Антон Сідарэнка:
- "Лістапад-2010" атрымаўся гучным: гэтаму спрыялі прыезды сусветна вядомых Эміра Кустурыцы і Арнэлы Муці, змена рэгламенту конкурсу, эстэцкая накіраванасць тэматыкі ігравой праграмы. Год за годам ігравой праграме "Лістапада" крытыкамі і гледачамі прад'яўлялася адна і тая ж прэтэнзія: геаграфічная абмежаванасць, часам- выпадковы падбор работ. І вось сёлета нас чакалі далікатэсы: у Мінску паказвалі "вяршкі" элітарнага аўтарскага кіно, якое цяпер можна пабачыць, на жаль, толькі на фестывалях. Прынамсі, ігравая праграма "Лістапада-2010" больш чым напалову складалася са стужак, паказаных на двух апошніх кінафорумах у Каннах - безумоўна, лепшым сусветным фестывалі з лепшымі ж адборшчыкамі. Аднак такі падыход не знайшоў разумення ў значнай колькасці аўдыторыі Мінскага міжнароднага. Больш за тое: слова "супраць" сказалі і некаторыя кінематаграфісты.
Напрыклад, Андрэй Кудзіненка - рэжысёр, удзельнік з фільмам "Масакра" асноўнага конкурсу "Лістапада" - супраць, каб мінскі фестываль "ператварыўся ў падабенства Канскага". Ён выказаўся супраць замены глядацкага журы прафесійным, а таксама таго, што ў конкурсе апынуліся адны так званыя "фестывальныя" стужкі. Гучнай стала заява аднаго са сталых спонсараў "Лістапада": маўляў, сёлетні фэст "не выклікаў ні светлых, ні добрых пачуццяў", з-за чаго банк-спонсар адмовіўся ўручаць свой прыз. Дазволю сабе не пагадзіцца з гэтымі выказваннямі. Тым не менш, аб чым жа сведчыла нярэдка напаўпустая зала "Дома кіно" на большасці праглядаў?
Сяргей Кацьер:
- Галоўнай зменай на "Лістападзе" ў гэтым годзе стала тое, што ў ігравой праграмы нарэшце з'явіўся асобны дырэктар. Ім стаў Ігар Сукманаў - чалавек, які вельмі добра ведае, а галоўнае- любіць кіно. І, натуральна, "Лістапад" падпарадкоўваецца густу свайго праграмнага дырэктара. Гэта з аднаго боку - добра, а з іншага - кепска, бо мы вымушаны глядзець кіно, што падабаецца толькі аднаму чалавеку, хай яно і вельмі цікавае. Таму большасць сталых гледачоў "Лістапада" аказалася не "падрыхтаваная" да тых стужак, якія ім сёлета прапанавалі. Мінулыя фестывалі вылучаліся большай разнастайнасцю: на іх паказвалі і жанравае кіно, і так званы арт-хаўс, і цалкам выпадковыя карціны, а тут гледачу давялося сутыкнуцца са стылёва вытрыманай праграмай, збольшага разлічанай на вузкую, прафесійна падрыхтаваную аўдыторыю буйных кінафорумаў. Таксама і глядач раней быў вельмі розны, для якога абавязкова знаходзіліся блізкія карціны, што ён рэкамендаваў сябрам і знаёмым, а гэта забяспечвала папярэднім "Лістападам" поўныя залы. Сёлета гэты глядач прыходзіў у "Дом кіно", на складаную стужку пра нейкіх маргіналаў і выходзіў абсалютна "неперакананы" падобным складаным мастацтвам. Я не веру ў тое, што ў двухмільённым горадзе не знайшлося знаўцаў, якія маглі б запоўніць параўнальна невялікія фестывальныя залы. Іншая справа - з публікай трэба працаваць, і тады ў форуму складзецца свая аўдыторыя, такая, як, напрыклад, у спецыялізаваных кінаклубных паказаў сталічнага кінатэатра "Перамога". Сёлетні фэст, такім чынам, трэба лічыць пераходным да кінафоруму для вузкай аўдыторыі. Новая каманда "Лістапада" толькі фарміруецца, пакуль у ёй - толькі адзін чалавек, які разбіраецца ў сусветным ігравым кінапрацэсе. Калі ў яе ўвойдуць іншыя спецыялісты, справа пойдзе хутчэй. Да ўсяго, не кожнаму, так бы мовіць, падыходзіць тое кіно, на якое арыентуюцца ў тых жа Каннах. Мне, напрыклад, падабаецца далёка не ўсё, што прапануюць канскія адборшчыкі.
Зрэшты, да праграмы і яе дырэктара ў мяне ёсць толькі адна, але вельмі сур'ёзная, заўвага: Беларусь павінна быць прадстаўлена на сваім фестывалі нашмат паўней, бо тыя ж самыя "Ваўкі" Аляксандра Колбышава заслугоўвалі быць уключанымі як у праграму асноўнага конкурсу, так і конкурсу дэбютантаў. На мой погляд, гэтая стужка нават цікавейшая за "Масакру", пры ўсёй павазе да аўтараў апошняй. Лічу, які ж фестываль, як не наш, беларускі, павінен займацца прапагандай свайго ж кіно, тым больш, прызнанага лепшым на нацыянальным форуме?! Таму, любіць Ігар Сукманаў беларускае кіно ці не, "падыходзіць" яно пад ягоны асабісты густ ці не, але нашы стужкі павінны прысутнічаць у праграме "Лістапада" ў поўным аб'ёме.
Антон Сідарэнка:
- Трэба адзначыць, што ў дакументальнай праграме "Лістапада" беларускіх карцін было па максімуме, аднак паза конкурсам адбыліся дзве вельмі важныя нацыянальныя прэм'еры новых стужак Віктара Аслюка і Галіны Адамовіч...
Людміла Перагудава:
- Казаць пра тое, што фестываль быў нецікавым для мінчан, нельга. Як абвясцілі арганізатары на цырымоніі закрыцця, "Лістапад" сёлета наведала 30 тысяч гледачоў. Праграмы атрымаліся такія цікавыя, што было вельмі шкада дакументальную частку, на якую папросту не хапала часу.
Я цалкам згодная з тым, што нацыянальнага кіно ў ігравым конкурсе павінна быць куды больш, з нашымі стужкамі трэба было працаваць асобна, прапагандаваць наша мастацтва, як гэта робіцца з італьянскім і нямецкім на тых жа Венецыянскім і Берлінскім форумах. Нацыянальны фестываль павінен працаваць на развіццё айчыннай кінематаграфіі. Асобныя паказы, спецпрэм'еры, сустрэчы з аўтарамі- форм працы існуе вельмі шмат.
Ала Бабкова:
-Праграма сёлетняга "Лістапада", на мой погляд, адэкватна адлюстроўвала погляд кінематаграфістаў постсацыялістычных краін на сваё грамадства, гісторыю, сучаснасць. Шматлікія стужкі адкрыта апавядалі аб "болевых кропках", як, напрыклад, сербская карціна "Святы Георгій забівае дракона". Наконт таго, што на фестывалі было мала "глядацкага" кіно: у конкурсе была польская стужка "Рэверс", разлічаныя на масавага гледача карціны ў пазаконкурснай праграме. Дарэчы, калі казаць пра залу кінатэатра "Перамога", то яна была амаль увесь час запоўнена: справа ў тым, што ў гэтым кінатэатры ёсць свая аўдыторыя, з якой там умеюць працаваць. Аўдыторыю трэба фарміраваць, а гэта ўмеюць рабіць не паўсюль.
Антон Сідарэнка:
- Хачу адзначыць: супрацоўнікі "Дома кіно", як і наогул "Мінскага кінавідэапракату", зрабілі ўсё магчымае, каб "Лістапад-2010" адбыўся. У тым ліку за кошт пракату, быў закуплены шэраг стужак пазаконкурснай праграмы, якія мінчане могуць паглядзець і пасля завяршэння форуму. Што да агульнага настрою фільмаў, дык тут назіралася ярка выяўленая тэндэнцыя: дакументальныя карціны, якія якраз і павінны адлюстроўваць станы і настроі, былі на сямнаццатым "Лістападзе" куды менш дэпрэсіўнымі, чым стужкі мастацкія. Гэткія ж уражанні і ў кандыдата мастацтвазнаўства, кінакрытыка Антаніны Карпілавай: "Менавіта неігравое кіно, асабліва на фоне "чарнухі" ў большасці ігравых фільмаў, прыўнесла ў праграму магутны зарад гуманізму".
Пытанне - у наступным: а ці не адвернецца шырокі глядач ад фестывалю пасля такога падбору стужак?
Людміла Перагудава:
- Ведаю шматлікіх сваіх калег, якія папросту не вытрымалі паказаў у "Доме кіно" і літаральна збеглі на дакументальную праграму... Тым не менш, лічу ігравую праграму сёлетняга "Лістапада" мастацкай і надзвычай цікавай. Хачу таксама высока ацаніць працу арганізатараў, што сфарміравалі яе ў такія кароткія тэрміны. Тым не менш, назваць сёлетні форум паўнавартасным нельга: гаворка, хутчэй, - аб шыкоўных кінаклубных паказах. З усіх складнікаў сапраўднага форуму "Лістападу2010" відавочна бракавала фестывальнага кантактавання. Хаця адметнай падзеяй стала з'яўленне ў Мінску Кірыла Разлогава. Прыемна, што да нас завітаў крытык такога ўзроўню. На жаль, арганізатары не знайшлі магчымасці арганізаваць майстар-клас выбітнога прафесіянала для нашых журналістаў.
Антон Сідарэнка:
- Больш за тое: склалася ўражанне, што гасцей прынцыпова агароджвалі ад кантактаў з айчыннымі прафесіяналамі. Нават традыцыйнай абсалютна для ўсіх кінафорумаў прэс-канферэнцыі з членамі журы гэтым разам папросту не было...
Людміла Перагудава:
- Шмат хто з аўдыторыі нават не ведаў, хто ж прыехаў у Мінск і ўвайшоў у журы "Лістапада". Узяць таго ж Шарунаса Баратаса, які быў старшынёй журы асноўнага ігравога конкурсу. Майстар кіно, член Еўрапейскай кінаакадэміі, безумоўна, заслугоўваў асабістай рэтраспектывы і майстар-класаў, тым больш, што апошняя стужка Бартаса "Еўразіец" атрымалася вельмі цікавай і прыйшлася б да месца ў пазаконкурснай праграме "Лістапада". Тым больш, што сам рэжысёр быў не супраць такога паказу. Аднаго дакументальнага фільма пра Бартаса ў "Перамозе" было відавочна недастаткова.
Антон Сідарэнка:
- А як можна ацаніць змены ў конкурсным рэгламенце і з'яўленне ажно чатырох асобных прафесійных журы? На мой погляд, падзел стужак на "маладое" і "немаладое" кіно ў большасці выпадкаў быў досыць штучны. Калі розніцы ва ўзроўні паміж карцінамі няма, дык навошта судзіць іх асобна? Тым больш, што ў асноўным конкурсе было некалькі "чыстых" дэбютаў. Немагчыма таксама знайсці логіку ў адмене прызоў прафесійнага журы за лепшую рэжысуру, аператарскую работу, выкананне жаночай і мужчынскай роляў...
Людміла Перагудава:
- Асабліва шкада адмены трох "імянных" узнагарод, якія якраз і прапагандавалі нацыянальнае кінамастацтва: прызоў імя Віктара Турава і Юрыя Марухіна. У выніку прыз імя Турава быў уручаны, але толькі пасля таго, як арганізатарам было паведамлена: галоўны прыз конкурсу дэбютаў носіць імя славутага беларускага рэжысёра... Гэтым разам знікла і журы кінапрэсы: замест яго свае ўзнагароды ўручала Гільдыя кіназнаўцаў і кінакрытыкаў. Добра, што фестываль сабраў нас усіх у адным месцы, але, на жаль, нашы ўзнагароды аказаліся ўручаны неяк незаўважна.
Сяргей Кацьер:
- Пытанне таксама, чаму такія моцныя стужкі, як "Аўсянкі" або "Пайшоўшыя", не трапілі ў конкурс, у якім былі куды слабейшыя і менш цікавыя для гледача карціны? Гэта ж высокамастацкія творы з шэрагам самых прэстыжных прызоў і ўзнагарод. А самае галоўнае - яны прапануюць куды больш станоўчы погляд на рэальнасць, чым большасць конкурсных фільмаў.
Ала Бабкова:
- Трэба было больш выразна падзяліць фестываль на дзве часткі: аўтарскую, конкурсную, і жанравую, пазаконкурсную, - для шырокага гледача. Увогуле ж, я лічу, што ўпершыню за 17 гадоў на "Лістападзе" быў сапраўдны трыумф кінамастацтва!
Антон Сідарэнка:
- Нязручным было і сумяшчэнне па часе ігравой і дакументальнай праграм, з-за чаго паказы апошняй даводзілася прапускаць. І вельмі шкада, бо Ірына Дзям'янава сабрала лепшую падборку за ўсе чатыры гады існавання неігравога конкурсу на "Лістападзе". Выкажу агульнае меркаванне: дакументалістыку і ігравыя стужкі трэба "разводзіць" па часе, у ідэале - стварыць асобны міжнародны фестываль неігравога кіно, Мінск яго даўно заслугоўвае. Таксама, як і асобны форум кароткаметражнага, студэнцкага і анімацыйнага мастацтва...
Сяргей Кацьер:
- Цалкам згодны. Вялікая колькасць стужак, журы і конкурсных праграм толькі ствараюць непатрэбную блытаніну. Конкурс дэбютаў, напрыклад, ігравых і неігравых, выглядаў вельмі ненатуральна. Галоўнае для нас- мець моцны асноўны конкурс ігравога кіно, не трэба гнацца за колькасцю стужак і геаграфіяй.
Антон Сідарэнка:
- Пагаджуся з выказваннем Людмілы Іванаўны, якая назвала "Лістапад" "кінаклубным" паказам, бо сапраўдны кінафорум заключаецца не толькі ў тым, што ў пэўны горад прывозяць добрае кіно. Фестываль павінен быць з'явай у культурным і грамадскім жыцці горада, а ў ідэале- усёй краіны. А сёлета, каб не візіт Эміра Кустурыцы, шмат хто з мінчан нават і "не заўважыў" бы "Лістапада". Тым больш, што гэтым разам па горадзе не было звычайнай колькасці вонкавай рэкламы з пазнавальнымі лагатыпамі...
Ларыса Цімошык:
- Калі арганізатары прапануюць гледачу творы з нейкім "асаблівым поглядам", складаныя стужкі, прагляд якіх патрабуе падрыхтоўкі, дык рэкламаваць іх таксама трэба нейкімі арыгінальнымі спосабамі, рыхтаваць гледача да сустрэчы з імі, а не абмяжоўвацца абвесткамі на трох фестывальных кінатэатрах і некалькімі рэкламамі ў цэнтры горада. Так, у тэлевізійных навінах "Лістапад" прысутнічаў, але сучасная моладзь, напрыклад, усё менш глядзіць тэлевізар. Інфармацыю пра стужкі трэба распаўсюджваць загадзя. Менавіта таму, што гэтага не было зроблена, колькасць гледачоў у "Доме кіно" на вельмі добрых карцінах, асабліва- у першыя дні, была мінімальнай. Магчыма, рэкламаваць фэст трэба нетрадыцыйна, прыдумляць нейкія нечаканыя хады.
Антон Сідарэнка: -Вам як журналісту хапала інфармацыі на фестывалі? На мой погляд, прэс-цэнтр форуму працаваў чыста намінальна: праца з прэсай не павінна завяршацца на выдачы акрэдытацыйных бэйджаў. Большасць журналістаў пачала працу без прэс-рэлізаў, анатацый на стужкі, карацей, без мінімальнага ўяўлення пра будучае мерапрыемства. Пад час фестывалю сітуацыя не палепшылася...
Ларыса Цімошык:
- Інфармацыя пачала паступаць толькі за два тыдні да адкрыцця, што, безумоўна, вельмі позна, нават з пункта гледжання штодзённага выдання. Так, на фестывалі выходзіў вельмі якасны інфармацыйны бюлетэнь, але яго было відавочна недастаткова. Яшчэ адзін момант - неабвяшчэнне імёнаў ды назваў стужак пераможцаў у апошні дзень фэсту. Гэта, з аднаго боку, зразумела: інтрыга павінна захоўвацца да апошняга. З іншага ж- друкаваныя СМІ не змаглі ўключыць гэтыя даныя ў бліжэйшы нумар, а ўчарашняя інфармацыя, як мы ведаем, нічога не вартая. Калі мы ствараем фестываль, навіны з якога павінны ісці ў свет аператыўна, то трэба забяспечыць доступ журналістаў да інфармацыі. Таму нават самыя тыражныя газеты выйшлі ў свет з няпоўнымі артыкуламі пра "Лістапад". Адчуваўся таксама вялікі недахоп ілюстрацыйнага матэрыялу, у прыватнасці, цяжка было знайсці кадры з конкурсных і пазаконкурсных стужак. Такія моманты трэба абавязкова ўлічваць пры працы з прэсай.
Сяргей Кацьер:
- Што да арганізацыі фэсту, то новая каманда, якая літаральна "ўскочыла ў апошні вагон", за выключэннем прэс-цэнтра, спрацавала дастойна: не было відавочных зрываў і накладак. Нават з'яўленне Арнэлы Муці ў апошнюю секунду на сцэне Палаца Рэспублікі стала пэўнай "фішкай" цырымоніі адкрыцця. Не кажу ўжо пра Эміра Кустурыцу: ягоны прыезд - галоўная падзея, па якой запомняць "Лістапад2010". Мне спадабаўся таксама каталог форуму: ён быў цудоўны. На жаль, яго выхад спазніўся, бо арганізатары пачалі ім позна займацца. Тым не менш, упершыню "Лістапад" займеў сваё асабістае штодзённае выданне, створанае, дарэчы, на высокім прафесійным узроўні. Стужкі дастойна прадстаўляліся перад сеансамі, быў зроблены якасны пераклад...
Антон Сідарэнка:
- Карэспандэнт Дар'я Амяльковіч ці не адзіная з журналістаў прысутнічала на "Лістападзіку" і, дарэчы, працавала не ў самых лепшых умовах, бо дзіцячы фестываль, як ніколі, прайшоў "у ценю" дарослага кінафоруму. Нават асобная акрэдытацыя прэсы на яго сёлета не ажыццяўлялася...
Дар'я Амяльковіч:
- Хачу падтрымаць ідэю размеркавання праграм для дзяцей і дарослых па часе. "Лістападзіку" відавочна бракавала ўвагі гледача і высілкаў арганізатараў. У конкурснай праграме было заяўлена толькі шэсць стужак, што, на мой погляд, сведчыць пра недахоп увагі сусветнай кінаіндустрыі да дзіцячай тэматыкі. У адрозненне ад дарослага форуму, на "Лістападзіку" ў гэтым годзе не было сваіх "зорак". На жаль, не прысутнічала ў праграме і беларуская стужка. Некаторыя паказы, напрыклад, мультфільмаў, праходзілі пры ўвазе выключна "арганізаванага" гледача... Што зробіш: мерапрыемства не супала па часе са школьнымі канікуламі. Лічу, нашай краіне, якая па праве ганарыцца сваім дзіцячым кіно, варта надаваць больш увагі адпаведнаму міжнароднаму фестывалю.
Ала Бабкова:
- Сёлетнія адборшчыкі "Лістападзіка" арыентаваліся на стужкі для кінапракату, а мне падаецца, што сучасныя дзеці аддаюць перавагу тэлевізійным відовішчам, якія і трэба мець на ўвазе наступным разам.
Ларыса Цімошык:
- "Лістападзік" мог бы быць лепш адлюстраваны на старонках спецыялізаваных маладзёжных і дзіцячых выданняў. Аднак адпаведная праца, ізноў-такі, сёлета не праводзілася...
Антон Сідарэнка:
- Падводзячы вынікі, трэба адзначыць: наш "Лістапад" атрымаў шмат "плюсаў". У тым ліку на ім з'явілася сапраўднае кінамастацтва з сістэмным падыходам да яго, што, несумненна, вялікая заслуга кіназнаўцаў Ігара Сукманава і Ірыны Дзям'янавай. Але хацелася б, каб апрача цікавых стужак "Лістапад" займеў і свайго фестывальнага гледача, з якім, у тым ліку праз прэсу, вялася б праца. Спадзяёмся, у хуткім часе распачнецца падрыхтоўка "Лістапада-2011", пад час якой дырэкцыя фэсту ўлічыць усе вышэйзгаданыя пытанні.
Фота Юрыя ІВАНОВА