 |
Антон Сідарэнка:
- "Дняпроўскі рубеж" дае падставы разважаць не толькі пра саму стужку, але і пра Нацыянальную кінастудыю "Беларусьфільм", якая ў апошнія гады актыўна змяняецца як знешне, так і ўнутрана. Прэм'ера відавочна прадэманстравала: студыя выйшла на прынцыпова новы тэхналагічны ўзровень. Усе работы над фільмам, акрамя некалькіх этапаў, былі праведзены ў Мінску. Беларускія спецыялісты цалкам асвоілі складаную здымачную, гукавую, мантажную тэхніку, таму сёння могуць самастойна забяспечваць увесь кінавытворчы працэс. Унутраныя змяненні- гэта доўгачаканы прыход на "Беларусьфільм" новага пакалення рэжысёраў. Здаецца, "правал" у пакаленнях, які балюча выявіўся на мяжы стагоддзяў, можна лічыць пераадоленым. Той жа Дзяніс Скварцоў, нядаўні выпускнік Акадэміі мастацтваў, вучань Міхаіла Пташука, зняў ужо другі свой поўнаметражны фільм. Як рэжысёр ён спецыялізуецца на батальным жанры, таму сёння яго можна лічыць нашчадкам так званай ваеннай лініі беларускага кіно. Адна з важных заслуг фільма - у непасрэдным звароце да тэмы гераічнай абароны Магілёва ў гады Вялікай Айчыннай. Сама па сабе яна не новая: мы ведаем экранізацыю рамана "Жывыя і мёртвыя" Канстанціна Сіманава, у першым томе якога і апісваецца бітва на Дняпроўскім рубяжы. Але беларускае кіно да згаданай тэмы звярнулася ўпершыню. І тое, што да 65-годдзя вызвалення Беларусі ад нямецкафашысцкіх захопнікаў з'явілася маштабная стужка, дзе ў большасці сыгралі нашы акцёры,- проста цудоўна. Аднак, на мой погляд, "Дняпроўскі рубеж" не стаў той падзеяй, якую ўсе чакалі. Звязана гэта з тым, што Дзяніс Скварцоў не прадэманстраваў адно з галоўных уменняў рэжысёра - перадаць драматургічны канфлікт на экране: мы на працягу амаль дзвюх з паловай гадзін назіралі за ланцугом разнастайных батальных сцэн, якія так і не звязаліся агульным стрыжнем. І якраз асноўнай падзеі - гераічнай абароны Магілёва, дзеля якой увесь фільм і мусіў быць зняты, - па сутнасці, не ўбачылі. Не паўстаў перад намі збіральны вобраз горада і яго мужных абаронцаў: магілёўскай міліцыі, работнікаў шаўковай фабрыкі, пра якіх у фільме толькі згадваецца, гарадскіхапалчэнцаў. Паўтаруся: рэжысёр не здолеў стварыць паслядоўны шэраг вобразаў, якія былі б звязаны ў адно і прыводзілі гледачоў да агульнай ідэі.
 |
Таццяна Команава:
- Гэта, на мой погляд, уласціва ў значнай ступені ўсяму сучаснаму беларускаму кіно: ці мы аддаём перавагу кранальнай чалавечай гісторыі, ператвараючы кінааповед у меладраму, ці, наадварот, робім стаўку на знешнія эфекты. А вось як бы злучыць гэта?..
Пётр Овад:
- Мне падаецца, адна з прычын адсутнасці цэласнага ўспрыняцця - не выбудаваны ні рытмічна, ні лагічна мантаж. У выніку адсутнічае агульная сістэма ў падачы візуальнага матэрыялу: фільм распадаецца на эпізоды, таму часам складана зразумець, пра што ж ідзе расповед у асобныя моманты.
Таццяна Команава:
- Чаму я асабіста хаджу ў кіно? Каб паглядзець тую ці іншую гісторыю. І мне ў дадзеным выпадку акурат гэтай гісторыі не хапіла, хаця я як чалавек тэатральны ведаю і самы першы зварот Аляксея Дударава да тэмы абароны Магілёва - п'есу "Ты памятаеш, Алёша...", знаёма з аўтарскім кінасцэнарыем і магу ўявіць, як гэтая праца цягам пяці гадоў не адпускала аўтара, "абрастала" фактурай. Пасля прагляду фільма ў мяне склалася ўражанне, нібы рэжысёр спалохаўся, распавядаючы пра людзей, паказаць і пэўныя адносіны да іх. Для мяне ж асабіста фільм ператварыўся ў дзвюхгадзінны... нацюрморт: я з задавальненнем сачыла за работай аператара і мастака-пастаноўшчыка, адзначала, як карпатліва і дэталёва выбудоўваўся літаральна кожны кадр. Але ўсе гэтыя моманты я ўспрымала на ўзроўні кінематаграфічнага жывапісу. Перад пачаткам фільма было сказана, што абарона Дняпроўскага рубяжа, па сутнасці, стала першай перамогай савецкіх войскаў над фашыстамі, з якой і пачаўся наш шлях да 9 мая. Але асабіста мне гэтага ўнутранага пафасу не хапіла. У натоўпе экранных персанажаў я, на жаль, не знайшла для сябе аніводнага героя, з кім як глядач захацела б ідэнтыфікаваць сябе ў большай ці меншай ступені. Рэжысёр і не спрабуе даць мне гэтай магчымасці: як мінімум чатыры разы бачу ў кадры нямецкія сцягі, але ніводнага разу - сцягоў нашай арміі. Чаму? Гэтак жа не хапіла мне і фіналу ў фільме, ацэнкі, якая павінна быць вынесенаці то рэжысёрам напрамую, ці то апасродкавана, праз наша самастойнае глядацкае "рашэнне". А фільм закончыўся тым, што нашы сказалі: "Акружэнцаў не ўзнагароджваем!", затое немцы, як вынікае з закадравага тэксту, прызналі і ацанілі супраціўленне пад Магілёвам. Атрымліваецца, увесь пафас абароны Дняпроўскага рубяжа заключаўся ў жаданні прызнання ворагам уласнага гераізму? Заўважыла пэўную тэндэнцыю ў сучасных беларускіх фільмах пра вайну: неабходнасць падачы і паказу айчыннага героя рэжысёры падмяняюць тым, што "і сярод немцаў таксама недурныя і нядрэнныя былі" (хаця адзіны жывы немец, якога мы бачым "буйным планам" у "Дняпроўскім рубяжы", - афіцэр Пауль Шміт - якраз пададзены ў стылістыцы лубка). Але ў маім успрыманні, як і для многіх іншых, вайна ўяўляе з сябе менавіта палярнасць - непрымірымую бітву Дабра і Зла. Гэтая адназначнасць унутранай маральнай ацэнкі таго, што адбывалася, і вызначыла перамогу ў 1945-м. Але я так і не ўбачыла на экране сапраўднага духу барацьбы супраць фашысцкага насілля. Якраз грамадзянскай пазіцыі, больш ярка акрэсленых эмацыянальных адносін мне ў фільме не хапала.
 |
Антон Сідарэнка:
- Я б з гэтым не пагадзіўся. Эмацыянальныя адносіны ў фільме ёсць: я не лічу, што рэжысёр "спалохаўся". Проста, ён убачыў у гэтай гісторыі толькі тое, што хацеў убачыць і адкрыць для сябе. Мне бачылася на экране любаванне механізмам самой вайны, таму сапраўды складвалася ўражанне: для рэжысёра не зусім важна, хто з кім ваюе і за што. Буйным планам мы бачым ваеннае абмундзіраванне, тэхніку, зброю абодвух бакоў, дакладна выкананую бутафорыю, а кожны аўтамат ці кулямёт страляюць нават з характэрным для гэтага віду зброі гукам. Насілле на экране зашкальвае, у тым ліку і бутафорскае.
Дар'я Амяльковіч:
- Я, да прыкладу, адчула ў фільме антыгуманістычны пасыл: мне паказваюць, што вайна - гэта жахліва, але дзеля чаго паўтараць усё так падрабязна і настойліва? "Стралялкі" ўшчэнт забілі псіхалогію. Надзея Бунцэвіч: - Эмацыянальную палітру звычайна шмат у чым стварае музыка. Але тут складаецца ўражанне, што рэжысёр не надта давяраў кампазітару. А, між тым, за плячыма Валерыя Галаўко плённая праца ў Галівудзе, чым пакуль не можа пахваліцца ніякі іншы беларускі кампазітар. Ён прапанаваў сваю нават не музычную, а, шырэй, гукава-эмацыйную канцэпцыю фільма, заснаваную на сутыкненні кантрастаў. Дзеля гэтага сачыніў найпрыгажэйшую барочную тэму, якая, на яго думку, павінна была суправаджаць батальныя эпізоды і тым самым выклікаць эмацыйны пратэст гледачоў супраць убачанага. Але для рэжысёра больш істотнымі аказаліся рэальныя гукі стрэлаў. Музыка барока ўвайшла ў сцэну сну, якая засталася адасобленай ад астатняга дзеяння і не атрымала далейшага развіцця. У выніку рэжысёру не хапіла таго адчування менавіта мастацкага часу і тэмпарытму, якія і "дырыжыруюць" сэрцамі гледачоў.
Пётр Овад:
- На маю думку, у фільме таксама зашмат персанажаў, з-за чаго ўзнікла шмат сюжэтных ліній, якія абсалютна не выпісаны. У агульным батальным кантэксце яны выглядаюць плоскасна і ўмоўна...
Антон Сідарэнка:
- У "Вайне і міры" Льва Талстога таксама мноства персанажаў, але справа ў тым, як яны паказаны. Проста, у "Дняпроўскім рубяжы" большасць ліній не прадоўжаны. Прымітыўная псіхалогія персанажаў, поўнае неўзаемадзеянне на акцёрскім узроўні, і як вынік - адсутнасць другога плана, - адзін з вялікіх мінусаў гэтага фільма. Калі даходзіць да размовы паміж людзьмі ў кадры, матываў іх учынкаў, тут гледачу даводзіцца альбо дадумваць самастойна, альбо проста недаўмяваць. Калі ж гаварыць пра акцёрскія работы наогул, то, канешне ж, варта адзначыць Ігара Сігова - выканаўцу галоўнай ролі. Мне падаецца, гэты акцёр годна выканаў сваю задачу і зрабіў, напэўна, больш, чым магчыма ў дадзеных абставінах: паспрабаваў выбудаваць псіхалогію свайго героя, зрабіць камандзіра дывізіі жывым чалавекам. Гэта, бадай, адзіная цікавая акцёрская работа ў фільме. Што да астатніх акцёраў, то, мне падаецца, многія з іх проста не разумелі сваёй задачы: у большасці персанажаў мы бачым нашых сучаснікаў.
 |
Сяргей Трафілаў:
- Так, вельмі не ставала раскрыцця акцёрскай ігры: толькі на экране з'яўляецца персанаж, як літаральна праз дзесяць хвілін ён гіне. Неаспрэчна, Сігоў у ролі камдыва цягнуў на сабе ўсю гэтую гісторыю, але, з іншага боку, яму і самому, відаць, да канца не было зразумела, у які бок неабходна рухацца. Ансамбль акцёраў, пагаджуся, так і не склаўся.
Таццяна Команава:
- А мне вельмі крыўдна за тое, якімі перад намі паўсталі вобразы, дзе прачытваецца па асобных дэталях падабенства з Сіманавым і Трошкіным. Сіманаў, які напісаў "Жди меня, и я вернусь...", для каго Буйніцкае поле стала адным са знакавых сімвалаў вайны, бо менавіта над ім ён завяшчаў развеяць свой прах, у фільме падаецца бесклапотным франтам, які прылятае ў Магілёў, каб папіць каньяку. Хаця ў сцэнарыі ён, разам з фотакарам, выпісаны абсалютна інакш. Я гэта ўспрыняла як іронію над нашымі глядацкімі ідэаламі. Мне могуць сказаць: затое ў фільме з'явіўся "прататып" Васіля Цёркіна - кухар у выкананні Анатоля Кашперава, але ж я асабіста не веру, нібы людзі маглі гэтак лёгка і гулліва жартаваць у першыя дні вайны, калі для іх увесь свет перавярнуўся з ног на галаву.
Юрый Чарнякевіч:
- Але ён жа бліжэй да фіналу і патроны зараджаў...
Таццяна Команава:
- Мне ў фільме не хапіла таго, як гэтыя людзі "прымалі" вайну, як яны ўспрымалі гэтую страшную навалу, і што ў іх характарах выяўлялася, выходзіла на першы план. І гэтая праблема датычыцца не толькі фільма Дзяніса Скварцова. Практычна кожны раз, калі маладыя творцы бяруцца за тэмы, асабіста ім эмацыянальна далёкія, вельмі часта ў фінале мы становімся сведкамі рэжысёрскай "сузіральнасці", халоднасці ў дачыненні да тых, пра каго вядзецца аповед.
Антон Сідарэнка:
- Акрамя агульных мэт для кожнага рэжысёра - атрымаць прызнанне, сабраць гледачоў у залы, акупіць бюджэтныя выдаткі і зарабіць як мага больш грошай ад пракату,- павінна быць яшчэ нейкая звышзадача, тая ідэя, дзеля якой усё гэта робіцца. Усе мы ведаем фільм "Ідзі і глядзі" Элема Клімава. Рэжысёр, калі расказваў пра працу над фільмам, гаварыў: "Мы здымалі фільм не дзеля таго, каб узнавіць усе жахі той вайны, а дзеля таго, каб гледачы, калі паглядзяць нашу стужку, сказалі б сабе: "Я не хачу, каб гэта паўтарылася". Мы здымалі фільм, каб гэта больш не паўтарылася". Мне падалося, што ў дадзеным выпадку рэжысёр "Дняпроўскага рубяжа" такой задачы перад сабой не ставіў, у выніку чаго перад намі паўстала экранная спроба "пагуляць у салдацікаў".
Дар'я Амяльковіч:
- Я ўбачыла, што Дзяніс замахнуўся на пэўныя задачы, але не справіўся з імі. Ён паспрабаваў разгарнуць перад намі вялікае маштабнае палатно, паказаць падзеі ў "поўным колеры", а ў выніку- занадта шмат баёў - і ніводнай галоўнай бітвы, безліч персанажаў - і практычна ніхто не запамінаецца. Мы ўбачылі перамяшчэнне чалавечых рэсурсаў з аднаго пункта ў другі.
Антон Сідарэнка:
- Памятаеце знакамітае: "Змагаюцца не тэхніка і рэсурсы - змагаюцца чалавечыя характары"? Чаму спынілі немцаў на Дняпроўскім рубяжы? Бо людзі падняліся для таго, каб спыніць ворага. Чаму гэта была наша першая перамога? Ды таму, што пад Магілёвам узяў верх дух нашых людзей, чаго ў фільме абсалютна не паказана.
Таццяна Команава:
- Хаця ў сцэнарыі гэтая тэма была заяўлена і даволі падрабязна выпісана. У фільме ж застаўся толькі адзін момант, калі пасля першага адпору байцы абмяркоўваюць, ці пойдзе вораг яшчэ раз, і герой Сігова кажа: "Абавязкова пойдуць". Аўтар сцэнарыя разгортвае думку пра тое, што адпор пад Магілёвам - гэта ўдар па амбіцыях немцаў, якія прывыклі лічыць сябе бясспрэчнымі пераможцамі, але раптам натыкнуліся на бясспрэчна непераможных. І гэта не проста "ўпартыя" людзі, а разумныя военачальнікі, якія, між іншым, вывучаюць стратэгію і тактыку вядзення войнаў па кнігах сваіх праціўнікаў. І гэта - таксама рыса, якая фарміруе характар і здольная была б паказаць маштаб асоб абаронцаў Магілёва. Нездарма Аляксей Дудараў перад праглядам сказаў: ганаровае найменне "горад-герой" Магілёву не далі, хаця ён быў варты гэтага. Дык чым жа, якім сваім подзвігам Магілёў заслужыў статус горада-героя - вось пра гэтую аснову асноў у фільме так і не было сказана.
Антон Сідарэнка:
- Мы так і не ўбачылі ў фільме самога горада. І не дзіва: здымкі адбываліся ў Гродне, Слоніме, Быхаве. Я разумею, што там была натура, але няўжо нельга было завяршыць фільм панарамай таго ж Буйніцкага поля? Тым больш, сёння гэта - мемарыял нацыянальнага маштабу. Чаму нельга было паказаць у фільме Днепр, што адпавядала б назве стужкі?
Таццяна Команава:
- Мы так "накінуліся" на стужку, але ж яна - вынік вялікай работы.
Антон Сідарэнка:
- Так, і рэжысёр не разгубіўся і не спалохаўся: пачынаючы ад рэжысёрскай распрацоўкі матэрыялу, увесь фільм быў зроблены меней чым за год. І тое, што ў нас ёсць актыўная творчая энергія - гэта, безумоўна, добра. Іншая справа, што яе, пэўна, трэба накіраваць у патрэбнае рэчышча.
Дар'я Амяльковіч:
- Фільмзняў чалавек з ХХІ стагоддзя, - хаця б таму, што ён на экране адкрывае і наступствы рэпрэсій - тэму, якая ў нашым ваенным кіно да гэтага часу не ўзнімалася. Іншая справа, што Дзянісу, магчыма, патрэбна было проста разбіць гэты фільм на некалькі серый і падрабязна прапісаць псіхалагічныя партрэты кожнага героя.
Таццяна Команава:
- Дарэчы, а як успрымаць "беларускія характары" ў "Дняпроўскім рубяжы"? Незразумела, чаму рэжысёр падаў іх такімі прымітыўнымі. На іх фоне азіяцкі хлопчык з плакатам, які праз увесь Савецкі Саюз прыехаў, каб абараняць Магілёў, выглядае проста суперменам! У фільме- тры вобразы супрацоўнікаў НКУС, кожны з якіх выпісаны сваімі рысамі, у той жа час два беларускія персанажы - эпізадычныя.
Дар'я Амяльковіч:
- Так, існуе пэўная традыцыя, згодна з якой беларускія персанажы выпісваюцца ў рэчышчы этнаграфізму. І гэты вобраз яшчэ з савецкіх часоў вандруе з фільма ў фільм. Тут і сапраўды з'яўляюцца "ажно" два персанажы: хлопчык Залатароў, які трапіў у першы ж бой і, спужаўшыся, дэзерціраваў, ды старшына Кісялёў, што падбіў чатыры танкі, аргументуючы свой подзвіг тым, што трэба хату дабудоўваць. Мне падаецца, час ужо заканчваць з гэтымі стэрэатыпамі і вывесці сапраўднага маштабнага героя. І не трэба рабіць з беларускага тыпажа прасцячкалесавічка. Прыгадаем, колькі беларусаў ваявалі і дасягалі высокіх воінскіх званняў. А колькі сярод беларусаў Герояў Савецкага Саюза!
Сяргей Трафілаў:
- Што да маіх уражанняў, то мне вельмі не ставала моцных і глыбокіх мастацкіх метафар. Адзіным сімвалам, які дэманстравалі цягам усяго фільма, былі... жалезныя зубы камдыва. І ўсё!
Надзея Бунцэвіч:
- Сімвалаў-"пярэваратняў" было куды больш: слімак, які намагаецца перавярнуцца, - і падбіты танк; грацыёзная страказа - і самалёт, з якога сыплюцца бомбы; аловак, што падае долу,- і зруйнаваны слуп; нітка, якой зашываюцца раны, - і штык, якім тыя раны робяцца; галава камдыва, падобная на "безабаронны" зямны шар, - і жалезная каска як знак вайны.
Сяргей Трафілаў:
- Але тое ж Буйніцкае поле паказана толькі як лакальнае месца дзеяння, і ў яго абсалютна не ўкладзена значэнне, якое яно мела тады і мае сёння. У "Трэцяй ракеце" паводле Васіля Быкава пры абсалютнай лакальнасці кавалка зямлі, па якім героі могуць прапаўзці тры метры ў кожны бок, а далей - страляніна, выведзена магутная метафорыка.
Юрый Чарнякевіч:
- У мяне самае моцнае і непрыемнае ўражанне, з якога пачаўся фільм, - сцэна, калі вельмі натуралістычна, буйным планам, паказваюць, як выбіваюць зубы. Яно, канешне, само па сабе ўражвае, але навошта на гэтым моманце так акцэнтаваць нашу ўвагу, якую сэнсавую нагрузку ён нясе? А яшчэ мне хацелася бачыць больш разгорнутую лінію кахання: яна, напэўна, змагла б унесці хоць нейкую сваю логіку ва ўчынкі герояў. Мы вельмі крытычна паставіліся да сцэн з гумарам, але мне здаецца, што яны вельмі арганічна ўпісаліся ў рэчышча фільма. Асабліва ўдаўся эпізод сустрэчы за каньяком камдыва, нямецкага афіцэра і іх размова праз перакладчыка. Лічу, што тут быў закладзены і пэўны маральны пасыл, ды яго патрэбна было б развіць яшчэ больш. А магчыма, такія сцэны толькі і можна вырашыць, як праз смех.
Таццяна Команава:
- Цяпер вядзецца вельмі шмат размоў пра неабходнасць асваення сучаснай кінамовы: маўляў, варта ўжо адмаўляцца ад старога кінамыслення. Для мяне "Дняпроўскі рубеж" - прыклад таго, што рэжысёр даволі свабодна валодае сучаснай кінамовай. Але аказалася, што, акрамя яе, павінны быць яшчэ і дакладна сфармуляваныя рэжысёрская звышзадача і пасыл гледачам. Гэтага ў фільме мы не ўбачылі. Нарэшце, калі Канстанцін Сіманаў прасіў развеяць свой прах над Буйніцкім полем, то да гэтай думкі яго прывяла нейкая наймагутная драматычная сіла. Яна ў стужцы так і не прагучала. * * * Калі матэрыял рыхтаваўся да друку, на вочы трапілася інтэрв'ю Ганны Трубачовай з народным артыстам Беларусі Генадзем Гарбукам, прысвечанае тэме кіно пра Вялікую Айчынную. Захацелася падпісацца пад кожным словам акцёра: "Рабіце са мной, што заўгодна, але мяне абсалютна не ўражвае сучаснае кіно пра вайну. Людзі з трапятаннем узгадваюць, наколькі моцнымі былі і застаюцца тыя ціхія (без ашаламляльных спецэфектаў) савецкія фільмы пра вайну. Іх глядзелі, глядзяць і будуць глядзець. Напэўна, таму, што ў іх - праўда. Ціхая, жахлівая, скоўваючая страхам праўда. А гэта значыць нашмат больш, чым усе спецэфекты, разам узятыя..."
Фота Аляксандра ДЗМІТРЫЕВА