Якуб Колас — адзін з самых вялікіх пісьменнікаў, якіх калісьці нараджала беларуская зямля; чалавек, пасланы Богам, каб апець прыгажосць роднай краіны, спазнаць і раскрыць для нас загадкавасць быцця, навучыць жыць і кожны дзень здзіўляцца дарам Сусвету. Шмат збіраў ён “скарбаў невідомых з людскіх сардэц і душ, з палёў сваіх і пушч”. Творчасць Песняра складае цэлую эпоху ў гісторыі айчыннай літаратуры, а мастацкая вартасць яго твораў пацвярджаецца на працягу стагоддзя ўсё новымі пакаленнямі чытачоў. Таму юбілей Якуба Коласа — гэта падзея ў жыцці ўсяго народа.
З кожным годам усё большы прамежак часу аддзяляе нас ад перыяду, калі жыў і ствараў свае геніяльныя творы класік, і ўсё больш прыцягальным становіцца вобраз Якуба Коласа не толькі як найвыдатнейшага майстра слова, але і як чалавека, з яго марамі, хваляваннямі, радасцямі і клопатамі.
Дом Коласа яшчэ пры яго жыцці быў тым месцам, дзе панавала творчая і сяброўская атмасфера. І нават сёння кожны, хто ў яго заходзіць, адчувае сябе вельмі ўтульна ў беражліва захаванай прасторы дома-музея.
У юбілейны год Дзяржаўны літаратурна-мемарыяльны музей Якуба Коласа падрыхтаваў для прыхільнікаў творчасці Песняра нямала цікавостак. 24 студзеня 2022 года стартаваў Рэспубліканскі літаратурны конкурс сярод школьнікаў і моладзі “Майму Паэту прысвячаю…”, які і распачаў цыкл святочных мерапрыемстваў. Да ўдзелу ў конкурсе запрашаюцца дзеці, падлеткі і моладзь. Творчая работа ў любой намінацыі (проза, паэзія) павінна быць ці прысвячэннем Якубу Коласу, ці ўтрымліваць спасылку на творчасць класіка або факт яго біяграфіі. Лепшыя работы будуць надрукаваны ў зборніку “140 прысвячэнняў Песняру”, а пераможцаў запросяць на ўрачыстую цырымонію ўзнагароджання. Работы прымаюцца музеем да 24 красавіка, а з палажэннем конкурсу можна азнаёміцца на сайце kolasmuseum.by, дзе, дарэчы, будуць размешчаны творы ўсіх удзельнікаў творчага спаборніцтва.
Любы прыхільнік творчасці народнага паэта можа паўдзельнічаць у флэшмобе #люблюКоласа. Умовы такія: трэба размясціць на сваёй старонцы ў сацыяльнай сетцы доказ любові да Коласа (вершы, цікавыя расповеды, малюнкі, фотаздымкі з сувенірнай прадукцыяй музея і г.д.) і пазначыць публікацыю хэштэгам #люблюКоласа. Усе творы будуць размешчаны на старонках сацыяльнай сеткі музея, а аўтараў самых незвычайных работ узнагародзяць прызамі. Да таго ж кожны наведвальнік музея на працягу ўсяго года будзе атрымліваць разам з уваходным квітком нумарны сувенірны білет. 140-я ўладальнікі білетаў будуць узнагароджаны падарункамі.
У юбілейны год будуць ладзіцца цікавыя часовыя экспазіцыі. У лютым — “Якуб Колас у творчасці мастакоў” (сумесна з Нацыянальным мастацкім музеем Рэспублікі Беларусь і Дзяржаўным літаратурным музеем Янкі Купалы), у сакавіку — “Тэатральная каласіяна”, у маі — выстаўка фотапартрэтаў Якуба Коласа. Таксама будзе асветлена дабрачынная дзейнасць Песняра і гісторыя ўзнікнення яго псеўданімаў.
“Ад усяго сэрца, ад усёй душы: інскрыпты народнага паэта Беларусі Якуба Коласа на кнігах” — так называецца святочны праект музея, які знаёміць з аўтографамі класіка і доўжыцца на працягу года.
У ліпені філіял музея “Мікалаеўшчына” запросіць на “Сяброўскую сустрэчу ў Смольні”, прымеркаваную да юбілеяў Якуба Коласа і Янкі Купалы, а таксама да 110-годдзя першай сустрэчы класікаў беларускай літаратуры.
Восенню можна будзе прыняць удзел у “Дні Коласа”, у Рэспубліканскім свяце паэзіі ў Мінску і на Стаўбцоўшчыне, а таксама ў традыцыйнай Міжнароднай навукова-практычнай канферэнцыі “Каласавiны-2022”, на якую збяруцца знаныя даследчыкі творчасці Якуба Коласа.
Мемарыяльны музей адной асобы — гэта рэдкі і своеасаблівы арганізм. Захаванасць мемарыяльных экспанатаў, традыцый і ўкладу дома — святы абавязак яго захавальнікаў. Музей, несумненна, павінен быць цікавым наведвальніку, прыцягваць яго і вабіць сучаснымі інтэрактыўнымі праектамі. Разам з тым супрацоўнікі імкнуцца да таго, каб храм мастацтва не ўспрымалі як забаўляльную ўстанову, бо Дом Коласа павінен адпавядаць свайму профілю і не губляць самабытнасці. Нягледзячы на імклівы сусветны прагрэс, тут падтрымлівацца дух часу Асобы. І, напэўна, сімвалічна, што Дом Коласа, размешчаны ў некалькіх дзясятках метраў ад цэнтра сталіцы, знаходзіцца ўбаку ад шуму, закрыты ад мітусні векавымі хвоямі, што вядуць паміж сабою ціхія размовы і ветліва сустракаюць гасцей…
КУЛЬТУРНАЯ АСВЕТА ПА-КОЛАСАЎСКУ
Спецыфіка літаратурнага музея заключаецца ў тым, што ён патрабуе дастаткова падрыхтаванага наведвальніка. Таму такая форма работы з аўдыторыяй, як экскурсія, застаецца вельмі важнай у сценах Дома-музея Якуба Коласа. У юбілейны год тут праводзяцца як аглядавыя экскурсіі, так і тэматычныя, прысвечаныя розным перыядам жыцця творцы, акцэнт у якіх робіцца на малазнаёмых старонках біяграфіі пісьменніка. Вялікую эмацыйную рэакцыю, асабліва ў школьнікаў, выклікае мемарыяльная частка другога паверха музея, дзе можна ўбачыць шмат рэчаў, якія належалі сям’і Міцкевічаў. Асабліва ўражвае працоўны кабінет класіка, які захаваўся такім жа, як і пры яго жыцці. Не сакрэт, што музейны прадмет з’яўляецца галоўнай крыніцай, што выклікае моцныя ўражанні наведвальнікаў, таму зразумела, чаму кабінет, насычаны асабістымі рэчамі Коласа, стаў “сэрцам музея”. Цэнтральным месцам у музеі кабінет класіка з’яўляецца і таму, што там Канстанцін Міхайлавіч праводзіў багата часу і дапісваў творы, што сталі класікай беларускай літаратуры: “На ростанях”, “Рыбакова хата”, “Казкі жыцця” і іншыя.
Варта адзначыць, што музейная лекцыя прынамсі для школьнікаў — гэта не проста расповед пра жыццё слыннага нацыянальнага паэта, а ілюстрацыя творчага шляху і пакручастага лёсу Канстанціна Міцкевіча з дэманстрацыяй фондавых матэрыялаў: копій рукапісаў вершаў і пісем, фотаздымкаў розных гадоў, асабістых рэчаў і інш. Цыкл лекцыйных заняткаў, прысвечаных творчасці і асноўным вехам жыцця класіка, уключае шэраг тэм, да прыкладу: “Малавядомыя факты біяграфіі Якуба Коласа”, “Паэма «Новая зямля»: творчая гісторыя твора, вобразы і прататыпы”, “Творчы лёс паэмы Якуба Коласа «Сымон-музыка», “Трылогія «На ростанях»: гісторыя напісання і прататыпы”. Праз прызму асабістых рэчаў і жыццёвых захапленняў можна пазнаёміцца з вядомым творцам падчас занятку пад назвай “Хто такі Якуб Колас”. Лекцыя дае магчымасць уявіць усю шматграннасць асобы пісьменніка, а таксама даведацца пра хобі, звычкі і характар, адкрыўшы для сябе амаль невядомы бок жыцця Канстанціна Міцкевіча. Спробай выйсці на аўдыторыю малодшага школьнага ўзросту з’яўляецца лекцыйны занятак-віктарына “Вось што дзеткі мае краскі…”, пабудаваны на аснове твораў Коласа для дзяцей.
Лекцыі і экскурсіі па тэмах “Вандруем разам з Коласам” (падарожжы пісьменніка) ці “Мінскія адрасы Якуба Коласа” будуць цікавыя не толькі старэйшым школьнікам і студэнтам, але і дарослай аўдыторыі, бо насычаны фактамі, якія рэдка дзе пачуеш. Частка заняткаў прызначана выключна для дарослай аўдыторыі, у іх асвятляюцца жыццёвыя моманты біяграфіі, што знаёмы вельмі абмежаванай колькасці людзей: “Вялікая Айчынная вайна ў лёсе Якуба Коласа”, “Мой мілы друг, мая святыня…” (пра жонку Я. Коласа). У межах адукацыйнай праграмы “Культура не ведае правінцыі” супрацоўнікі музея з лекцыйнымі заняткамі выязджаюць у навучальныя ўстановы розных рэгіёнаў краіны.
Падыходы да музейнай педагогікі, экспазіцыі і экспанатаў змяняюцца. Цяпер музейнымі супрацоўнікамі часта выкарыстоўваюцца такія формы работы, як мультымедыйная прэзентацыя ці музейны тэатр. З дапамогай мультымедыйнай прэзентацыі праводзяцца згаданыя лекцыі для рознаўзроставай аўдыторыі, а для маленькіх удзельнікаў музея даволі паспяхова арганізуюцца тэатралізаваныя прадстаўленні па матывах дзіцячых твораў Канстанціна Міцкевіча. Сярод іх “Савось-распуснік”, “Воўк-дурань” і інш.
Спецыялісты ў галіне музеялогіі адзначаюць, што будучае музея — у пашырэнні аўдыторыі за кошт прыцягнення наведвальнікаў розных узроставых груп і распрацоўкі новых форм музейнай дзейнасці. Вынікам пошуку новых форм і метадаў камунікацыі з аўдыторыяй сталася правядзенне квэстаў. Для рознаўзроставай аўдыторыі распрацавана гульня “Таямніцы Дома Песняра”. З дапамогай спецыяльна падабраных пытанняў удзельнікі квэсту кіруюць галоўным героем Савосем. Занятак “Таямніцы Дома Песняра” не толькі раскрывае ўсе таямніцы дома класіка, але і перадае атмасферу і дух музея. Натхнёныя квэстам, школьнікі ў творчым парыве ствараюць мастацкія работы па творах класіка.
Сярод буйных віртуальных праектаў музея — 3D-мадэль даваеннага Дома Коласа (1927-1941) на Вайсковым завулку. Абапіраючыся на архіўна-бібліяграфічныя звесткі, матэрыялы з фондаў музея і ўспаміны сям’і Міцкевічаў, супрацоўнікам музея Ахрэмам Белабровікам быў адноўлены гарадскі ландшафт, планіровачная структура і архітэктурныя дамінанты. 3D-інсталяцыя дазваляе ўбачыць, якой была сталіца больш за 80 гадоў таму, і адчуць атмасферу даваеннага Мінска.
Важнасць для музея ўяўляе яшчэ і прысядзібны участак, які дадаткова прыцягвае жадаючых адпачыць у час такіх мерапрыемстваў, як, напрыклад, “Ноч музеяў”, калі ў розных частках тэрыторыі праводзяцца майстар-класы разнастайнай тэматыкі. Сядзіба Песняра з’яўляецца не толькі помнікам жыцця і творчасці слыннага Сына Беларусі, аднак і маленькай паркавай зонай у цэнтры вялікага горада. Часта для адукацыйных праграм і музейных заняткаў выкарыстоўваецца спецыяльна арганізаваная прастора. У музеі Якуба Коласа такой прасторай з’яўляецца невялічкая альтанка, дзе ў цёплы перыяд для дзяцей паказваюць лялечныя прадстаўленні. Гэта ж прастора стварае дадатковую тэрыторыю для майстар-класаў і іншых мерапрыемстваў.
Прагулкі па сядзібе паэта, па маляўнічых месцах яго дзяцінства і малалецтва, дзе дзейнічае філіял музея “Мікалаеўшчына”, наведванне выстаў жывапісу, канцэртаў класічнай музыкі і фальклорных калектываў, лялечных прадстаўленняў, музейна-педагагічных праектаў фарміруюць светапогляд наведвальнікаў рознага ўзросту, пашыраюць межы іх пазнання.
…Якуб Колас вельмі любіў людзей, быў добрым і спагадлівым чалавекам, заўсёды дапамагаў тым, хто сапраўды меў у гэтым патрэбу. Як запавет нам, тым, хто жыве сёння, гучаць словы Класіка: “Я прыйшоў у жыццё не дзеля сябе самога, я прыйшоў дзеля Вас. Калi Вам будзе добра, калi Вы (я тут разумею ўвесь комплекс жыцця) пойдзеце па праўдзiвай дарозе жыцця, калi Вы будзеце мець на ўвазе не толькi сябе, але i народ, якi Вас пусцiў у жыццё, i калi Вы будзеце жыць народам дзеля народа, тады я скажу: «Няхай жа будзе шчаслiва Ваша дарога»”.
Вольга НАВАЖЫЛАВА, Аляксандр КРЫЖЭВІЧ
Фота аўтараў і з фондаў Дзяржаўнага літаратурна-мемарыяльнага музея Якуба Коласа