— Патрапіў на канцэрт — і захапіўся, — прызнаецца малады дудар. — Потым стаў дазнавацца, што ды як, і патрошку, патрошку набліжацца да таго, каб увайсці ў кола дудароў. Пайшоў у навучанне да майстра Тодара Кашкурэвіча і тут ужо “патрапіў” па-сапраўднаму. 
— Было і такое. Але гэта ўжо ў мінулым. Так, я застаюся чалавекам у веры, Але не перастаю быць дударом.
— А як жа магічныя практыкі? Сувязь з такім інструментам, як дуда?— Мы жывём у хрысціянскім свеце, таму будзем шчырымі. Але дуда, сапраўды, вельмі асаблівы інструмент і не кожнага да сябе падпускае. Можна ў яе дзьмуць колькі заўгодна, але калі яна не захоча іграць — не будзе: усё будзе да ладу, усё будзе працаваць, — а гука не будзе.
— Магчыма, на яе ўздзейнічаюць іншыя фактары — вільготнасць, атмасферны ціск?— Гэта — вонкавае. А ёсць прычыны іншага кшталту, якія вытлумачыць бадай што нельга. Памятаю, у аднаго хлопца пачалі раптам хрыпець дзве ноты. Паасобку гучаць, а разам — хрыпяць. Што ні рабілі, каб выправіць, — не дапамагае. А потым завязалі паясок на дуду, — і яна чысценька зайграла. Ну як гэта можна патлумачыць? І такіх прыкладаў — мноства.
Вельмі важна, каб дудар сам зрабіў сваю дуду і граў на ёй. Бо так толькі здаецца, што ён іграе, а насамрэч — толькі практыкуецца. І наяўнасць адукацыі тут ні пры чым: адсутнічае сакральная сувязь з інструментам, — і дудкі тут, як файна і шпарка не грай. Мяне, напрыклад, часам людзі просяць падарыць дуду, але я нават не ўяўляю, як гэта можна зраібіць. Да каго яна патрапіць? Ці будзе яна ляжаць дзенебудзь, ці сапраўды на ёй будуць іграць? Для мяне гэтыя пытанні вельмі істотныя.
— А калі чалавек не можа сам зрабіць дуду, але яму карціць на ёй іграць?— Канешне, усё залежыць ад чалавека. Магчыма, для кагосьці гэта не так і важна. І адшукаць дуду — сёння не праблема: можна звярнуцца да майстра і набыць у яго інструмент. Але маё асабістае меркаванне: каб зразумець містычную душу дуды, трэба самому яе зрабіць. І не па шаблоне, не па нейкай прыблізнай там канструкцыі, а ўнікаючы ў кожную яе дэталь, у адпаведнасці з беларускай традыцыяй. Тады адразу раскрыеццаі адметнасць яе характару, і яе нябачныя асаблівасці, і яшчэ штосьці больш важнае — светапогляд нашых продкаў.
— Алесь Матафонаў у сваёй перадачы “Маем рэчы” з жалем і смуткам зазначыў, што ўсе апошнія беларускія дудары, я маю на ўвазе спадчынных дудароў, ужо сышлі з жыцця...— Вядома, што апошні родавы Дудар ва ўзросце васьмідзесяці шасці гадоў выступаў у Талачыне ажно ў 1951 годзе. Так, афіцыйна лічыцца, што традыцыя ўжо перарвалася. Але мне падаецца, што аўтэнтычныя дудары ўсё ж ёсць, жывуць, а калі і не, то блізкія да іх людзі ці сведкі — дакладна.
— І наколькі ваш інструмент падобны да беларускіх традыцыйных?— Знешне — цалкам. Але адзначу, што ў нас з вамі гаворка ідзе пра інструмент, зроблены па ўзоры лепельскай дуды — адзінай традыцыйнай беларускай дуды, якая захавалася. Яна знаходзіцца ў Лепельскім музеі, і ўсе сучасныя майстры робяць дуды па яе ўзоры. Знешне мая падобная, розніца толькі ў атачэнні, але гэта дапушчальна, бо кожны дудар можа мець свой стыль. Раней пішчыкі — гэта асаблівыя трубачкі, у якія дзьме дудар, — рабіліся з чароту. Сёння яны робяцца з іншага матэрыялу — вось, напэўна, і ўсе адрозненні. Цяжка сказаць, ці гучыць сучасная дуда інакш за традыцыйную (нават запісы не дазваляюць гэта высветліць), але калі мой сябра, таксама дудар Дзяніс Сухі выступіў у вёсцы, дзе калісьці гралі на дудзе, жыхары пачулі штосьці роднае.
— Дарэчы, якую ролю адыгрываў дудар у грамадстве даўней?— Ролю… святара. Без яго не абыходзілася ніводная важная падзея: ні народзіны, ні хрэсьбіны, ні вяселле, ні пахаванне. Калі не было сярод сваякоў дудароў, іх наймалі.
— Дык, значыць, і ваша памкненне быць святаром не выпадковае?— Я аб гэтым не думаў. Можа быць… Наогул, калі глянуць на еўрапейскія традыцыі пільней, хоць бы на выявы ў касцёлах, — на дудзе ігралі і чэрці, і анёлы…
— Я так разумею, што добра яшчэ, калі толькі святар і дудар…— Правільна разумееце.
— Дзе і з якой праграмай можна пачуць вас асабіста і ваш гурт?— Мы зараз запісваем свой першы альбом і цалкам заняты працай. Ён будзе складацца з беларускіх песень і танцаў, еўрапейскіх і аўтарскіх мелодый, але рыхтуем і сюрпрыз — адну з песень “Irone maiden” у акустычнай версіі на старажытных інструментах. Ведаем ужо, з якога матэрыялу будзе складацца другі альбом, — мы звернемся да балтыйскіх мелодый, якія выконваліся на дудзе. Атрымліваецца, можна сказаць, унікальны зборнік.
Літаральна гадзіну таму выступалі на “Дударскім фэсце”. Гэта было і асобнае выступленне “Testamentum terrae”, і сумеснае. Разам з дударом Дзянісам Сухім, пра якога я ўжо казаў, ігралі традыцыйную мелодыю, што выконваецца падчас вяселля ў Лепельскім краі. Публіка прымала нас вельмі цёпла. Увогуле, браць удзел у такой падзеі было для нас вялікім гонарам. І фестываль атрымаўся на ўсе 100. На наш “Дударскі фэст” прыехаў нават дудар з Японіі, уявіце сабе. Форум ладзіцца ў краіне ўжо трэці раз, і я мяркую, што ён стане добрай традыцыяй, бо дуда, як аніякі іншы інструмент, на мой сціплы дударскі погляд, раскрывае душу беларуса.
— Поспехаў вам!— Дзякуй!
Гутарыла
Дар’я АМЯЛЬКОВІЧ
З гісторыі
Дуда — старадаўні музычны інструмент Вялікага княства Літоўскага.
Нягледзячы на тое, што ў гістарычных дакументах звесткі аб ёй з’яўляюцца не раней за XV стагоддзе, наяўнасць дуды ў старажытных традыцыйных абрадах — народзінах, хрэсьбінах, вяселлі, пахаванні — дазваляе казаць, што нарадзілася яна яшчэ ў дахрысціянскія часы. На тэрыторыі ВКЛ былі распаўсюджаны больш за тры беларускія (літоўскія) “волынкі”. І сёння мы можам казаць пра наступныя тыпы: — так званая лепельская дуда (назва — ад рэгіёна, дзе захаваўся такога кшталту інструмент) — дуда з адным гукам (бурдонам); — вайсковая дуда (еўрапейскага тыпу; на жаль, захавалася толькі на гравюрах) — прызначэнне якой — абудзіць дух ваяроў перад бітвай; — дуда-мацянка (некалькі экземпляраў знаходзяцца ў этнаграфічным музеі Вільні) — трохбурдонная беларуская дуда, без якой не абыходзілася ніводнае сялянскае ці гарадское свята. Таксама вядомы двухбурдонная дуда і дуды, якія маюць, па апісаннях этнографаў, да васьмі бурдонаў.
Выраб дуды лічыўся і лічыцца справай сакральнай, бо ад забіцця козачкі да вырабу дуды меў адбыцца цэлы абрад. Тут забойства жывёлы было больш ахвярапрынашэннем і пераходам яе ў іншае жыццё. Дудар мог гукамі свайго інструмента выклікаць дождж, сонца або вецер.
Сёння ў Беларусі захаваўся толькі адзіны дакладны прыклад старадаўняй беларускай дуды — гэта дуда з вёскі Верабкі, якая знаходзіцца ў музеі Лепеля. Менавіта па яе ўзоры сучасныя майстры-дудары робяць свае дуды лепельскага кшталту. Усе іншыя экспанаты, якія збіраліся на працягу гадоў падчас этнаграфічных экспедыцый, былі звезены ў ваенныя часы ў адпаведныя этнаграфічныя ўстановы ў Вільню, Маскву, Санкт-Пецярбург...