Ці трэба каго пераконваць у тым, што тэатр сёння - не толькі творчасць, але і вытворчасць? А з гэтага вынікае неабходнасць існавання па пэўных законах рынку і вывучэння зводу правілаў маркетынгу. Дапаўняць духоўнае начынне цікавай маркетынгавай сістэмай, каб у выніку дадаць іміджу сваёй арганізацыі станоўчых рыс і дасягнуць пэўных эканамічных перамог - гэткую дзейнасць распачаў адзін са сталічных тэатраў. На яго прыкладзе, а таксама на досведзе рэгіёнаў мы паспрабавалі высветліць перспектывы дзяржаўна-прыватнага супрацоўніцтва і, уласна, ініцыятыўнасць устаноў сферы культуры ў развіцці праектнай дзейнасці.
Філасофія дзелавой актыўнасці
Што возьмем для пачатку раскруткі тэмы апрыёры? Відаць, тэзіс: тэатр адносіцца да некамерцыйнай сферы, таму ад яго нельга патрабаваць прыбытку і самаакупнасці. Кожны, хто бярэцца за стварэнне яшчэ аднаго храма Мельпамены, разумее: справа тая - планава стратная. Але ці можа гэты факт успрымацца ў якасці індульгенцый для адміністратараў пэўнай трупы на тое, каб спакойна плыць па цячэнні?
Пад час выкарыстання правераных часам тэхналогій уплыву на рыначную сітуацыю адкрываюцца выдатныя магчымасці па-новаму паднесці культурны прадукт. Нездарма маркетынг называюць філасофіяй вядзення гаспадарання. А спецыяльна для ўстаноў культуры спецыялістамі было перапрацавана асноўнае правіла, згодна з якім прадукт змяняецца ў залежнасці ад патрабаванняў спажыўца. У дачыненні да мастацтва, што ўплывае на густы гледача, маркетынгавая стратэгія вызначаецца менавіта з улікам індывідуальных асаблівасцей творчай арганізацыі.
Усе гэтыя тэарэтычныя выкладкі ўзялі на ўзбраенне ў сталічным Новым тэатры, заснавальнікам якога з'яўляецца Мінгарвыканкам. Яго адміністрацыя, атрымаўшы два гады таму асобны будынак для калектыву, пачала шукаць прынцыпова іншыя падыходы для вырашэння вядомых праблем.
- Усе нашыя маркетынгавыя вышукі былі абумоўлены ў першую чаргу клопатам пра гледача, - кажа дырэктар установы Васіль Мартэцкі. - Мы знаходзімся ў баку ад, так бы мовіць, асноўных "тэатральных дарожак" Мінска. Канешне, за дзевятнаццаць гадоў існавання сваімі пастаноўкамі тэатр выхаваў гледача, які спецыяльна едзе ў раён Мінскага аўтазавода з любога кутка горада. Цяпер жа паўстала пытанне фарміравання найлепшага асяроддзя для нашых прыхільнікаў.
У тэатразнаўстве існуе спецыяльны тэрмін "тэатр-дом". Магчыма, ХХІ стагоддзе вымагае дадатковага вызначэння гэтага тэрміну, каб домам тэатр станавіўся і для гледачоў. А вось узровень уцягнутасці наведвальніка ў гэтую структуру якраз і залежыць ад зладжанай маркетынгавай сістэмы.
Да білета - спажывецкі бонус
Галоўны адміністратар Новага тэатра Аляксандр Хает упэўнены, што творчасцю патрэбна займацца не толькі на сцэне, але і ў глядацкім аддзеле. Таму, як толькі скончылася капітальная рэканструкцыя будынка ўстановы і жыццё калектыву ўвайшло ў сваё рэчышча, мой суразмоўца прапанаваў дырэктару ўласна распрацаваную маркетынгавую схему.
- Для мяне было відавочна: тэатр сёння - гэта шыкоўная пляцоўка для размяшчэння рэкламы. Асабліва - тых прадпрыемстваў, што знаходзяцца побач з намі: у глядзельнай зале - шмат жыхароў Партызанскага раёна сталіцы, таму падобныя піяр-акцыі адразу трапляюць у сваю фокус-групу. Тэатральная атмасфера падказала і адпаведную форму падачы інфармацыі. Кожны з нас, чакаючы пачатку спектакля, прачытваў праграмку, што называецца,"ад і да". Таму першае, што мы зрабілі, - паклалі яе ў канверт са спецдызайнам. Засталося толькі запоўніць яго рэкламнымі праспектамі...
З адпаведнай прапановай Аляксандр Хает звярнуўся да кіраўнікоў прадпрыемстваў раёна. Самым складаным было - запэўніць бізнесменаў у эфектыўнасці такога "маркетынгу па выпадку". Тым больш, што падобныя схемы яшчэ не апрабаваны ў мінскіх тэатральна-відовішчных установах. Пры выбары будучых партнёраў ён кіраваўся тым, што аўдыторыя ў першую чаргу зверне ўвагу на цікавыя акцыі неабходных спажывецкіх паслуг.
Скажам, сярод гледачоў нямала тых, каму патрэбна дабірацца ў іншы бок горада. Адпаведна, пасля заканчэння спектакля ім, скажам, неабходна таксі. Супрацоўніцтва з адным са сталічных прыватных таксапаркаў дазволіла падарыць сталым наведвальнікам Новага тэатра добрую зніжку на паслугі. Зрэшты, пэўныя фінансавыя абмежаванні не дазвалялі ўстанове ўпісацца ў даўно распрацаваную прадпрыемствам бізнес-схему прадастаўлення зніжак, але спрацаваў індывідуальны падыход. -
Дзякуючы дамоўленасцям, дысконтную карту на паслугі таксі атрымлівае той, хто прад'явіць адміністратару тэатра тры білеты на нашы спектаклі і адпаведную колькасць флаераў арганізацыі. Зазначу, тыя карты ў лютым атрымала 20 чалавек. Гэта значыць, 20 чалавек не менш за тры разы прыходзілі да нас! - падлічвае суразмоўца "К".
У дадзеным выпадку спрацоўваюць механізмы пазнавальнасці: калі тэатр мае ў актыве высокапрафесійную ігру акцёраў і якасныя пастаноўкі, то глядач з задавальненнем купіць білет на чарговую прэм'еру.
Як зазначыў Васіль Мартэцкі, клопатам пра публіку абумоўлена і партнёрства з вядомым рэстаранам. На сённяшні дзень Новы тэатр мае памяшканне для буфета, але з-за тэхнічных праблем рознага кшталту пакуль не можа яго адкрыць. Таму магчымасць са зніжкай павячэраць па суседстве становіцца прыемным дадаткам да асалоды ад сустрэчы з мастацтвам. Па словах галоўнага адміністратара, такі варыянт асабліва даспадобы настаўнікам са сталічнай вобласці, якія прывозяць на дзённыя пастаноўкі групы дзяцей, а тых неабходна яшчэ накарміць абедам. "Для такіх выпадкаў нашы партнёры нават рыхтуюць гадзінную танцавальную праграму з дзі-джэем. Вось днямі тэлефанавалі з Барысава: дзякавалі за сумесную культурную акцыю", - дадаў Аляксандр Хает. -
Наша паслуга для бізнесменаў у параўнанні з коштам рэкламы на тэлебачанні ці ў Інтэрнэце - капеечная. Мы разумелі, што вялікія лічбы за афармленне дамовы спалохалі б будучых партнёраў. А тэатру гэтай сумы дастаткова, каб забяспечыць праграмкі з добрай паліграфіяй. Раней глядач атрымліваў іх бясплатна, сёння ж мы можам прадаваць іх разам з цікавым дадаткам за тысячу рублёў, - паведаміў галоўны адміністратар. - Але ў гэтай сітуацыі нас нават не грошы цікавяць. Галоўная задача дадзенай маркетынгавай стратэгіі- абудзіць інтарэс да нашага тэатра. Зрэшты, у студзені паказчык запаўняльнасці залы ўзняўся да 92%...
А што ж наконт саміх прыватнікаў? Ці аказала на іх істотны ўплыў маркетынгавая стратэгія Новага тэатра?
- Прынамсі, салон друку паведаміў: штомесячна яго наведвае да 40 кліентаў"тэатралаў". А прадстаўнікі сеткі фітнесклубаў не ўзялі ўжо існуючыя флаеры, а зрабілі асобныя буклеты спецыяльна для нашага гледача, - прывёў прыклады Аляксандр Хает.- Як бачыце, у гэтым выпадку няма прайграўшых...
Ля Новага тэатра ўжо з'явіліся "піраты", якія пасля спектакля на выхадзе раздаюць прызвычаеным да флаераў гледачам запрашэнні на іншыя культурныя мерапрыемствы. Як кажуць, такое "перайманне вопыту" - гэта першая прыкмета папулярнасці. У дадзеным выпадку - папулярнасці засвоенага тэатрам метаду "маркетынгу па выпадку".
Падтрымаць прэм'еру лагістыкай
Дачытаўшы да гэтага месца, магчыма, хтосьці скажа, што за сапраўдным мастацтвам аматар паедзе куды заўгодна, нягледзячы на адлегласць, затрачаны час ці наяўнасць бонусаў. Пагаджуся. Але існуе немалы працэнт аўдыторыі, што ўпершыню судакранецца з пэўнай тэатральна-відовішчнай пляцоўкай. Каб ужо на дадзеным этапе наведвальнік абраў пэўны тэатр, маркетолагамі распрацоўваецца лагістычная сістэма.
Прынамсі, у сталіцы гандаль усё больш заглыбляецца ў Сеціва, і продаж білетаў у гэтым выпадку - не выключэнне. Каб дапамагчы патэнцыйнаму наведвальніку пазбавіцца ад неабходнасці шукаць касу, тэатр далучаецца да сістэмы электронных білетаў. Асабліва гэтае ноў-хау спадабаецца нецярплівай моладзі, якая зможа адразу ў е-афішы забраніраваць неабходнае месца ў глядзельнай зале. (Дадзеную тэму мы ўзнімалі на сацыяльных палосах у мінулым нумары.)
Комплексны маркетынг вымагае павялічанай інфарматызацыі патэнцыйнай аўдыторыі. Зразумела, самы просты шлях для любога прадпрыемства ў такім выпадку - адкрыццё сайта. Аднак не кожнай установе культуры пакуль па кішэні мець старонку ў Сеціве. Добрым выйсцем становяцца куды таннейшыя, а то і наогул бясплатныя, блогі. Вось і Новы тэатр уносіць апошнія праўкі ў будучым імянным блогу, што вось-вось адкрыецца на адным з самых папулярных айчынных парталаў. З пункта гледжання лагістыкі - крок добра пралічаны, бо і выдаткі ў параўнанні з адкрыццём сайта зніжаны, і пазбегнута праблема раскруткі сваёй старонкі: партал забяспечыць сталыя спасылкі.
На стадыі вырашэння - яшчэ адна праблема. У тэатры пакуль пустуе фае другога паверха. Па словах Васіля Мартэцкага, разам з галоўным мастаком Яўгенам Волкавым яны мяркуюць ператварыць гэтую плошчу ў выставачную залу. Частка публікі прыходзіць за паўгадзіны да пачатку спектакля і патрапіць у... сапраўдны культурны цэнтр на ўзроўні раёна.
Для большай уцягнутасці мэтавага гледача ў тэатральны працэс быў заснаваны "Клуб сяброў Новага тэатра". У мінулым сезоне на штомесячныя сустрэчы запрашалі студэнтаў Беларускага дзяржаўнага тэхналагічнага ўніверсітэта, а цяпер падобная праграма рыхуецца для Беларускага нацыянальнага тэхнічнага ўніверсітэта. Запрасіўшы публіку на сваю "кухню", тэатр прапаноўвае іншымі вачыма паглядзець на тое, што адбываецца на падмостках. А гэта - таксама маркетынгавы ход, які дапамагае выхаваць "свайго" заўзятага наведвальніка.
■ ■ ■
Зразумела, што падобныя ды шмат якія іншыя (справа - за крэатывам!) ініцыятывы дзяржаўнапрыватнага парнёрства мусяць уключацца ў практыку вядзення гаспадарання. Маркетынгавыя напрацоўкі дазваляюць дадаткова паўплываць на актыўнасць спажыўца - пакупніка культурнага прадукту. Як паказвае прыклад Новага тэатра, маркетынгавая канцэпцыя не адсоўвае на другі план творчых пошукаў творчага калектыву. Яна толькі дапаўняе репертуарную палітыку, актыўна прасоўваючы трупу на рынку, а таксама клапоціцца аб гледачы, падмацоўваючы станоўчы імідж тэатра.
Але, разам з тым, перафразуючы вядомы закон Мёрфі, дадамо: недастатковыя выдаткі на прадуманы маркетынг прыводзяць да бессэнсоўнай траты грошай. Калі ж прасоўваннем культурнага прадукту на рынак будуць займацца спецыялісты, стане значна прасцей знаходзіць магчымасці для рэалізацыі нават самых затратных творчых ідэй.
Закон рэкламы на глебе маркетынгу
Як бачна, для ўдалай маркетынгавай структуры не трэба выдумляць веласіпед - каб яна дзейсна існавала, неабходна спалучыць у строгую сістэму вядомыя элементы, "прыправіўшы" іх арыгінальнай ідэяй, з улікам асаблівасцей адпаведнай творчай арганізацыі. Упэўнена, досвед Новага тэатра магчыма перанесці на глебу ўстаноў культуры іншых сфер дзейнасці.
Прынамсі, следам за тэатральным ноў-хау з'явілася сумесная акцыя кінатэатра "Кастрычнік" і размешчанай побач з ім кавярні. Праўда, у гэтым выпадку ініцыятыва зыходзіла, як паведаміла вядучы метадыст кінатэатра Яна Тозік, менавіта ад прыватніка:
- Наш аддзел у першую чаргу праводзіць тэматычныя маладзёжныя мерапрыемствы, кіналекторыі, арганізоўвае сустрэчы з прадстаўнікамі дзіцячых друкаваных выданняў, спартыўных секцый. Што да прасоўвання рэкламы, то пэўныя прапановы мы атрымліваем непасрэдна ад аддзела інфармацыі і рэкламы ўнітарнага прадпрыемства "Кінавідэапракат Мінгарвыканкама"...
Пэўныя маркетынгавыя хады знайшлі прымяненне ў работнікаў культуры рэгіёнаў. Прыкладам, начальнік упраўлення культуры Гродзенскага аблвыканкама Аляксандр Лойка адзначыў удалую арганізацыю работы Раённага дома культуры Слоніма, які ўжо амаль на 50% зарабляе на свае патрэбы самастойна.
Па словах дырэктара РДК Мікалая Адамчыка, сакрэт поспеху - у добра наладжанай рабоце з мясцовымі прадпрыемствамі. Культработнікі прапануюць калектывам канцэртныя праграмы, улічваючы спецыфіку мэтавай аўдыторыі - працаўнікоў пэўнай вытворчасці. У выніку - сталыя прыбыткі ўстановы. Чым не добрая маркетынгавая стратэгія?!
- Некаторыя нашы калектывы дадаткова супрацоўнічаюць з прадпрыемствамі. Прынамсі, тэатр моды дэманструе мадэлі адзення мясцовай вытворчасці. У выніку - выгадна для ўсіх. У прыватнасці, наш РДК за 2010 год рэалізаваў платных паслуг на 279 мільёнаў 445 тысяч рублёў, - падкрэсліў Мікалай Адамчык.