Больш за год на старонках "Культуры" разгортвалася дыскусія аб сучаснай беларускай драматургіі. Сваімі думкамі аб тым, якія працэсы адбываюцца
сёння ў айчынным тэатральным мастацтве і што замінае з'яўленню на сцэне новых цікавых п'ес беларускіх аўтараў, дзяліліся як рэжысёры-практыкі, так і самі драматургі. Шмат увагі надавалася "кухні" тэатральнай творчасці: тым тэхналагічным нюансам, якія нагадваюць, што драматургія - гэта не толькі акт творчага самавыяўлення, але і пэўная прафесійная дзейнасць, што мусіць мець пад сабой падставы ў якасці адпаведнай адукацыі і валодання базавымі элементамі драматургічнай прафесіі. Ды толькі размовы пра гэта вядуць, як правіла, тыя, хто ў тэатры працуе не першы год і добра ведае ўсе нюансы прафесіі "знутры". У той час як драматургаў-"неафітаў" прывабліваюць у тэатры зусім іншыя рэчы. Сярод іх ці не на першым месцы - магчымасць публічнага агучвання ўласнага бачання і ўспрыняцця свету. І вось яны, акрыленыя і "наадрэналіненыя" самім фактам свайго першага тэатральнага выказвання, паўстаюць перад каварным рытарычным пытаннем: "А што далей?"
Пра тое, як бачаць тэатральную рэальнасць маладыя, тыя, хто робіць у гэтай прафесіі свае першыя крокі, мы гутарым у Інфацэнтры "Культура-інфа" з драматургамі Таццянай ІЛЮКОВІЧ і Дзмітрыем БАГАСЛАЎСКІМ, а таксама кіраўніком Цэнтра сучаснай драматургіі пры Рэспубліканскім тэатры беларускай драматургіі Алякса
ндрам МАРЧАНКАМ. Тым больш, што літаральна напрыканцы года Цэнтр зладзіў Тыдзень драматургічных чытак, у якім адбыліся публічныя чытанні і тэкстаў нашых суразмоўцаў.
Таццяна Команава:
- Першае пытанне адрасую драматургам: што прыцягнула ў гэтую прафесію?
Таццяна Ілюковіч:
- Я скончыла Беларускую дзяржаўную акадэмію мастацтваў па спецыяльнасці "тэатразнаўства", таму тэатр мне вельмі блізкі. На жаль, не змагла сябе рэалізаваць у дадзенай прафесіі. Не магу сказаць, што планавала быць драматургам - тое здарылася абсалютна стыхійна. Раптам найшло натхненне, і ў мяне проста на адным дыханні напісалася п'еса. Для мяне гэта быў першы вопыт, надзвычай цікавы. Канешне ж, чытка адрознівалася ад майго першапачатковага ўспрыняцця: розныя людзі па-рознаму расстаўляюць акцэнты. Але не магу сказаць, што адчула расчараванне.
Таццяна Команава:
- Дзмітрыя, у адрозненне ад Таццяны, можна назваць больш спакушаным у пытаннях чытак: гэта ўсё ж не першы ягоны выхад на публіку са сваімі творамі. Дзмітрый, за што хвалюешся больш: за тое, каб п'еса спадабалася гледачам, якія прыйшлі ў залу, і яны зразумелі, пра што ты хацеў сказаць, або за акцёраў, каб тыя дакладна і правільна адч
улі і перадалі твой тэкст?
Дзмітрый Багаслаўскі:
- Канешне ж, за акцёраў хвалюешся, таму што кожная коска або шматкроп'е ўяўляюць з сябе нейкую мікрапаўзу... Таму вельмі хочацца, каб тэкст - прагучаў. А тое, спадабаецца ён ці не, - гэта ўжо прыватная пазіцыя кожнага гледача.
Таццяна Команава:
- Са сваіх рэжысёрскіх навыкаў што выкарыстоўваеш у драматургіі?
Дзмітрый Багаслаўскі:
- Я стараюся адключацца ад гэтага, таму што можна столькі нагарадзіць! Хаця існуе модная тэндэнцыя: калі аўтары самі ставяць уласныя творы. У кожнага свой погляд на гэтае пытанне. У мяне - такі: я сябе і свае творы ведаю глыбей, чым любы іншы рэжысёр, і таму мне, пэўна, не так цікава будзе імі займацца.
Таццяна Команава:
- А ці праўда, што ёсць канкрэтныя рэжысёры, якія, на тваю думку, маглі б папрацаваць з тваімі тэкстамі, бо лічыш, што яны тонка "адчуваюць" іх?
Дзмітрый Багаслаўскі:
- Ніколі не думаў пра гэта, але - праўда.
Таццяна Команава:
- Ты адносішся да тых маладых драматургаў, пра якіх часта кажуць, што яны - бегуны на кароткія дыстанцыі: маўляў, могуць выдаць усяго толькі з дзясятак старонак, а напісаць "поўнаметражную" п'есу на 45 - 60 старонак - ім не пад сілу...
Дзмітрый Багаслаўскі:
- Я лічу, што паняцце формы, асабліва ў тэатры, - вельмі маштабнае. Я стаўлю перад сабой задачу і раскрываю яе ў тым фармаце, які падаецца для гэтага больш адпаведным. Ну, а калі ёсць сапраўднае жаданне паэксперыментаваць і справа толькі ў тым, што "не хапае аб'ёму", - можна ўзяць тры маленькія п'есы трох аўтараў і знайсці чым аб'яднаць іх. І потым, не бачу логікі ў тым, каб пачынаць з 50 старонак: для пачатку варта "прамацаць" сябе, зразумець, ці можаш ты працаваць у такім фармаце. Ды і, зрэшты, калі для адной тэмы сапраўды мож
а быць замала і 60 старонак, дык другая - цалкам вычарпальная на дзесяці.
Таццяна Команава:
- "Вечная" тэма - "адсутнасць наяўнасці" сучаснай драматургіі ў беларускім тэатры. Адкуль, на вашу думку, "дзьме вецер"?
Дзмітрый Багаслаўскі:
- Так, рэжысёры кажуць: маўляў, у нас няма цікавых і яркіх тэкстаў. А я сутыкаюся з тым, што чую: "Тэатру патрэбныя двухактоўкі. Навошта ж браць матэрыял на адну гадзіну дзесяць хвілін? Гэта нецікава, і глядач нас не зразумее". Мне здаецца, існуе нейкае нявер'е ў моладзь. Людзі жадаюць большага, усяго і адразу, але... Не буду казаць за ўсіх, толькі - за сябе: магчыма, я яшчэ не гатовы да нейкіх вялікіх учынкаў.
Таццяна Команава:
- Лічыш, што напісаць п'есу - гэта ўчынак?
Дзмітрый Багаслаўскі:
- А як жа! Нельга проста так сесці, прыдумаць "нешта" і напісаць. Кожны аўтар піша толькі тады, калі яму "баліць", калі "нарывае". Таму і кажу, што напісанне п'есы - гэта ўчынак, і да яго трэба прыходзіць паступова. А пісаць "ад балды" навошта?
Таццяна Команава:
- Чаму ж так адразу? Прыкладам, тэатразнаўчая адукацыя, як у Таццяны, дае веды аб тэхналогіі і канструкцыі драматургічнага твора, аб тых механізмах, якія дазваляюць ствараць калі не хіты, то, па меншай меры, творы, акуратна "падмацаваныя" з усіх бакоў. Можа, гэта пэўная "манія велічы" з боку драматургаў: маўляў, мы тут здзяйсняем учынкі - нараджаем новыя творы, - а ў рэальнасці справа толькі ў тым, што існуе пэўная тэхналогія, якой ты карыстаешся або не?
Таццяна Ілюковіч:
- Тэарэтычна - так. Асабіста я, ведаючы ўсе
прынцыпы пабудовы п'есы, "болевыя кропкі", на якія трэба звярнуць увагу, і тое, чаго не хапае маладой драматургіі, каб выйсці на больш высокі ўзровень, шчыра хацела прымяніць гэтыя веды на практыцы. Але як аўтар п'есы апынулася перад тым, што гэта - такі свяшчэнны акт, які не заўсёды паддаецца логіцы. П'еса пачынае жыць сама па сабе ўжо ў працэсе напісання, і загнаць яе ў патрэбныя рамкі проста немагчыма. Думаю, што калі б хто-небудзь з аўтараў напісаў п'есу, як вы кажаце, па ўсіх канонах і "механізмах", мы займелі б прадукт пралічаны, годны, але - наўрад ці жывы...
Аляксандр Марчанка:
- Я вось слухаю і прыходжу да высновы, што нездарма было прыдумана такое паняцце, як гармонія. Колькі маю справы з сучаснай драматургіяй, і паўсюль назіраю: калі аўтар піша п'есу, так бы мовіць, на заказ, ёй практычна заўсёды бракуе асобаснага выказвання. Калі ж творца, як Дзіма, піша пра тое, пра што не можа маўчаць, яму часта аказваецца дастаткова дзевяці-дзесяці старонак. Скажу, што ў ацэнках, якія гучалі адносна яго "Брача" ў Маскве і на нядаўніх чытках "Прэм'еры.txt", таксама паўтараліся рэплікі: шкада, што малады чалавек, які мае талент і тонкае адчуванне, не "дацягвае" да пэўных аб'ёмаў. Я быў сведкам маскоўскай чыткі "Брача" і магу сказаць, што яе, як і магілёўскую чытку "Бога казытання" Мікал
ая Рудкоўскага, зробленую Кацярынай Аверкавай, аб'ядноўвае наяўнасць рэжысуры. У абодвух выпадках рэжысёры прадумалі, якім акцёрам прапанаваць прачытаць тэкст таго або іншага персанажа. Урэшце, акрамя аўтарскага слова спрацоўваюць і самі акцёрскія тыпажы - тэкст пачынае гучаць.
Дзмітрый Багаслаўскі:
- Пры гэтым рэжысёр, як тая ж Каця Аверкава, нічога адмысловага і надзвычайнага не робіць - проста рыхтуецца да чыткі. Не "сканіруе" тэкст, а - учытваецца, удумваецца.
Аляксандр Марчанка:
- Але вось што мяне засмучае. Наш Тыдзень драматургіі адкрывала чытка адной п'есы, якая выклікала надзвычайны ажыятаж. У залу было не ўціснуцца, прычым прыйшло шмат людзей тэатральных - ад педагогаў да практыкаў...
Таццяна Команава:
- Мяркую, што я магу прадоўжыць ход думкі: здзівіла цябе не тое, што ўсе яны прыйшлі на чытку канкрэтнага аўтара, а тое, што яны не праявілі падобнага інтарэсу да астатніх?
Аляксандр Марчанка:
- Менавіта так! І гэта наводзіць на думку, што падобны інтарэс, як у выпадку са згаданай чыткай, не заўсёды звязаны з творчасцю ў чыстым выглядзе. На сёння гэта - самая вялікая праблема. Цудоўна разумею: мы можам колькі заўгодна вышукваць новыя п'есы, рассылаць іх па літчастках тэатраў, і яны будуць там спакойна "асядаць", падпіраючы сцены. Мы можам дэманстраваць гэтыя тэксты, чытаючы іх раз на тыдзень для гледачоў. Але калі мы не ўбачым зацікаўленасці людзей, якія непасрэдна прымаюць рашэнні ў тэатрах аб пастаноўцы тых або іншых твораў, - мы не зможам істотна зрушыцца ў нашым кірунку. Усё ўпіраецца ў інтарэс! Хаця б тых жа заглітаў, якія павінны даносіць новы матэрыял да рэжысёраў...
Таццяна Команава:
- Але я асабіста не веру ў "інтарэс заглітаў"! Яны і самі пастаянна кажуць, што нічога не вырашаюць у рэпертуарнай палітыцы тэатраў і функцыі іх зводзяцца да таго, каб рассылаць прэс-рэлізы ды правяраць граматыку ў праграмках...
Таццяна Ілюковіч:
- Я гатова пісаць, у мяне шмат ідэй, якія хочацца ўвасобіць, ёсць пэўны досвед... Але не ведаю, каму ўсё гэта патрэбна, да каго магу звярнуцца. Калі напісала сваю першую п'есу, стала рассылаць яе праз Інтэрнэт знаёмым, сярод якіх, дарэчы, былі і загліты. І акурат яны ніяк не адрэагавалі, у лепшым выпадку - адпісаліся парай-тройкай стандартных фраз: маўляў, малайчына, працуй далей. А як - "далей"?
Таццяна Команава:
- Дарэчы, ці часта практыкуючыя рэжысёры звяртаюцца ў Цэнтр з запытамі аб тым, што ў вас новенькага?
Аляксандр Марчанка:
- Не надта актыўна, але ж... Літаральна пад час Тыдня чытак да нас звярнулася дзяўчына-рэжысёр з Гомеля. Кацярына Аверкава, якая цяпер у Магілёве, таксама адсочвае ўсе навінкі.
Таццяна Команава:
- Я так разумею, гэта - тыя людзі, якія ў свой час сутыкнуліся з Цэнтрам і працай у ім?..
Аляксандр Марчанка:
- Цяпер, я думаю, мы возьмем сабе за практыку больш "навязлівае" азнаямленне з новымі тэкстамі: будзем арганізоўваць іх рассылку па ўсіх тэатрах, так бы мовіць, "уцягваць" у наша кола ўсіх, каго магчыма.
Дзмітрый Багаслаўскі:
- У Расіі, дарэчы, існуе такі Тэатральны кірмаш: рассылка з рэзюмэ акцёраў і рэжысёраў, драматургі даюць кароткі змест сваіх твораў з колькасцю дзейных асоб, і ўсё гэта штомесяц трапляе ва ўсе расійскія тэатры. Іншая справа - як дастукацца да нашых тэатральных людзей, каб яны яшчэ загадзя не "адварочвалі нос"?
Аляксандр Марчанка:
- А мы ж акурат на гэтай стадыі непрыняцця і завіслі!
Таццяна Команава:
- У чым гэта выражаецца?
Аляксандр Марчанка:
- У тым, што калі няма прывычнай драматургічнай структуры і мы называем яе тэкстам, то гэта адразу для яе - "пахаванне". І рэжысёры ўжо нават не разглядаюць іх далей, каб потым, "па запаветах Песталоццы", сказаць аўтару, што канкрэтна ў яго "не так" і "не дацягвае". А ўсё таму, што ў нас прысутнічае нестыкоўка тэатраў і новых тэкстаў: яны не гатовы, у першую чаргу - на эмацыянальным, асобасным узроўні, заглыбляцца ў новыя тэксты, у нязвыклы для іх матэрыял. А адкуль гэта возьмецца? У нас што, дзе-небудзь у ВНУ чытаюць курс па сучаснай драматургіі (я ўжо не кажу асобна пра беларускую сучасную драматургію)?
Дзмітрый Багаслаўскі:
- Нядаўна зайшоў у "Светач" паглядзець літаратуру. Пытаюся, што ёсць з сучаснай драматургіі. Прадавец мне адказвае: "Толькі сучасная беларуская". Я ўзрадаваўся, кажу: канешне, давайце! І мне прыносяць... кнігу ў аксамітавай вокладцы, на якой белымі літарамі напісана: "Сучасная беларуская драматургія". Адкрываю, а там - Дудараў, Дзялендзік... Няўжо, думаю, нельга было ўключыць сюды хаця б старэйшых з "маладых": Рудкоўскага, Балыка? І потым, правільна Саша кажа: я магу напісаць свой тэкст хоць у маналогу, і ўжо справа і задача рэжысёра- убачыць у ім дыялог, вычленіць дзеянне. А то рэжысёр глядзіць і кажа: "Што гэта за п'еса такая, у якой не пазначаны дзейныя асобы? Гэта ж мне трэба прачытаць яе да канца, каб даведацца, колькі іх!" А так ён адкрывае першую старонку, кінуўшы вокам, робіць выснову, што тэкст "не разыходзіцца на трупу", і- адкладае ўбок.
Таццяна Команава:
- Дарэчы, у адной з размоў рэжысёр Сяргей Кавальчык акурат пра гэта сказаў як пра адну з прэтэнзій да драматургаў: маўляў, не могуць яны з першай старонкі зацікавіць рэжысёра. А як жа яны тады могуць разлічваць на інтарэс з боку гледачоў?
Аляксандр Марчанка:
- А давай возьмем Сару Кейн - яна адразу зацікаўлівае?.. Тым не менш, ёсць гледачы, якім цікава, што рэжысёры робяць з яе тэкстамі, дзе, на першы погляд, увогуле няма ні завязкі-развязкі, ні кульмінацыі, ні якой-кольвечы логікі. Але рэжысёры, якім было цікава працаваць з такім матэрыялам, яе знаходзілі: трэба толькі сесці ды ўважліва "пашукаць".
Таццяна Команава:
- Такім чынам, фармулёўка праблемы, з падачы Дзмітрыя, усё ж выкрышталізоўваецца: трэба проста перастаць "сканіраваць" п'есы і пачаць іх чытаць...
Таццяна Ілюковіч:
- Тут прагучала думка пра тое, што наш тэатр не гатовы да сучаснай драматургіі, што ён, маўляў, баіцца да яе падступацца. А што, ставіць Шэкспіра з Чэхавым - ён не баіцца? Думаю, і мы з нашымі п'есамі не такія "страшныя". Але ж яны нават не спрабуюць! Маўляў, калі Чэхаў з Шэкспірам правераны часам і рэакцыі на іх пастаноўкі можна пралічыць, то новая драматургія яшчэ неапрабаваная.
Дзмітрый Багаслаўскі:
- І тут, і ў Маскве час ад часу сутыкаюся з тым, што многія людзі бачаць жыццё па-іншаму, чым я. Але ж лічу, што калі хтосьці чагосьці не бачыць, нельга адназначна сцвярджаць, нібыта гэтага не існуе ўвогуле. Магчыма, з-за гэткай пазіцыі нас, маладых драматургаў, у некаторых момантах не надта разумеюць, лічаць, што праблемы, пра якія мы пішам, надуманыя. Але ж мне не цікава пісаць п'есы пра карэты, шампанскае, карты...
Таццяна Команава:
- Чаго ж вы хочаце ад тэатраў?
Таццяна Ілюковіч:
- Узаемаразумення. Кожны з нас марыць развівацца, удасканальваць свае навыкі і ўменні. Думаю, у гэтым і заключаецца творчая прафесія: пастаянна расці над сабой. І штосьці з гэтага можа атрымацца толькі тады, калі мы будзем адно аднаму дапамагаць. Не трэба тэатрам і рэжысёрам нас "баяцца", а лепей пайсці адно аднаму насустрач. Упэўнена, многія драматургі згодны і здольны працаваць над сабой, змяняцца цягам працы над п'есай, быць пластычнымі, але - толькі тады, калі ёсць водгук на іх работу. Калі ж мы бачым адно толькі сценку, ад якой штораз "адскокваем", - усялякі сэнс страчваецца. А будзе паразуменне - будуць і новыя п'есы, і цікавыя спектаклі.
Таццяна Команава:
- Іншымі словамі, калі яны прымуць вас такімі, якія вы ёсць, вы таксама дазволіце ім быць "недасканалымі"?
Таццяна Ілюковіч:
- Няхай хаця б дадуць нам шанц на тое, каб паспрабаваць памкнуцца да дасканаласці. Пакуль што шанцу няма - вось што крыўдна.
Таццяна Команава:
- Няма шанцу, Дзмітрый?
Дзмітрый Багаслаўскі:
- Ну, калі ўсе навокал лічаць, што сучасная беларуская драматургія знаходзіцца ў зародкавым стане, было б цудоўна, каб людзі, адказныя за наш "рост", не даймалі "дзяцей" беспадстаўна. Дыялога хочацца! Хочацца, каб нам сказалі: "...Таму што тут - вось так, а тут - гэтак". А калі чуеш: "Рана табе яшчэ: не дарос!" - гэта ж не дыялог! Вось было б цудоўна, каб нашы вядучыя рэжысёры сабраліся, пачыталі нашы тэксты, а потым грунтоўна і канкрэтна расказалі, што думаюць пра іх, чаго чакаюць, ці бачаць у нас сучасную Беларусь. Мы гатовы ўспрымаць такі дыялог і змяняцца, развіваючыся.