Тое, што сферу айчыннай кінавытворчасці і кінапракату чакаюць заканадаўчыя змены, стала вядома яшчэ на пачатку бягучага года, цягам якога наша выданне прысвяціла колькі матэрыялаў пытанням магчымых трансфармацый у сферы нацыянальнага кінематографа. На пачатку ж снежня быў падпісаны Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь № 567 "Аб мерах па дзяржпадтрымцы і стымуляванні развіцця кінематаграфіі", які ўступае ў сілу з 1 студзеня 2012 года і прадугледжвае вялікія пераўтварэнні ў сістэме фінансавання кінавытворчасці ў краіне. Ужо сёння відавочна, што змены ў нашым кіно адбудуцца не толькі на заканадаўчым узроўні. Каб даведацца пра тое, як айчынныя кінематаграфісты бачаць сваю працу ў новых фінансавых умовах, "К" вырашыла сабраць "круглы стол". Вострыя пытанні існавання беларускага кіно за ім абмяркоўвалі Алег СІЛЬВАНОВІЧ - генеральны дырэктар РУП "Нацыянальная кінастудыя "Беларусьфільм", Юрый ІГРУША - дырэктар РУП "Беларускі відэацэнтр", рэдактар і сцэнарыст Алёна КАЛЮНОВА, кінакрытык Людміла ПЕРАГУДАВА, аніматар Міхаіл ТУМЕЛЯ, кінарэжысёры Людміла ДУБРОЎСКАЯ, Аляксандр КОЛБЫШАЎ, Іван ПАЎЛАЎ, а вёў "круглы стол" журналіст "К" Антон СІДАРЭНКА.
Антон СІДАРЭНКА:
-З 1 студзеня 2012 года беларускае кіно пачне жыць у новых фінансавых умовах. Так, дзяржава цяпер будзе не проста даваць грошы на кіно, а інвеставаць іх, у тым ліку чакаючы эканамічнага эфекту ад новых кінатвораў. Гэткім чынам, наша экраннае мастацтва, па ідэі, пачне працаваць ва ўмовах, набліжаных да рыначных. Ці гатовы мы да сапраўднай, жорсткай канкурэнцыі з кінавытворцамі з іншых краін? Якое месца ў творчых планах айчынных кінематаграфістаў зоймуць менавіта беларускія сюжэты? Нарэшце, якім чынам беларуская нацыянальная кінематаграфія будзе выглядаць на карце сусветнага, глабалізаванага кінапрацэсу? Давайце паспрабуем паразважаць, куды павінна рухацца наша кіно, як развівацца, каб працаваць у новых фінансавых умовах максімальна эфектыўна і з творчага, і з эканамічнага пункта гледжання.
Іван ПАЎЛАЎ:
-Сітуацыя ў айчынным кіно пакуль незразумелая, і няма ніякіх прыкмет, што яна грунтоўна праясніцца праз некалькі месяцаў або год, колькі б стужак за гэты час мы ні знялі. Так, мусіць, пакуль няма ніякага сэнсу казаць пра тое, каб асноўнай задачай стала павелічэнне аб'ёму кінавытворчасці: справа не ў колькасці, а ў якасці. Сусветная практыка сведчыць: з дзесяці новых стужак, якія выпускаюцца ў той або іншай краіне, у сярэднім годнымі і здольнымі зрабіць уражанне на гледача атрымліваюцца не больш за дзве- тры...
Алёна КАЛЮНОВА:
-Калі справа толькі ў камерцыйных складніках поспеху, то яны добра вядомыя: якасны сцэнарый з цікавым, арыгінальным сюжэтам, добрая рэжысура, яркія акцёры, дастатковы бюджэт. Але гэта што да эканамічных паказчыкаў. Што ж да кіно як мастацтва, прынамсі, яго нацыянальнага аспекту, то, лічу, кінаглабалізацыя можа ісці яму толькі на карысць. У якасці станоўчага прыкладу хачу прывесці іранскіх кінавытворцаў, якія не толькі захоўваюць папулярнасць у роднага гледача, але і цікавыя ва ўсім свеце, дзякуючы якраз нацыянальнай своеасаблівасці ўласнага мастацтва. У іх стужках арганічна спалучаюцца сучасная кінамова і не падобная на іншыя нацыянальная ментальнасць. Як і людзі, кожны з якіх вылучаецца з натоўпу непадабенствам да іншых, нацыянальная кінематаграфія павінна здзіўляць сваім арыгінальным бачаннем, падыходам, шукаць, чым яна можа выклікаць інтарэс да сябе.
Алег СІЛЬВАНОВІЧ:
- На жаль, глабалізацыя - гэта вялікая праблема, і на справе яна ніяк не можа садзейнічаць захаванню і развіццю нацыянальных культур. Менавіта з гэтай прычыны, у якасці спробы захаваць уласную культуру, у большасці краін існуе дзяржаўная падтрымка сваіх кінавытворцаў. Іран, дарэчы, якраз абараняе сябе ад амерыканскай маскультуры. Тэрмін "глабалізацыя" трэба разумець, па вялікім рахунку, як амерыканскую пангегемонію ў сферы культуры. І, дарэчы, велізарную памылку робяць тыя, хто ўпэўнены, што дзякуючы працэсу глабалізацыі будзе створаны "свет без межаў". Справа ў тым, што ў выніку амерыканскія "кіраўнікі" гэтым працэсам створаць сабе зручную сістэму, дзе ўсе фінансавыя капіталы і аўдыявізуальнае інфармацыйнае, ды і культурнае, уздзеянне будуць ісці толькі ў адным канкрэтным накірунку. Зразумела, ў якім? Заўважце, масавы глядач практычна не атаясамлівае і не раздзяляе канкрэтныя амерыканскія стужкі. Для яго гэта - практычна аднастайнае відовішча. Ці мае сэнс запамінаць назву атракцыёна, на якім ты пакатаўся? Таму шараговы спажывец кінакантэнту нават не назаве некалькі амерыканскіх фільмаў, як не назаве некалькі польскіх, шведскіх, беларускіх. Час цяпер такі: глядач запамінае толькі тое, што актыўна тыражуецца сродкамі масмедыя. Таму ўсе развагі аб тым, якім павінна быць беларускае кіно, часта не маюць сэнсу, бо большасць гледачоў папросту ў ім не толькі не разбіраецца, але і актыўна не жадае разбірацца. Яно, як і іншае, існуе ў масавай свядомасці толькі праз уяўленне прэсы ды "сарафаннае радыё".
Аляксандр КОЛБЫШАЎ:
- На жаль, мы практычна не ўмеем прадстаўляць свае стужкі ў выгадным святле, рэкламаваць іх. Вядома, што на рэкламу і "прасоўванне" фільмаў як тавару на кінарынках у нас выдзяляецца зусім невялікі працэнт ад бюджэту карціны. Складваецца ўражанне, што адпаведныя структуры ў нас зусім не ўмеюць займацца рэкламай і продажамі. Па гэтых паказчыках, мы не можам на сённяшні дзень складаць канкурэнцыю нават расійскім кінакампаніям.
Іван ПАЎЛАЎ:
- Прыгадалася ўбачаная надоечы ў Інтэрнэце рэклама новай расійскай стужкі, дзе сцвярджаецца, што выканаўца галоўнай ролі ў ёй - папулярны тэлевізійны комік- больш не смешыць. Аказалася, стужка гэтая - фільм жахаў, а комік, сапраўды, выконвае ў ім нязвыклую для сябе драматычную ролю.
Антон СІДАРЭНКА:
- Гэткім чынам, рэкламны поспех не заўсёды вырашаецца памерам адпаведнага бюджэту, але і творчым падыходам...
Аляксандр КОЛБЫШАЎ:
-У мяне ёсць пэўны вопыт працы ў прадзюсарскай сістэме, калі я здымаў тэлевізійны серыял па замове адной з расійскіх кампаній. І я бачу відавочную небяспеку з боку замежных кінакампаній, бо нашы творцы прывыклі працаваць у зусім іншых умовах, калі не трэба баяцца канкурэнцыі. Баюся, што ў сапраўдных рыначных умовах наша студыя рызыкуе ператварыцца ў цэнтр па прадстаўленні паслуг іншаземным кінематаграфістам...
Антон СІДАРЭНКА:
- З'яўленне здаровай канкурэнцыі, здаецца, якраз павінна спрыяць паляпшэнню якасці айчынных кінастужак. Што да ператварэння студыі ў кінафабрыку, то менавіта гэты шлях і называюць адным з магчымых варыянтаў эканамічна мэтазгоднага развіцця "Беларусьфільма". Знакамітая чэшская студыя "Барандау", да прыкладу, цяпер не выпускае карціны пад уласным брэндам, але атрымлівае значны даход ад працы прыватных кінакампаній, у тым ліку замежных, галівудскіх.
Людміла ПЕРАГУДАВА:
- Так, па такой лініі пайшоў таксама "Мосфильм", зрабіўшыся, па-сутнасці, толькі пастаўшчыком паслуг, але ён нездарма мае прыстаўку "кінаканцэрн". Што да нашай студыі, то яна нясе высокі статус Нацыянальнай. Як можа Нацыянальная кінастудыя з'яўляцца адно пастаўшчыком паслуг прыватным прадзюсарам?..
Алег СІЛЬВАНОВІЧ:
- Не будзем забывацца, што той самы "Барандау" - недзяржаўная ўстанова, якая належыць, фактычна, чатыром асобам, што зацікаўлены ў атрыманні прыбытку, а не ў развіцці нацыянальнага кіно.
Аляксандр КОЛБЫШАЎ:
- Асноўнай умовай хуткай адаптацыі нашага кіно да сусветных рыначных патрабаванняў лічу з'яўленне фігуры прадзюсара. Менавіта прадзюсар, а не кіраўнік студыі, альбо Міністэрства культуры, павінен несці асноўныя рызыкі, звязаныя з вытворчасцю і продажам стужкі. Пакуль адбываецца так, што ў фінальным выніку вытворчасці ў нас ніхто асабіста не зацікаўлены. Такой фігурай, якая мае інтарэс у творчых і камерцыйных выніках, нясе за іх адказнасць, і з'яўляецца прадзюсар. Дарэчы, апошні не будзе атрымліваць грошы ад дзяржавы, а, фактычна, - зарабляць іх, укладаючы ўласныя энергію, ідэі, талент, у рэшце рэшт. Таму прадзюсар акажацца матываваным на зусім іншым узроўні, чым гэта адбываецца цяпер. Ён будзе глядзець, што за сцэнарны матэрыял падбірае, які рэжысёр найлепшым чынам дадзены сцэнарый рэалізуе, і гэтак - па ўсіх творчых пунктах, што павінна гарантаваць зацікаўленасць яго каманды ў якасці працы. Узнікае заканамернае пытанне: якім чынам у прадзюсарскай схеме зможа ўлічвацца "Беларусьфільм"? Можна сказаць, што для Нацыянальнай студыі наступаюць няпростыя часіны, бо невялікая, неабцяжараная вялікімі матэрыяльнымі рэсурсамі студыя будзе ў новых умовах пачуваць сябе больш мабільнай. За прыклад магу прывесці стужку Андрэя Кудзіненкі "Акупацыя. Містэрыі", дзе я выканаў галоўную ролю. Яна была знята за зусім невялікія грошы на невялічкай прыватнай кампаніі, але мела значны розгалас. Рэнтабельнасць вытворчасці на велізарнай студыі з некалькімі павільёнамі і сотнямі чалавек персаналу значна вышэйшая. Можна спадзявацца, што здаровая канкурэнцыя за дзяржаўныя інвестыцыі разгорнецца між эканамічна больш эфектыўнымі невялікімі кінакампаніямі.
Антон СІДАРЭНКА:
-Іншая праблема: ці хопіць у краіне спецыялістаў для працы на мноства невялікіх кампаній?
Аляксандр КОЛБЫШАЎ:
- Гэта вельмі вострае пытанне на сённяшні дзень... Іншая праблема - якім чынам будуць размяркоўвацца дзяржаўныя сродкі на кінавытворчасць? Наколькі разумею, механізм размеркавання пакуль не вызначаны.
Антон СІДАРЭНКА:
- Згодна з заканадаўствам, гэтыя акалічнасці павінны праявіць праз тры месяцы пасля апублікавання Указа Прэзідэнта. Зараз яны распрацоўваюцца адпаведнымі структурамі. Справа ў іншым: ці ёсць у нас, паўтаруся, дастатковая колькасць прафесіяналаў, якія гатовы несці на сабе абавязкі прадзюсара?
Аляксандр КОЛБЫШАЎ:
- У нас ёсць некалькі асоб, якія працавалі на расійскі рынак і выконвалі ўсе функцыі прадзюсара. Але, відавочна, гэтага не дастаткова. Справа ў тым, што прадзюсара немагчыма гадаваць за партай у вучэбнай аўдыторыі. У гэтую прафесію ў новых умовах, хутчэй за ўсё, пойдуць людзі, звязаныя з кінавытворчасцю, найперш - рэжысёры. Бо спецыялісты нашай прафесіі звязаны і добра ведаюць усе этапы стварэння карціны, апрача аднаго, але вельмі важнага: пошуку бюджэту фільма. Грошы на пастаноўку рэжысёру даюць пад гучнае імя, але часцей за ўсё патрэбна знаходзіць іх іншымі шляхамі.
Антон СІДАРЭНКА:
- А вы самі, Аляксандр, гатовы выступіць у якасці прадзюсара сваёй будучай стужкі?
Аляксандр КОЛБЫШАЎ:
- У мяне склалася адчуванне, што так і давядзецца зрабіць, бо сцэнарый, які я планую паставіць, пакуль не выклікаў энтузіязму ў прадстаўнікоў кінастудыі. Таму мы з маім сябрам Андрэем Кудзіненкам дамовіліся быць прадзюсарамі на праектах адзін у аднаго.
Алёна КАЛЮНОВА:
- Так ці інакш, але частку бюджэту будучай стужкі прадзюсар будзе павінен знаходзіць самастойна. Вось з гэтым, баюся, у нас на першым этапе ўзнікнуць вялікія праблемы. Калі ў іншых краінах, у тым ліку ў Расіі, існуюць спецыяльныя фонды, у тым ліку галіновыя, якія могуць гарантаваць частку бюджэту стужкі, то ў Беларусі падобных устаноў пакуль няма. Не выпадае нам спадзявацца і на айчынны кінапракат. Ён пакуль развіты недастаткова і не можа гарантаваць вяртання нават часткі ўкладзеных сродкаў. З вялікай верагоднасцю можна прагназаваць узнікненне сітуацыі, пры якой прыватныя прадзюсары, каб гарантаваць вяртанне сродкаў, будуць разлічваць толькі на замежныя, хутчэй за ўсё- расійскія, грошы і, адпаведна, тамтэйшага гледача з яго запытамі. У чым тады будзе сэнс нашага нацыянальнага кіно?
Аляксандр КОЛБЫШАЎ:
- Дарэчы, яшчэ адной праблемай, звязанай са з'яўленнем прадзюсарскай кінавытворчасці, стане небяспека адыходу на другі план асобы рэжысёра, што стварае пагрозу існаванню аўтарскага кіно.
Антон СІДАРЭНКА:
- Што да расійскіх або іншых прадзюсараў, якіх не цікавіць беларускае нацыянальнае мастацтва, то ёсць і станоўчыя прыклады. Шэсць гадоў таму менавіта расійскі прадзюсар уклаў грошы ў стварэнне вельмі ўдалай, на мой погляд, экранізацыі твора Алеся Адамовіча "Нямко", а малады маскоўскі рэжысёр Міхаіл Сегал карыстаўся сцэнарыем, які вялікі беларускі пісьменнік напісаў яшчэ на пачатку дзевяностых! Дарэчы, наконт нацыянальнага ў кіно. Кінамастацтва - самая глабалізаваная, самая інтэрнацыянальная плынь у чалавечай дзейнасці. Нават калі мы ўзгадваем амерыканскае кіно, што "заняло ўсе экраны", то маем на ўвазе, хутчэй, кіно галівудскае, якое выпускаюць транснацыянальныя карпарацыі, што належаць бізнесменам з розных краін і дзейнічаюць па ўсім свеце. А непасрэдна амерыканскае нацыянальнае кінамастацтва, якое прадукуюць так званыя незалежныя кінакампаніі, часцей за ўсё нават не дабіраецца да нашых экранаў. Наколькі разумею, галоўная прыкмета "нацыянальнага" кіно - спроба адлюстраваць нацыянальны менталітэт. Ці здольная на сённяшні дзень наша кінематаграфія на тое, каб прапанаваць айчыннаму гледачу нешта безумоўна арыгінальнае і адначасова зразумелае гледачу ў іншых краінах?
Людміла ДУБРОЎСКАЯ:
- Лічу, што тут вялікую ролю адыгрывае шырокае паняцце нацыянальнай кінашколы, якое не абмяжоўваецца ўстановамі кінаадукацыі. Прынамсі, у нас дзейнічае факультэт экранных мастацтваў Акадэміі мастацтваў, выпушчана некалькі майстэрняў рэжысёраў ігравога і дакументальнага кіно. Асабіста я пасля вучобы ў майстэрні Міхаіла Пташука навучалася на Вышэйшых курсах рэжысёраў і сцэнарыстаў у Маскве, і нават на прыкладзе кінаадукацыі магу сцвярджаць, што нашы традыцыі адрозніваюцца ад расійскіх аналагаў. І гэтую розніцу, сваю адметнасць патрэбна выкарыстоўваць. Галоўнае - захаваць аблічча. Для гэтага трэба вучыцца прасоўваць свае праекты, рабіць іх на спрадвечна беларускіх сюжэтах, але так, каб яны былі цікавыя не толькі беларусам.
Антон СІДАРЭНКА:
- Дык якім жа чынам мы можам быць цікавымі не толькі нашаму гледачу? Ці мае сэнс супрацьстаянне працэсам глабалізацыі, якія ідуць ва ўсіх краінах, без выключэння? Калі гледачам ва ўсім свеце падабаецца галівудскае кіно, можа, і нам вырабляць свой кінапрадукт па галівудскіх "рэцэптах"?
Алег СІЛЬВАНОВІЧ:
- Пад глабалізацыяй, паўтару сваю думку, трэба разумець насаджэнне амерыканскай кінематаграфіяй сваіх кінапрадуктаў усяму свету. Такой з'яве трэба, безумоўна, супрацьстаяць. Не любы вопыт, не любыя стандарты з'яўляюцца ўніверсальнымі.
Юрый ІГРУША:
- Справа ў тым, што паняцце "кіно" - вельмі разнастайнае. У кожным з яго раздзелаў - ігравым, дакументальным, анімацыйным - дзейнічаюць свае законы і правілы паводзін. Поспех нацыянальнага, знятага ў аўтарскім рэчышчы, кіно не абавязкова павінен вымярацца грашыма. Яно можа мець грандыёзны поспех на самых прэстыжных міжнародных кінафестывалях, але гэта не значыць, што глядач раскупіць білеты на ўсе сеансы, калі фільм пойдзе ў шырокім пракаце. Любое нацыянальнае кіно, яркае і своеасаблівае, звычайна падкрэслівае культурную адметнасць краіны, але не з'яўляецца камерцыйна паспяховым у пракаце іншых дзяржаў. Гэтак сама і беларускае кіно: стужка можа быць удалай па меркаванні спецыялістаў, але не ў вачах шырокіх глядацкіх аўдыторый. І нам трэба дакладна размяжоўваць камерцыйны поспех і фінансавую самадастатковасць з поспехам мастацкім. Калі гаворка - пра забаўляльнае кіно, дарагі кінаатракцыён, заснаваны на спецэфектах, то варта добра падумаць, ці трэба нам з нашымі сённяшнімі фінансавымі і чалавечымі рэсурсамі спрабаваць канкурыраваць з Галівудам. Хутчэй за ўсё, паспяховы шлях нашай нацыянальнай кінематаграфіі ляжыць у іншым, больш аўтарскім, мастацкім кірунку. Мы пакуль не маем таго вопыту, які атрымаў шэраг краін, дзе паступова сфарміравалася камерцыйная кінаіндустрыя. Падпісанне Указа №567 дае старт гэтаму працэсу.
Міхаіл ТУМЕЛЯ:
- Калі казаць аб тых стужках, на якіх грошы ўсё-такі зарабляюць, то ў сённяшніх умовах гэта, сапраўды, буйныя інтэрнацыянальныя праекты. На адным з іх мне давялося працаваць. Заказчык яго знаходзіўся ў Лондане, аніматары працавалі ў Будапешце, але частку заказаў размясцілі ў іншых краінах па ўсёй Еўропе, у тым ліку ў Эстоніі і Латвіі, Расіі. Але нават пры такіх велізарных рэсурсах праект ледзьледзь удалося завяршыць.
Алег СІЛЬВАНОВІЧ:
- Мяркую, што не трэба філасофіяй камерцыйнага поспеху падмяняць філасофію мастацкай якасці. Мы можам ствараць сёння на кінастудыі "Беларусьфільм" камерцыйнае з пункта гледжання працэнта вяртання ўкладзеных сродкаў кіно. Насамрэч, дабіцца гэтага не так складана, але, разам з тым, мы апынёмся ў стане прыдатку да буйных сусветных кінавытворцаў. А калі студыя ператворыцца ў кінафабрыку, то каб запусціць праекты нашых цудоўных айчынных творцаў, частка якіх сядзіць за гэтым сталом, трэба будзе прыкласці неймаверныя высілкі. Як знайсці сусветныя рэсурсы пад праект з дамінуючым беларускім творчым складнікам? Ёсць два імаверныя шляхі. Першы: уваход нашай краіны і "Беларусьфільма", у прыватнасці, у існуючыя міжнародныя, у тым ліку еўрапейскія, канвенцыі і арганізацыі па кіно, да прыкладу, "Eurimages", якія фінансуюць стужкі з арыгінальным нацыянальным складнікам, што не ідуць насуперак агульначалавечым каштоўнасцям. Аб'яднанне і кансалідацыя нацыянальных кінарэсурсаў таксама можа супрацьстаяць амерыканскаму культурнаму гегеманізму. Ствараць нешта па галівудскіх лякалах - нонсэнс: гэта не будзе спрыяць развіццю нацыянальнай кінакультуры.
Антон СІДАРЭНКА:
- Але пасля таго, як маладыя румынскія кінематаграфісты папрацавалі ў сябе дома асістэнтамі на галівудскіх праектах, яны пачалі здымаць сваё, сапраўды вельмі мастацкае, кіно, і атрымалі шэраг найпрэстыжнейшых міжнародных узнагарод, у тым ліку "Залатую пальмавую галіну". Такім чынам, без станоўчага ўздзеяння Галівуда не было б такой з'явы сусветнага кінамастацтва, як так званая новая румынская хваля...
Міхаіл ТУМЕЛЯ:
- З гутарак з маімі літоўскімі калегамі, якія працуюць у саюзе з еўрапейскімі аніматарамі, вынікалі іншыя праблемы. Нават калі замежныя кінафонды фінансуюць кіно на нацыянальную літоўскую тэматыку, то абавязкова патрабуюць аддаць частку работы сваім мясцовым спецыялістам.
Людміла ПЕРАГУДАВА:
- Дарэчы, геніяльны літоўскі акцёр і рэжысёр Шарунас Бартас, пры сваёй неверагоднай вядомасці ў міжнародных фестывальных колах, з вялікай цяжкасцю можа адшукаць фінансы на ўласны новы праект, і, наколькі я ведаю, з задавальненнем прыняў бы прапанову працаваць на "Беларусьфільме"...
Алег СІЛЬВАНОВІЧ:
- На жаль, Шарунас Бартас мае вельмі спецыфічную манеру працы, пры якой ён губляе шмат часу на здымачнай пляцоўцы. Адпаведна, працаваць з ім - надта вялікая раскоша для любой кінастудыі.
Антон СІДАРЭНКА:
- А вось гэта і ёсць задача прадзюсара: умець ладзіць са сваім рэжысёрам.
Аляксандр КОЛБЫШАЎ:
- Прадзюсар у першую чаргу думае аб тым, каб зрабіць свой праект максімальна рэнтабельным, а, значыць, здымкі- таннейшымі. Напрыклад, знайсці транспарт для здымак, наняўшы прыватніка, можна ў колькі разоў танней, чым скарыстаўшыся паслугамі аўтацэха Нацыянальнай кінастудыі. Яшчэ адзін спосаб паменшыць бюджэт здымак - праводзіць рэпетыцыі не на здымачнай пляцоўцы, за кошт здымачнага часу, а яшчэ да пачатку здымачнага перыяду, балазе патрэбныя памяшканні на "Беларусьфільме" ў наяўнасці.
Алег СІЛЬВАНОВІЧ:
- Лічу гэтыя прапановы цалкам слушнымі і вартымі таго, каб быць увасобленымі ў айчыннай кінавытворчасці. Нам трэба выкарыстоўваць такія шляхі зніжэння сабекошту, каб у хуткім часе быць здольнымі выходзіць на малабюджэтныя, прадуктаарыентаваныя фільмы. Заўважце, не кліентаарыентаваныя, накіраваныя выключна на запыты публікі, а - на высокую мастацкую якасць выканання. Эканоміка кінавытворчасці займае каля 0,03% у агульным ВНП краіны - лічба амаль нязначная. Больш відавочным тут з'яўляецца мастацкі вынік, і менавіта апошнім павінны цікавіцца ўсе, каго сёння хвалюе лёс беларускага кіно. Трэба зразумець відавочную рэч: эканоміка кінавытворчасці не можа быць лібералізаванай на 100%, таму што яна звязана з пытаннямі мастацкай творчасці, культуры і палітыкі, і гэта- аксіёма для еўрапейскіх краін, дзе падтрымліваюць кінамастацтва. У Францыі, чыя мадэль фінансавання нацыянальнай кінавытворчасці лічыцца амаль ідэальнай, агульныя правілы сусветнага гандлю ў заканадаўчым парадку не распаўсюджваюцца на аб'екты культуры. Такім чынам французы змагаюцца супраць глабалізацыі, супраць скупкі галівудскімі кампаніямі мясцовых студый, як гэта адбылося, напрыклад, у Балгарыі, дзе іншаземцы набылі галоўнага кінавытворцу. Ці ведаем мы што-небудзь цяпер пра балгарскае нацыянальнае кіно? Асноўная праблема ў еўрапейскім кіно - аб'яднанне кінавытворцаў розных краін у супрацьстаянні глабалізацыі і захаванне нацыянальнага суверэнітэту. Дарэчы, Канвенцыя UNESCO ад 2005 года аб культурнай разнастайнасці замацоўвае суверэннае права дзяржаў на нацыянальную палітыку ў сферы культуры. Такім чынам, перакананы, мы павінны ісці па еўрапейскім шляху замацавання культурнай адметнасці, а не карыстацца галівудскімі "рэцэптамі".
Антон СІДАРЭНКА:
- Атрымліваецца, што пытанне балансу паміж мастацкай вартасцю і эканамічнай эфектыўнасцю - невырашальнае?
Алег СІЛЬВАНОВІЧ:
- Чаму невырашальнае? Дзяржава можа дзяліць сваю фінансавую дапамогу адразу на некалькі частак: дэбюты, анімацыю, арт-хаўс, аўтарскую дакументалістыку і, у тым ліку, развіццё камерцыйных праектаў. І ўжо ад апошняй долі патрабаваць рэнтабельнасці. Сёння пакуль адбываецца наступным чынам. Да прыкладу, калі фільм Сяргея Шульгі "Талаш" мае нулявую рэнтабельнасць, а стужка Івана Паўлава "Усё, што нам трэба" - рэнтабельнасць 37%, то агульная рэнтабельнасць нашай кінавытворчасці складае 13%. Пры такім раскладзе даваць грошы яшчэ на два дэбюты з незразумелым пракатным лёсам - значыць звесці агульную рэнтабельнасць студыі да нуля...
Людміла ПЕРАГУДАВА:
- Азначэнне "нацыянальны" часта ўжываецца вельмі вольна, што не можа не насцярожваць. Літаральна днямі былі падведзены вынікі маладзёжнага конкурсу на лепшы сцэнарый для анімацыі. На жаль, у вялікай колькасці твораў маладых аўтараў разуменне нацыянальнага зводзіцца да выключна знешніх прыкмет, з дапамогай якіх дэбютанты спадзяюцца "праскочыць" мастацкую раду і атрымаць права на пастаноўку.
Антон СІДАРЭНКА:
- А пытанне мовы, на якой ствараецца кіно, падпадае пад азначэнне нацыянальнага? Кінематаграфісты з краін Балтыі здымаюць кіно на роднай мове, але гэтае кіно паказваюць ва ўсёй Еўропе. Можа, справа не толькі ў мове, але і ў пачуцці нацыянальнага, якое існуе ў нашых паўночных суседзяў?
Міхаіл ТУМЕЛЯ:
- Не лічу сябе змагаром з глабалізацыяй, але для мяне пытанне нацыянальнага - прынцыповае. Я выкарыстоўваю ўнікальныя беларускія з'явы як матэрыял для сваіх работ, добра ўсведамляючы, што гэта можа ўскладніць іх успрыманне за мяжой. Напрыклад, фільмы з майго праекта "Прымаўкі" наогул вельмі цяжка паддаюцца адэкватнаму перакладу, з-за чаго іх цяжка паказваць нават на фестывалях. Але я ўсё роўна выбіраю такія тэмы, бо калі мы, беларусы, не будзем пра сябе расказваць, то хто гэта зробіць за нас?
Антон СІДАРЭНКА:
- Вялікай праблемай з'яўляецца сам вобраз беларускага кіно ў вачах нашага гледача. Ці можна гэты вобраз неяк палепшыць, магчыма, з дапамогай вялікага, знакавага кінапраекта?
Людміла ДУБРОЎСКАЯ:
- Учора я хадзіла ў кінатэатр на "раскручаную" з дапамогай СМІ расійскую стужку на навагодні, сямейны сюжэт. Зала была перапоўненая, а напрыканцы фільма па-сапраўднаму лікавала. Якую можна зрабіць з гэтага выснову? Тую, што кіно патрэбна разглядаць не ў плане "нацыянальнага - ненацыянальнага", "галівудскага- негалівудскага", а ў плане "добрага - кепскага". На добрае, якаснае беларускае кіно людзі абавязкова пойдуць! У гэтым сэнсе Указ Прэзідэнта карысны, у першую чаргу, для Нацыянальнай кінастудыі, якая атрымала шанц на змены да лепшага.
Антон СІДАРЭНКА:
- Я не паспеў яшчэ паглядзець стужку, якую ўзгадала Людміла Дуброўская, але бачыў аналагічны тэлевізійны чатырохсерыйны фільм Івана Паўлава "Усё, што нам трэба" па сцэнарыі Ігара Тарацько. Цяпер відавочна, што такое "глядацкае" кіно з поспехам можам рабіць і мы. Наколькі вядома, карціна будзе паказвацца на Новы год па адным з расійскіх тэлеканалаў.
Іван ПАЎЛАЎ:
- Дарэчы, сцэнарый стужкі вельмі доўга абмяркоўваўся на студыі, пакуль нам з Ігарам Тарацько не прыйшла ў галаву ідэя зрабіць з яго менавіта чатырохсерыйку. Кабінет дырэктара студыі завалены сцэнарыямі, але ці ёсць сярод гэтых стосаў паперы нешта такое, што можна ўзяць у рукі і прыступіць да працы? Мне падаецца, праблема з недахопам годных сцэнарыяў у многім заключаецца ў няправільным падыходзе да працы са сцэнарным матэрыялам. Напрыклад, доўгі час ішлі размовы наконт экранізацыі рамана Уладзіміра Караткевіча "Каласы пад сярпом тваім". Я ўзяў сцэнарый Аляксандра Качана, прачытаў адзін абзац і зразумеў, што ўжо тая сукенка, у якой у першай сцэне выступае галоўная гераіня, будзе каштаваць завоблачную суму. Але чаму не зрабіць па гэтым сцэнарыі анімацыйную карціну?
Антон СІДАРЭНКА:
- Буйныя гістарычныя праекты, сапраўды, могуць мець анімацыйную форму. Пару месяцаў таму я пазнаёміўся з аніматарамі з Масквы, якія экранізавалі знакамітую "Повесть временных лет". Кожны з эпізодаў гэтага хрэстаматыйнага твора старажытнай літаратуры змясціўся ў сяміхвіліннай серыі, якая штодзённа дэманстравалася на адным з тэлеканалаў у якасці "доўгайграючага" праекта. Атрымалася і цікава, бо рабілі яго вельмі таленавітыя аніматары, і не так затратна, як магла б каштаваць ігравая стужка або поўнаметражны анімацыйны фільм.
Міхаіл ТУМЕЛЯ:
- Баюся, што размовы аб тым, што анімацыя - "танны" від вытворчасці, гэта толькі размовы...
Аляксандр КОЛБЫШАЎ:
- А я магу прывесці цікавы і паказальны прыклад наконт студыйнай "эканоміі" сродкаў. Калі для здымак стужкі "Ваўкі" патрабавалася дзесяць міліцэйскіх шынялёў у стылі канца 40-х гадоў, адпаведная служба кінастудыі прапанавала падабраць іх на складзе. І гэта нягледзячы на тое, што мастак па касцюмах Алена Ігруша доўга вывучала адпаведную літаратуру, распрацавала эскізы! Запыталіся: "А чым вашы эскізы адрозніваюцца ад сучаснай формы?" Нават адразу не знайшоўся, што адказаць, потым амаль выдыхнуў: "Гузікамі!" Урэшце, знайшлі кампраміс, шынялі пашылі, але не дзесяць - крыху менш. Аднак асадак застаўся: у кіно дробязей не бывае.
Іван ПАЎЛАЎ:
- На здымках іншай стужкі кантралёры прычапіліся да дванаццаці пар трусоў, што былі закуплены для здымак некалькіх дубляў сцэны, дзе тры персанажы апускаюцца ў ваду. Відавочна, шмат якія нарматывы, што існуюць у нашай эканоміцы, немагчыма аднесці на сферу кінавытворчасці, іх неабходна перагледжваць, тым больш, што многія з іх застаюцца аднолькавымі цягам дзесяцігоддзяў...
Юрый ІГРУША:
- Нашым замежным партнёрам, супрацоўніцтва з якімі мы актыўна наладжваем (у БВЦ на сённяшні дзень - 14 перспектыўных праектаў з еўрапейскімі дакументалістамі), таксама вельмі цяжка растлумачыць нарматывы, што існуюць у нашай кінавытворчасці...
Антон СІДАРЭНКА:
- Хочацца прыгадаць паспяховы вопыт нашых дакументалістаў, якія здолелі атрымаць фестывальныя поспехі і замежную аўдыторыю, застаючыся ў рэчышчы нацыянальнага мастацтва.
Юрый ІГРУША:
- Дакументалістыка - адносна малабюджэтная сфера, таму поспех кожнага асобнага фільма збольшага залежыць ад асобы рэжысёра. У гэтым плане дакументальнае кіно мае аўтарскі, фестывальны характар. Адпаведна, пытанне з фінансаваннем дакументалістыкі - вельмі складанае. Нездарма ва Указе № 567 ёсць момант аб тым, што дзяржава будзе даваць да 100% бюджэту неігравых стужак, зразумела, пасля адпаведнага конкурсу ідэй і конкурсу імёнаў выканаўцаў будучых праектаў.
Людміла ПЕРАГУДАВА:
- Доўгія гады брэнд "Беларусьфільм" меў у вачах гледача асацыяцыю з тэмай Вялікай Айчыннай вайны і накірункам дзіцячага кіно. Ці будзе цяпер назва Нацыянальнай кінастудыі выклікаць пэўныя асацыяцыі?
Алег СІЛЬВАНОВІЧ:
- Нашы традыцыйныя "накірункі" засталіся з намі, хоць аб вайне ў гэтым годзе знялі толькі адну стужку, таму лічыць "Беларусьфільм" выключна "ваеннай" студыяй не мае сэнсу. Цяпер мы будзем здымаць карціны, дзеянне якіх адбываецца ў нашы дні, пашыраем жанравую палітру. Дарэчы, казаць аб "Беларусьфільме" як аб студыі аднаго тэматычнага накірунку было нельга нават у савецкі перыяд: выпускалася шмат стужак на розныя тэмы.
Людміла ПЕРАГУДАВА:
-Я задала сваё пытанне нездарма, таму што многія ўпэўнены, нібыта наша кіно сёння нікому не патрэбна. Між тым, напрыклад, на Смаленшчыне нашы новыя карціны, прынамсі, фільмы Сяргея Сычова, глядзяць з вялікім задавальненнем і лічаць, што яны вылучаюцца ў лепшы бок на фоне крымінальных сюжэтаў, якія прапануе сучаснае тэлебачанне. Зразумела, што гэтая "ніша" дасталася нам ад старога савецкага кіно, тым не менш, ёсць глядач, якога яна прываблівае і для якога можна працаваць. Крытыкі называюць нашы стужкі "наіўнымі", але, відавочна, не ўсе гледачы з гэтым згодныя! Лічу, гэтым можна карыстацца. Іншы прыклад запатрабаванасці беларускага кіно і таго, ці ведаюць аб ім самі беларусы. Літаральна ўчора мы разам з Іванам Паўлавым былі запрошаны ў адну з вайсковых частак Мінска для выступлення перад навабранцамі. І былі вельмі здзіўлены, калі на наша пытанне "А ці ведаеце вы беларускае кіно?" вайскоўцы пачалі не толькі даваць станоўчыя адказы, але і называць канкрэтныя стужкі і рэжысёраў!
Алег СІЛЬВАНОВІЧ:
- Крыху наконт таго, у якіх умовах сёння існуюць беларускія кінавытворцы. У любой цывілізаванай краіне свету, у тым ліку ў Расіі, кожны ахвотны можа за колькі секунд даведацца аб зборах кінапракату за любы перыяд часу. Ці бачыў калі хто-небудзь так званы бокс-офіс у беларускіх кінатэатрах хаця б за апошні год? Пракатчыкі не могуць прадаставіць грамадскасці даныя нават па беларускіх стужках. Мне як кіраўніку студыі трэба загадаць сваім падначаленым "сесці на тэлефоны" і званіць ці не ў кожны кінатэатр, каб атрымаць неабходныя лічбы! Ці можа такое становішча садзейнічаць разуменню глядацкай цікавасці ў вытворцаў? Ды ці можна займацца мадэрнізацыяй кінапрацэсу пры слабым узроўні мадэрнізацыі кінапракату?
Міхаіл ТУМЕЛЯ:
- Пытанне аб дыстрыб'юцыі - адно з самых балючых. Дзе, напрыклад, можна набыць дыскі з беларускай анімацыяй? А яна можа быць запатрабаванай не толькі адзінкавымі гледачамі. Напрыклад, мая сястра - настаўніца - выкарыстоўвае наш анімацыйны цыкл "Аповесць мінулых гадоў. Гербы" ў якасці навучальнага дапаможніка на ўроках гісторыі, калі распавядае дзецям аб розных беларускіх гарадах. Думаю, у свой час мы нават зрабілі памылку, калі сарыентавалі нам праект на тэлебачанне, бо айчынныя тэлеканалы так ім і не зацікавіліся. Таму, відавочна, трэба наладжваць іншыя схемы дыстрыб'юцыі нашых мультфільмаў.
Алег СІЛЬВАНОВІЧ:
- Першыя тры дыскі з класікай беларускай анімацыі ўжо можна купіць у крамах кампаніі - партнёра Нацыянальнай студыі.
Юрый ІГРУША:
- А на "Белвідэацэнтры" створаны аддзел маркетынгу, які займаецца распаўсюджваннем дыскаў, што мы выпускаем сваімі сіламі. І за гэты год праз 52 гандлёвыя пункты ва ўсіх рэгіёнах краіны мы прадалі іх каля 7 тысяч адзінак. І гэта дыскі з дакументальным, быццам бы "незапатрабаваным", кіно! Прытым, што продажам дыскаў на БВЦ займаюцца толькі тры чалавекі. Нашы польскія калегі-дакументалісты, калі ўбачылі попыт на дакументальнае кіно ў Беларусі, нават прапанавалі нам распаўсюджваць і іхнюю прадукцыю праз нашу сетку.
Аляксандр КОЛБЫШАЎ:
- Затое я колькі месяцаў не магу набыць дыск са сваім фільмам "Ваўкі"!
Алег СІЛЬВАНОВІЧ:
- Думаю, слушнай з'яўляецца прапанова адкрыць кіёск па продажы беларускай прадукцыі ў будынку Нацыянальнай кінастудыі. Будзе таксама цікава, калі нашы карціны будуць прадаваць у гіпермаркетах, кінатэатрах.
Антон СІДАРЭНКА:
- Давайце вернемся да абмеркавання ідэі буйнога кінапраекта, які можа скіраваць нашага гледача ў бок нацыянальнага кіно.
Алег СІЛЬВАНОВІЧ:
- Чаму гаворка ідзе абавязкова пра буйны праект? Чаму дзесяць малабюджэтных стужак не могуць прыцягнуць увагу гледача да беларускага кіно?
Антон СІДАРЭНКА:
- А ці можа малабюджэтнасць быць залогам фестывальных ды іншых поспехаў? Можна ўспомніць станоўчы прыклад стужкі "Анастасія Слуцкая", якая здымалася менавіта як адносна буйны праект, калі малады глядач мэтанакіравана пайшоў у кінатэатры, каб паглядзець карціну пра беларускую гісторыю. З гэтага пункта гледжання стужку Юрыя Ялхова можна лічыць удалым праектам. Дарэчы, калі ў айчыннага гледача так папулярна галівудскае кіно, то чаму мы не можам здымаць па тамтэйшых лякалах і быць паспяховымі?
Алег СІЛЬВАНОВІЧ:
- Мы зноў вярнуліся да пытання развіцця прадзюсарскага кіно, бо галівудская мадэль прадугледжвае менавіта такі варыянт, пры якім Аляксандр Колбышаў, Іван Паўлаў, Людміла Дуброўская ды іншыя рэжысёры не будуць думаць пра бюджэт і продажы стужкі, займаючыся выключна творчымі пытаннямі.
Аляксандр КОЛБЫШАЎ:
- Я зняў у Беларусі два тэлевізійныя серыялы па замове расійскіх прадзюсараў з удзелам беларускай здымачнай групы, беларускіх акцёраў - значыць, мы можам здымаць кіно сваімі сіламі, справа толькі за развіццём інстытута прадзюсіравання!
Міхаіл ТУМЕЛЯ:
- Што да айчыннай анімацыі, то, калі казаць вобразна, цяпер мы ў стане рабіць маленькія "веславыя лодачкі", а вялікі "карабель" нам пакуль не пад сілу, бо нашы мультфільмы сёння ствараюцца адзінкавымі аўтарамі, а не вялікімі калектывамі. Калі прааналізаваць фінальныя цітры вялікай галівудскай анімацыйнай карціны, стане відавочна: над ёй працуюць людзі тых анімацыйных спецыялізацый, якія ў нас на сённяшні дзень адсутнічаюць на студыі. Вялікі анімацыйны калектыў, які ўпарта працуе на адным праекце колькі гадоў,- гэта не проста пытанне наяўнасці адпаведна адукаваных асоб ці аплаты працы (хоць гэта для нас вельмі балючыя пытанні), справа ва ўзроўні самога прадзюсіравання: арганізаваць зладжаны працоўны працэс такога калектыву - таксама вельмі складная задача.
Антон СІДАРЭНКА:
- Значыць, калі працягваць вобразную аналогію, прапанаваную Міхаілам, нам трэба, як Пятру Першаму, "ехаць у Галандыю": вучыцца ў замежных спецыялістаў арганізоўваць студыйную працу?
Міхаіл ТУМЕЛЯ:
- У свой час, калі стваралася студыя "Союзмультфильм", так і зрабілі: савецкія аніматары стажыраваліся ў Галівудзе на знакамітай Студыі Уолта Дыснея. Больш за тое: у 1936 годзе у СССР прыехаў амерыканскі спецыяліст-аніматар. У выніку да 1941-га "Союзмультфильм" наладзіў сваю вытворчасць. Не святыя гаршкі лепяць- трэба вучыцца ў замежных калег. Калі расійскія аніматары пайшлі па гэтым шляху і пачалі дабівацца поспехаў са сваімі знакамітымі серыяламі, то чаму мы не можам рабіць гэтак сама? Вучоба нікому яшчэ не пашкодзіла. Далей- трэба аналізаваць рынак, займаць тыя нішы, што яшчэ не занятыя.
Аляксандр КОЛБЫШАЎ:
- Пакуль у нас няма групы адпаведных спецыялістаў, якія могуць сабрацца і абазначыць тую нішу, дзе мы можам зрабіць нешта цікавае, прыдумаць тэму, заказаць сцэнарый, запрасіць рэжысёра. Пакуль мы, пастаноўшчыкі, радуемся, калі ўдасца патрымаць у руках добра напісаны сцэнарый, пра большае нават і не марым...
Іван ПАЎЛАЎ:
- Наогул было б добра сабрацца нашым рэжысёрам і кіраўніцтву студыі, Міністэрства, Дэпартамента па кінематаграфіі за "круглым сталом" і абмеркаваць тэмы, сюжэты, герояў, якія могуць быць перспектыўныя ў бліжэйшай будучыні. Лічу, што буйны праект можа ў нас атрымацца, толькі калі ва ўсіх спецыялістаў студыі ўзнікне пачуццё дачынення да таго, што яны ствараюць. Калі мы здымалі "Анастасію Слуцкую", такое адчуванне было, - сёння ж жаданне атрымаць станоўчы вынік прысутнічае ў рэжысёра, ды ў планавага аддзела, якому трэба даць справаздачу за зробленую "адзінку". На жаль, па маім асабістым меркаванні, да вялікага праекта мы пакуль не гатовы...
Алег СІЛЬВАНОВІЧ:
- Маё меркаванне супадае з тым, якое выказаў Іван Паўлаў на першай хвіліне нашай сустрэчы: мы знаходзімся толькі на самым пачатку шляху. Што мы "пакладзём у свой заплечнік," якім кантэнтам яго заправім, каго возьмем сабе ў спадарожнікі, пакуль на 100% незразумела. Мяркую, такі ж самы "круглы стол" будзе карысна правесці праз год, калі будзем ведаць адказы на пытанні, што тут узнімаліся. Пакуль жа магу паведаміць аб сваіх асабістых прыярытэтах: мастацкая якасць беларускіх карцін больш важная за камерцыйныя паказчыкі, бо краіна будзе ў першую чаргу ганарыцца мастацкімі перамогамі свайго кіно.
Людміла ПЕРАГУДАВА:
- Мне здаецца, што заўтрашні дзень беларускага кіно залежыць ад таго, наколькі сумленнымі мы будзем самі перад сабою. Калі мы маем сілы, каб самім прызнацца ў тым, што ў гэтым годзе нам не было чаго прадставіць у ігравую праграму Мінскага міжнароднага фестывалю "Лістапад", то значыць, у нашага кінамастацтва ёсць будучыня, бо толькі моцныя не баяцца самакрытыкі.
Фота Юрыя ІВАНОВА