтанакіраванай, творчай і перспектыўнай — гэта дадатковая вада на наш “кінамлын”. Так, сёння ў гэтым накірунку вядзецца сур’ёзная праца, пачынаючы ад мадэрнізацыі самой кінастудыі і пільнай увагі да рэпертуарнай палітыкі, павышэння патрабаванняў да якасці тых фільмаў, што выпускаюцца на кінастудыі. Але ж не ад сёння вядома, што імідж нельга стварыць у кароткі тэрмін, — над ім неабходна працаваць пастаянна, няспынна, ні на хвіліну не аслабляючы ўвагу, для таго, каб “кінаспажыўцы” не сумняваліся: будзе толькі так, а не іначай.
— Дарэчы, адным з нашых іміджавых складнікаў і прыярытэтных накірункаў у свой час было стварэнне фільмаў пра Вялікую Айчынную…
— Гэта можа падацца дзіўным, але я лічу, што маладыя рэжысёры, якія сёння прыходзяць на студыю, павінны больш “выбіральна” падыходзіць да ваеннай тэмы ў сваіх кінастужках. Так, у свой час мы зрабілі на гэтым імя, але сёння ў той жа Расіі ці не кожны другі фільм так ці іначай закранае ваенную тэму — уявіце сабе, з чым, з якім масівам фільмаў давядзецца барукацца нашым кінематаграфістам! Натуральна, што сам факт вайны на экране — гэтага сёння занадта мала, неабходна выходзіць на іншы, глыбінны ўзровень гэтай тэматыкі, адкрываць яе новыя пласты. Іншымі словамі, здымаць такое кіно, якое акрамя нас не здымуць ні ў Расіі, ні дзе б там ні было.
І яшчэ адна прынцыповая, на мой погляд, рэч: ўласна беларускае кіно, нашы нацыянальныя праекты павінны здымацца на беларускай мове.
— Але ж Беларусь не такая вялікая, кааб на сваёй моўнай прасторы мець магчымасць акупіць такія фільмы…— Гэта ўсё дэмагогія — маўляў, мы здымаем на рускай мове дзеля таго, кааб было лягчэй заваёўваць рускамоўны кінарынак. Калі кіравацца гэтай логікай, дык варта было б адразу перайсці на англійскую — рынак, балазе, нашмат большы. А добрае кіно купяць і будуць глядзець і на беларускай мове, і дубляваць.— Такое кіно дорага каштуе, і не заўсёды можна чакаць, што яно акупіць свае пастановачныя затраты.
— А тут дарэчы зірнуць на досвед Паўднёвай Карэі. Як ёй удалося за такі кароткі час заваяваць лідзіруючыя пазіцыі ў самых розных галінах эканомікі, калі ўлічыць, што ўключылася яна ў гэты працэс пазней за іншыя краіны, ужо тады, калі ўвесь эканамічны рынак быў, па сутнасці, падзелены? А справа ў тым, што на першым часе ў сваёй дзейнасці карэйцы не зважалі на прыбытак, яны маглі працаваць нават і са стратамі, галоўным крытэрыем для іх былі тэмпы заваявання рынку, а ўжо пра эканамічную рэнтабельнасць пачалі клапаціцца потым.
— Маркетолагі кінастудыі кажуць, што самым папулярным айчынным кінапрадуктам, які карыстаецца надзвычайным попытам на кінарынках, з’яўляецца айчынная дакументалістыка. Ды і той факт, што на апошнім кінафестывалі ў Брэсце Гран-пры ўзяла дакументальная “Завядзёнка” Галіны Адамовіч, гэта яшчэ раз пацвярджае. Дык, можа, варта развіваць гэты від кіно больш імпэтна?
— Безумоўна, дакументалістыку варта развіваць — яна ў нас насамрэч таго вартая, але ж не за кошт мастацкага кіно. Перавагі дакументалістыкі ў тым, пра што я ўжо казаў,— у дэманстрацыі на тэлеканалах і ў майстэрстве яе стваральнікаў. Але ж і ігравое кіно можа, пры жаданні, усё гэта прыдбаць.
Дарэчы, другі шлях, якім можа развівацца беларускі кінематограф, — так званае арткіно. У таго ж Віктара Аслюка дакументальныя фільмы нашмат больш мастацкія, чым якія-кольвек сучасныя ігравыя стужкі. Прыбытку ад гэтага, канешне, не будзе, але гэта якраз і будзе працаваць на станоўчы імідж беларускага кінематографа, прычым не толькі ў сваёй краіне, але і за яе межамі. І калі на міжнароднай арэне будуць ведаць хаця б трох беларускіх кінадакументалістаў, можна будзе ўсур’ёз разлічваць на поспех.
А яшчэ нашым кінематаграфістам варта больш актыўна бываць на міжнародных кінарынках, прычым прапаноўваць там не толькі сваю гатовую кінапрадукцыю, але і праекты.
— Прынята лічыць, што беларускае кіно — добрае. Не ў сэнсе “добра зробленае”, а ў сэнсе “спакойнае”…
— …бяззубае, бесканфліктнае?
— Беларусы ж традыцыйна лічацца людзьмі спакойнымі, памяркоўнымі…
— Менавіта, лічацца. Ды толькі ці былі яны такімі? Гэты міф пануе ў нас яшчэ з савецкіх часоў: у тыя часы павялося лічыць, што грузіны — гэта палкія брунеты, украінцы — хахмачы, а беларусы — ціхія, спакойныя, рахманыя… Тэмперамент — яшчэ не паказчык унутранай сутнасці. У душы кожнага беларуса разгортваюцца шэкспіраўскія жарсці! Успомнім часы Другой сусветнай і тое, як гэтыя “памяркоўныя” абаранялі сваю зямлю, помсцілі ворагу...Нашаму кіно не хапае менавіта канфлікту і адсюль звязанай з ім відовішчнасці. Так, ёсць відовішчнасць “прымітыўная” — катастрофы, выбухі, візуальныя атракцыёны — гэта, мы дамовіліся, пакінем Галівуду. А ёсць жа відовішчнасць іншага парадку — гэта і абвостраная ігра акцёраў, і дынамічная аператарская работа, і нетрадыцыйная рэжысура…
Не так даўно ў “Цэнтральным” прайшлі Дні польскага кіно — дэманстраваліся стужкі, знятыя ўжо ў нашым стагоддзі. Дык вось, палякі паказваюць свае сацыяльныя недахопы і перакосы найперш для таго, каб іх можна было ўбачыць і ліквідаваць. Ці ж дрэнна, з эканамічнага пункта гледжання, жывуць у Фінляндыі, але ж там здымае свае фільмы Каурысмякі, і яго работы выклікаюць захапленне. Дарэчы, і ў нашай стужцы “Рыфмуецца з каханнем” гэты момант сацыяльнага расслаення нашага грамадства паказаны даволі ўдала.
А яшчэ ў мяне выклікае неўразуменне, чаму нашы кінарэжысёры так настойліва і, я б нават сказаў, навязліва здымаюць вёску ў стылістыцы 60 — 70-ых гадоў. Ды ў наш час такіх вёсак днём з агнём не адшукаць! Людзі жывуць сёння не толькі на глухіх хутарах альбо ў сталіцы, але і ў невялікіх райцэнтрах, у аграгарадках, і такіх — пераважная большасць. Я заўсёды кажу рэжысёрам: “Здыміце кіно пра гэтых людзей!”.
Гутарыла Таццяна КОМАНАВА
У час падрыхтоўкі інтэрв’ю ў нумар у сценах рэдакцыі разгарэлася цэлая дыскусія на тэму стану і перспектыў беларускага кіно. Шэраг крытычных меркаванняў, выказаных нашым суразмоўцам, знайшлі не менш крытычныя і грунтоўныя контраргументы. Найбольшую рэакцыю, у прыватнасці, выклікала “фінансавая” тэма развіцця айчыннага кінематографа. “Культураўцы” не жадалі пагадзіцца з сентэнцыяй кшталту “чым больш грошай атрымаем на бюджэт фільма ад дзяржавы, тым лепшае кіно будзем мець”. “Прыбядненні” пэўных песімістаў на паверку аказваюцца не да канца шчырымі: ці не кожны беларускі кінематаграфіст скажа, што айчыннае кіно змагло выстаяць у нашы няпростыя пераломныя часы, у першую чаргу дзякуючы трывалай і шматвектарнай падтрымцы яго з боку дзяржавы. На сённяшні дзень Беларусь ці не адзіная краіна свету, дзе кінаіндустрыя па сваёй ідэйнай скіраванасці не закамерцыялізаваная, а такім чынам — арыентаваная менавіта на гуманістычныя каштоўнасці. І ў гэтым святле нашмат больш важным падаецца не колькасць выдзеленых на кіно грошай — камусьці іх заўсёды будзе не хапаць! Фінансы — гэта ўсяго толькі адзін, безумоўна, істотны, бок кінавытворчага працэсу, адзін з яго складнікаў. Але ж нашмат больш вызначальным для поспеху таго ці іншага кінапрадукту з’яўляецца менавіта творчае яго напаўненне, мера таленту і ўзровень мастакоўскага мыслення яго аўтараў: сцэнарыста, рэжысёра, акцёраў...
Мы шмат у наш час гаворым пра права мастака на самавыяўленне, на творчасць, але ж вельмі часта забываемся пра яго мастакоўскія абавязкі — перад дзяржавай, якая падтрымлівае рэалізацыю яго творчых праектаў і задум, перад сваім народам — тымі падаткаплацельшчыкамі, якія шчыра і паважліва чакаюць не амерыканскіх баевікоў і бразільска-мексіканскага “мыла”, а сваіх фільмаў з блізкай, зразумелай нам ментальнасцю. І, як нам падаецца, варта ўжо перастаць скардзіцца на ўласную “беднасць”, “няздольнасць” і “недасведчанасць”, а патрыятычна паважаць тое, што маем. Ну, і далей ставіць перад сабой высокія творчыя задачы, шукаючы шляхі іх рэалізацыі на сваёй зямлі. Тады і да ўласных фільмаў мы будзем ставіцца не як да “кінапрадукту”, а як да родных дзяцей — з любоўю і ўдзячнасцю за тое, што яны з’явіліся на свет.