Ба­ла­да — па­слан­не на­шчад­кам

Фрагмент спектакля. Фота Таццяны Матусевіч

Ва­енная про­за і вы­со­ка­мас­тац­кая па­эты­ка Ва­сі­ля Бы­ка­ва да­ўно ста­лі кла­сі­кай. Тая ж “Аль­пій­ская ба­ла­да” па­спе­ла па­тра­піць не то­ль­кі ў кі­но, але і ў ба­лет Яўге­на Гле­ба­ва, опе­ру ўкра­інска­га кам­па­зі­та­ра Ві­та­ля Гу­ба­рэн­кі, што бы­ла па­стаў­ле­ная так­са­ма ў Мін­ску, а па­зней ста­ла фі­ль­мам-опе­рай — з ты­мі ж опер­ны­мі са­ліс­та­мі На­тал­ляй Руд­не­вай і Ула­дзі­мі­рам Экна­дзі­ёса­вым. Дый у дра­ма­тыч­ным тэ­атры гэ­та не пер­шая па­ста­ноў­ка гіс­то­рыі пра па­бег з фа­шыс­цка­га кан­цла­ге­ра бе­ла­ру­са Іва­на і іта­ль­янкі Джу­ліі. Мно­гія па­мя­та­юць спек­такль “Ён. Яна. Вай­на”, які быў ажыц­цёў­ле­ны ў Го­ме­льс­кім аб­лас­ным драм­тэ­атры сем га­доў та­му і атры­маў, акра­мя па­ка­заў на ста­цы­яна­ры, фес­ты­ва­ль­нае жыц­цё. Асаб­лі­вас­цю та­го спек­так­ля, у ад­па­вед­нас­ці з яго на­звай, бы­ла вай­на як дзей­ная асо­ба — страш­ная па­чва­ра, жор­сткая раз­бу­ра­ль­ная сі­ла, трэ­ці ліш­ні ў гіс­то­рыі ка­хан­ня.

У ця­пе­раш­няй “Аль­пій­скай ба­ла­дзе” — чац­вё­ра ге­ро­яў. Трэ­цім ста­но­віц­ца ўсю­ды­існы Геф­тлінг (Сяр­гей Шым­ко), а чац­вёр­тым (на­сам­рэч пер­шым, бо з яго і па­чы­на­ецца дзея­нне) — Го­лас з бу­ду­чы­ні (Ігар Сі­дор­чык), які кан­так­туе з іншы­мі: яго фра­зы час­ця­ком па­ўта­ра­юцца, пра­цяг­ва­юцца ге­ро­ямі. Сле­дам за пі­сь­мен­ні­кам рэ­жы­сёр і аўтар інсцэ­ні­роў­кі Свят­ла­на На­ву­мен­ка па­шы­рае пры­ват­ную гіс­то­рыю да сім­ва­ліч­на­га аб­агу­ль­нен­ня, вы­во­дзіць яе з рэ­аль­ных гор­ных ма­сі­ваў ва ўсе­ахоп­ную сус­вет­ную пра­сто­ру. І не па­збаў­ля­ецца, як гэ­та бы­ло ў іншых зва­ро­тах да апо­вес­ці, скла­да­ных гіс­та­рыч­ных мо­ман­таў: раз­ам з Джу­лі­яй гле­да­чы спра­бу­юць асэн­са­ваць го­лад 1930-х, ста­лін­скія рэ­прэ­сіі — і раз­абрац­ца, ча­му, ня­гле­дзя­чы на ўсе пе­ра­жы­тыя цяж­кас­ці і не­спра­вяд­лі­васць, Іван не пе­ра­стае лю­біць сваю ра­дзі­му.

На сцэ­не ўста­ля­ва­ныя два под­ыу­мы (мас­так — Юрый Са­ла­мо­наў). Сва­ім раз­мяш­чэн­нем яны на­гад­ва­юць дзі­ця­чыя дош­кі-арэ­лі, але за­сты­лыя ў ча­се, ня­здо­ль­ныя ка­го­сь­ці па­гуш­каць — то­ль­кі вы­му­сіць кро­ка­мі ці па­ўзком пе­ра­адо­ль­ваць за­да­дзе­ныя пад’ёмы і спус­кі. У фі­на­ле тыя под­ыу­мы пе­ра­тво­рац­ца ў два пол­юсы, у сім­ва­ліч­нае азна­чэн­не двух сус­ве­таў — з вы­жы­лы­мі і за­гі­ну­лы­мі. Але так і не на­бу­дуць раў­на­ва­гу. А сар­ва­ныя ў Аль­пах чыр­во­ныя ма­кі, та­кія яркія на агу­ль­ным чор­на-бе­ла-шэ­рым фо­не, пе­ра­тво­рац­ца ў пля­мы кры­ві.

Сцэ­ніч­нае дзея­нне да­паў­няе ад­мыс­ло­вы экран — і для ві­дэ­апра­екцый, і для тэ­атра це­няў. Спек­такль па­чы­на­ецца не­ка­ль­кі­мі да­ку­мен­та­ль­ны­мі фо­та і кад­ра­мі кі­нах­ро­ні­кі (ві­дэ­акан­тэнт — Але­на Хмя­леў­ская), а яшчэ — на­зой­лі­вым гу­лам-гу­дзен­нем, ка­лі з трым­цен­ня ад­ной но­ты ўзрас­тае жу­дас­ная гу­ка­вая на­ва­ла. Му­зыч­нае афар­млен­не на­ле­жыць са­мой С.На­ву­мен­ка і ад­ыгры­вае вя­ліз­ную ро­лю. Акра­мя фо­на­ва­га гу­чан­ня, дзе му­зы­ка злі­ва­ецца з тэ­атра­ль­ны­мі шу­ма­мі і ўтва­рае аб’ёмную гу­ка­вую пра­сто­ру, рэ­жы­сёр звяр­та­ецца і да “Ка­цю­шы”, якую раз­вуч­вае іта­ль­янка, і да фраг­мен­та бе­ла­рус­кай на­род­най жа­но­чай вя­се­ль­най пес­ні “Ту­ман ярам”, пры­чым ска­рыс­тоў­вае то­ль­кі дру­гі і трэ­ці куп­ле­ты. Іван спя­вае іх жыў­цом, без акам­па­не­мен­ту ці іншай гу­ка­вой пад­трым­кі — а ка­пэ­ла, па­чы­на­ючы са слоў “З той кры­ні­цы дзеў­ка во­ду бра­ла”.

Іва­на ўва­саб­ляе ма­ла­ды артыст Аляк­сандр Ні­ка­нен­ка, Джу­лію — сту­дэн­тка Ака­дэ­міі мас­тац­тваў Юлія Ла­зоў­ская. Яны не ігра­юць — пра­жы­ва­юць спек­такль без ані­яка­га фа­ль­шу (у тым лі­ку ў на­ту­ра­ль­ным за­меж­ным акцэн­це), без тэ­атра­лі­за­ва­на­га фар­сі­ра­ван­ня эмо­цый. Надзвы­чай хва­ляў­ні­чым ста­но­віц­ца кож­ны до­тык, асаб­лі­ва да аго­ле­на­га це­ла — на­ват да рук ад­но ад­на­го, ка­лі збі­ра­юць су­ні­цы. А як бліс­ка­юць іх во­чы ў цем­ры, ко­ль­кі ў іх не­да­ка­за­на­га сло­ва­мі — на­ват у доб­рым кі­но та­кое не за­ўсё­ды ўба­чыш. Ве­ль­мі па­этыч­ная сцэ­на ля ва­дас­па­ду ўво­гу­ле ўспры­ма­ецца амаль час­ткай ба­ле­та: шум ва­ды, гра­фіч­ная ску­льп­тур­насць тэ­атра це­няў з дзя­во­чай по­стац­цю і цу­доў­най плас­ты­кай рук (ха­рэ­ограф — Мак­сім Ду­боў­скі).

Спек­такль па­бу­да­ва­ны па за­ко­нах сім­фа­ніч­на­га раз­віц­ця, што пра­соч­ва­ецца ў кож­най дро­бя­зі: гру­кат ня­мец­кіх бо­таў, уда­ры сэр­ца і ку­ля­мёт­ныя чэр­гі аказ­ва­юцца звя­за­ныя му­зыч­най рыт­мі­кай. У дра­ма­тур­гіі мож­на за­ўва­жыць аб­ры­сы са­нат­най фор­мы і са­нат­на-сім­фа­ніч­на­га цык­лу. Бо ёсць уступ (да­ку­мен­та­ль­ны ві­дэ­акан­тэнт), дра­ма­тыч­ная га­лоў­ная парт­ыя (уцё­кі з кан­цла­ге­ра), лі­рыч­ная па­боч­ная (ка­хан­не ге­ро­яў), рас­пра­цоў­ка гэ­тых тэм і рэ­пры­за, дзе ўцё­кі вяр­та­юцца на но­вым уз­роў­ні: фа­шыс­ты за­ўва­жы­лі збег­лых вяз­няў і пе­ра­сле­ду­юць іх. Па­ўта­ра­юцца на­ват не­ка­то­рыя мі­зан­сцэ­ны, пры­чым у раз­віц­ці, што ўлас­ці­ва сім­фа­ніч­на­му мыс­лен­ню: у па­чат­ку спек­так­ля Іван цяг­нуў Джу­лію па под­ыу­ме, у фі­на­ле яна гэ­так жа цяг­не яго. Жар­тоў­ныя мо­ман­ты ўтва­ра­юць “пры­ха­ва­нае” скер­ца, зга­да­ная сцэ­на ля ва­дас­па­ду — лі­рыч­ны эпі­зод у рас­пра­цоў­цы. У кан­цы спек­так­ля ад­бы­ва­ецца ўлас­ці­вае сім­фа­ніч­на­му раз­гор­ту “збі­ран­не тэм у фі­на­ле”: рэ­жы­сёр пад­су­моў­вае ўсе са­мыя яркія мо­ман­ты па­ста­ноў­кі.

Эпі­ло­гам, як і мае быць, ста­но­віц­ца ліст Джу­ліі ба­ць­кам Іва­на. Ён так­са­ма на­бы­вае зга­да­ны кас­міч­ны раз­горт, бо ўспры­ма­ецца па­слан­нем тых, хто пе­ра­жыў вай­ну, усім нам, на­шчад­кам. Гэ­так жа, як і ўвесь спек­такль.