Ба­ро­метр на­строю ў дзяр­жа­ве

— Зра­зу­ме­ла, Лі­лія Ста­ніс­ла­ваў­на, вам доб­ра зна­ёмыя ва­шы вы­бар­шчы­кі і гэ­тыя мясц­іны. Му­сіць, та­кая вя­ліз­ная “ды­яло­га­вая пля­цоў­ка”, умоў­на ка­жу­чы, да­сюль “вы­плёс­квае” шмат ду­мак ды мер­ка­ван­няў, пра­па­ноў ад су­раз­моў­цаў, што ты­чац­ца кан­тэк­сту пра­екта но­вай рэ­дак­цыі Кан­сты­ту­цыі...

— Ма­быць, пер­шае і га­лоў­нае, пра што ад­ра­зу ска­жу: так, Ба­ры­саў­шчы­на — мая ма­лая ра­дзі­ма, і ка­лі та­бе зна­ёмы кож­ны ку­то­чак, ка­лі ты — ся­род сва­іх зем­ля­коў, то за­ўсё­ды ве­ль­мі вос­тра ад­чу­ва­еш на­строй лю­дзей, раз­уме­еш іх пы­тан­ні і мер­ка­ван­ні, які­мі яны дзе­ляц­ца. Маё та­кое на­зі­ран­не: тое, што лю­дзі ўцяг­ну­ты ў гэ­ты пра­цэс, што яны за­ці­каў­ле­ны ў рэ­фе­рэн­ду­ме, у яго лё­са­выз­на­ча­ль­ным вы­ні­ку, і ёсць плён вя­ліз­най пра­цы ўсёй кра­іны. Плён што­дзён­ных на­ма­ган­няў Кі­раў­ні­ка дзяр­жа­вы Аляк­сан­дра Ры­го­ра­ві­ча Лу­ка­шэн­кі, яко­му на­род да­вя­рае, пад­трым­лі­ва­ючы іні­цы­яты­вы Прэ­зі­дэн­та. Фак­тыч­на на пра­ця­гу ўся­го 2021 го­да, ка­лі так­са­ма пра­хо­дзі­лі шмат­лі­кія сус­трэ­чы ў ка­лек­ты­вах, і фар­мі­ра­ва­лі­ся тыя пра­па­но­вы ў бу­ду­чыя зме­ны і да­паў­нен­ні, якія сён­ня апуб­лі­ка­ва­ны і аб­мер­ка­ва­ны. Вось гэ­тыя шмат­лі­кія сус­трэ­чы за­свед­чы­лі: лю­дзі са­мі ўно­сі­лі пра­па­но­вы ў пра­ект Кан­сты­ту­цыі, і но­ва­ўвя­дзен­ні рэ­дак­цыі Асноў­на­га За­ко­на — ка­лі не ўсё, дык мно­гае з та­го, што за­яўля­ла­ся, — за­да­во­лі­лі іх. Сло­вам, вы­клі­ка­лі ў элек­та­ра­ту маш­таб­ны ста­ноў­чы рэ­за­нанс.

— На­ко­ль­кі вя­до­ма, рас­пра­цоў­шчы­кі пра­екта зу­сім ня­даў­на ўнес­лі ў не­ка­то­рыя фар­му­лёў­кі пэў­ных арты­ку­лаў ка­рэк­ты­вы...

— Сап­раў­ды, ужо па­сля апуб­лі­ка­ван­ня да­ку­мен­та ад лю­дзей з усёй рэ­спуб­лі­кі па­сту­пі­ла амаль дзе­вяць ты­сяч вод­гу­каў з ад­па­вед­ны­мі пра­па­но­ва­мі, ня­гле­дзя­чы на тое, што, зда­ва­ла­ся б, у пра­екце бы­ло пра­пі­са­на ўсё. Лі­та­ра­ль­на ў кож­ным важ­ным для гра­ма­дзян бло­ку — ня­хай гэ­та са­цы­яль­ны або блок ідэ­ало­гіі — з’яві­лі­ся пэў­ныя ўдак­лад­нен­ні, ка­рэк­ці­роў­кі.

— На­прык­лад?

— Гэ­та ты­чыц­ца, у пры­ват­нас­ці, час­ткі аб дзяр­жаў­най сім­во­лі­цы, фар­му­лёў­кі аб не “аб­авяз­ку” кла­па­ціц­ца аб сва­ім зда­роў­і, а “за­хоў­ваць” яго. Вось та­кія істот­ныя ню­ансы ў пра­па­но­вах ўваж­лі­ва раз­гля­да­лі­ся і ў вы­ні­ку пры­ма­лі­ся. І лю­дзям тое імпа­нуе. Ба­чу аб­са­лют­нае іх раз­умен­не ў гэ­тыя дні ма­ёй ка­ман­дзі­роў­кі ў рэ­гі­ёне. А ім па­пя­рэд­ні­ча­лі два дзя­сят­кі сту­дзе­ньс­кіх сус­трэч у ка­лек­ты­вах, ка­лі вя­ла­ся роз­на­ба­ко­вая, так бы мо­віць, тлу­ма­ча­ль­ная ра­бо­та — раз’ясня­лі­ся па­ла­жэн­ні.

— Ну а ця­пер, з ва­ша­га аса­біс­та­га во­пы­ту, на чым фік­су­ецца ўва­га арга­ні­за­та­раў “ды­яло­га­вых пля­цо­вак”?

— Я ска­за­ла б так: ідзе ўжо не тлу­ма­ча­ль­ная, а, хут­чэй, ана­лі­тыч­ная кам­па­нія. Ёсць жа­дан­не па­чуць, што ду­ма­юць лю­дзі, да­ве­дац­ца, як яны на­стро­ены. Дык вось, аб­са­лют­ная бо­ль­шасць гра­ма­дзян рэ­гі­ёна — а я ўжо пра­еха­ла шэ­раг школ, вы­твор­час­цей ды ўста­ноў у сель­скай мясц­овас­ці і ў го­ра­дзе, — пад­трым­лі­вае рэ­фе­рэн­дум і по­йдзе га­ла­са­ваць. Ёсць раз­умен­не, што ад кож­на­га гра­ма­дзя­ні­на Бе­ла­ру­сі за­ле­жыць лёс на­шай кра­іны. Усе ад­на­знач­на вы­сту­па­юць за са­цы­яль­ную дзяр­жа­ву, за тое, каб у кра­іне за­хоў­ва­ла­ся моц­ная ўла­да, бо сіс­тэ­ма вер­ты­ка­лі ўла­ды да­па­ма­гае лю­дзям вы­ра­шаць іхнія пра­бле­мы. Лю­дзі ад­гук­ну­лі­ся, вя­до­ма ж, на за­ма­ца­ван­не та­кіх ве­ль­мі важ­ных для кож­на­га ча­ла­ве­ка кры­тэ­ры­яў, як са­цы­яль­ныя га­ран­тыі — бяс­плат­ныя ад­ука­цыя, мед­ыцы­на, кло­пат пра інва­лі­даў, тэ­ма мо­ла­дзі, ся­мей­ных каш­тоў­нас­цей, арты­ку­лы па пы­тан­нях па­тры­ятыч­на­га вы­ха­ван­ня і гіс­та­рыч­най па­мя­ці...

— Як вя­до­ма, вы, Лі­лія Ста­ніс­ла­ваў­на, з’яўля­еце­ся ў тым лі­ку аўта­рам су­пер­важ­на­га за­ко­нап­ра­екта аб ге­на­цы­дзе бе­ла­рус­ка­га на­ро­да. Тэ­ма гіс­та­рыч­най па­мя­ці, не­аспрэч­на, свя­тая для на­цыі...

— ...і яна пра­йшла для мя­не “чыр­во­най ніц­цю” праз увесь 2021 год, ка­лі я пра­ца­ва­ла над на­зва­ным ва­мі за­ко­нап­ра­ектам, а так­са­ма над акту­аль­ным за­ко­нап­ра­ектам аб не­да­пуш­чэн­ні рэ­абі­лі­та­цыі на­цыз­му. Усё гэ­та ты­чыц­ца інтэр­прэ­та­цыі пра­ўды гіс­та­рыч­най па­мя­ці. А пры­нам­сі Ба­ры­саў­шчы­на — гэ­та, я ска­за­ла б, та­кі па­тры­ятыч­ны край, дзе падзеі не то­ль­кі да­лё­кай мі­нуў­шчы­ны, ска­жам, 1812 го­да, за­на­та­ва­ны ў гіс­то­рыі і яркіх зна­ка­вых гіс­то­ры­ка-ку­ль­тур­ных ме­рап­ры­емствах, але і Ба­ры­саў­шчы­на парт­ызан­ская, пад­по­ль­ная, што ге­ра­ічна зма­га­ла­ся з во­ра­гам у га­ды Вя­лі­кай Айчын­най вай­ны. 10 лю­та­га ў ра­ённай аб’ядна­най біб­лі­ятэ­цы імя Ка­ла­дзе­ева ў мя­не ад­бы­ла­ся вя­лі­кая сус­трэ­ча з кра­язнаў­ца­мі Ба­ры­саў­шчы­ны пры ўдзе­ле кі­раў­ніц­тва му­зе­яў, біб­лі­ятэ­ка­раў, гра­мад­скіх акты­віс­таў. Кра­язнаў­цы ўкла­да­юць ду­шу і сэр­ца ў по­шу­ка­вую і да­след­чую дзей­насць. І тут, як ка­жуць, мы ад­но ад­на­го знай­шлі. Гэ­та бы­ло на­шым уз­аем­ным жа­дан­нем — аб­мер­ка­ваць тэ­му гіс­та­рыч­най спад­чы­ны краю, за­ха­ван­ня і раз­віц­ця яе, ува­саб­ля­ючы ў роз­ных пра­ектах.

— Па­ці­каў­лю­ся: якіх, у пры­ват­нас­ці?

— Гіс­та­рыч­ная па­мяць, па­тры­ятыч­нае вы­ха­ван­не мо­ла­дзі праз глы­бо­кае ве­дан­не ге­ра­ічных ста­ро­нак род­на­га краю, у тым лі­ку — раз­віц­цё па­тры­ятыч­на­га ту­рыз­му, ме­ма­ры­ялі­за­цыя сла­ву­тых мясц­ін Ба­ры­саў­шчы­ны. На сус­трэ­чы аб­мяр­коў­ва­лі пры­нам­сі ства­рэн­не элек­трон­най кар­ты спа­ле­ных вё­сак рэ­гі­ёна: сён­ня ўжо да­клад­на вя­до­ма, што іх, сяс­цёр Ха­ты­ні, — 130, а не 84, як сцвяр­джа­ла­ся ў мі­ну­лым го­дзе. У цэн­тры ўва­гі ды­яло­гу ста­ялі так­са­ма пы­тан­ні ўжыт­ку бе­ла­рус­кай мо­вы, уша­на­ван­ня па­мя­ці кла­сі­ка на­цы­яна­ль­най лі­та­ра­ту­ры Янкі Ку­па­лы, у пры­ват­нас­ці, аб­мяр­коў­ва­ла­ся пра­цэ­ду­ра ўста­ля­ван­ня ме­ма­ры­яль­най дош­кі на­род­на­му па­эту, які не­адна­ра­зо­ва на­вед­ваў Ба­ры­саў­шчы­ну, на бу­дын­ку га­рад­ско­га До­ма ку­ль­ту­ры.

— Сло­вам, па­вод­ле ва­ша­га рас­по­ве­ду, лю­дзей хва­лю­юць са­мыя роз­ныя аспек­ты, спа­лу­ча­ныя з тэ­май Па­мя­ці па­ка­лен­няў. Сім­ва­ліч­на, што ў Год гіс­та­рыч­най па­мя­ці, аб­веш­ча­ны ў кра­іне, на­род бу­дзе га­ла­са­ваць у тым лі­ку і за пры­няц­це ад­па­вед­на­га арты­ку­ла Кан­сты­ту­цыі...

— Сап­раў­ды, тэ­мы па­тры­ятыз­му і гіс­та­рыч­най па­мя­ці, за­ма­ца­ва­ныя ў но­вай рэ­дак­цыі Асноў­на­га За­ко­на дзяр­жа­вы, знай­шлі, ба­дай, са­мы жы­вы і маш­таб­ны вод­гук у лю­дзей. Яны раз­уме­юць, на­вош­та гэ­та Бе­ла­ру­сі. Раз­уме­юць, што гэ­та ду­хоў­ны і ма­ра­ль­ны фун­да­мент на­ша­га гра­мад­ства, пе­ра­емнасць па­ка­лен­няў. Гэ­та і ёсць наш Ге­не­тыч­ны Код! І тое, што дзяр­жа­ва сён­ня моц­ная сва­імі ка­ра­нё­вы­мі тра­ды­цы­ямі, за­ка­на­мер­на за­ма­цоў­ва­ецца праз га­лоў­ны за­кон. І ве­ль­мі важ­на, каб пра­екты, што пла­ну­юцца вы­ка­наў­чай ула­дай на ўзроў­ні ад­дзе­лаў ку­ль­ту­ры, у ма­ім раз­у­мен­ні, аб­апі­ра­лі­ся ў тым лі­ку і на мясц­овых кра­язнаў­цаў, на лю­дзей, якія доў­гія га­ды і сва­ёй пра­фе­сій­най дзей­нас­ці, і гра­мад­скай у тым лі­ку ад­да­ва­лі на ка­рысць Ба­ць­каў­шчы­ны, уз­ды­ма­ючы да­сюль не­вя­до­мыя плас­ты гіс­то­рыі Ба­ры­саў­ска­га краю. Мы з ма­імі зем­ля­ка­мі на сус­трэ­чы ў біб­лі­ятэ­цы імя Ка­ла­дзе­ева аб­мяр­коў­ва­лі тэ­му раз­віц­ця і ўзмац­нен­ня па­тры­ятыч­на­га ту­рыз­му з пун­кту гле­джан­ня пры­нам­сі пе­ры­яду Вя­лі­кай Айчын­най вай­ны. Так, ёсць брэнд “Ба­ры­саў і 1812 год”, але не менш яркая ста­рон­ка ўпі­са­на ў ге­ра­ічнае мі­ну­лае ба­ры­саў­ча­на­мі ў ве­ка­пом­ныя падзеі 1941-1945 га­доў. Не менш важ­кі ўнё­сак Ба­ры­саў­шчы­ны і ў пра­цоў­ную скар­бні­цу род­най Бе­ла­ру­сі. Сам го­рад Ба­ры­саў — буй­ны пра­мыс­ло­вы цэнтр, а та­му ве­ль­мі важ­на ад­люс­троў­ваць і гэ­тую тэ­му ў ту­рыс­тыч­ных мар­шру­тах.

— А пра­екцыя на бу­ду­чы­ню ку­ль­тур­най сфе­ры рэ­гі­ёна, ці аб­мяр­коў­ваў­ся гэ­ты аспект у рэ­чыш­чы ва­шых з ба­ры­саў­ча­на­мі “ды­яло­га­вых пля­цо­вак”? Як за­дзей­ні­ча­ны ўста­но­вы ку­ль­ту­ры рэ­гі­ёна ў пад­рых­тоў­цы да рэ­фе­рэн­ду­му?

— Што ты­чыц­ца сфе­ры ку­ль­ту­ры. Мне ве­ль­мі імпа­нуе, што аб’ядна­ная біб­лі­ятэ­ка ста­ла сап­раў­дным цэн­трам ку­ль­ту­ры ўся­го на­ша­га Ба­ры­саў­ска­га ра­ёна. Тут раз­ві­ва­ецца не то­ль­кі ме­на­ві­та бі­бі­лі­ятэч­ная дзей­насць, а і га­ле­рэй­ная, вы­ста­вач­ная для школ мас­тац­тваў, прэ­зен­та­цый­ная для но­вых пра­ектаў, тэ­ма­тыч­ных экс­па­зі­цый. Та­му, ка­неш­не ж, яе да­лу­ча­насць і да важ­ней­шай гра­мад­ска-па­лі­тыч­най кам­па­ніі кра­іны — яскра­вае свед­чан­не пры­знан­ня гэ­тай ідэ­ала­гіч­най пля­цоў­кі. Сён­ня ў за­леж­нас­ці ад ко­ль­кас­ці на­се­ль­ніц­тва дзе­сь­ці ўчас­ткі па га­ла­са­ван­ні на ма­ючым ад­быц­ца рэ­фе­рэн­ду­ме раз­меш­ча­ны ў да­мах ку­ль­ту­ры, у шко­лах, дзе­сь­ці — аб’ядна­ныя, але, ва ўся­кім разе, па су­пра­цоў­ні­ках сфе­ры ку­ль­ту­ры, на­стаў­ні­ках сель­скіх школ, су­пра­цоў­ні­ках аграр­ных прад­пры­емстваў мож­на ў цэ­лым ска­заць, што іх на­строй — гэ­та ба­ро­метр на­строю ў дзяр­жа­ве.

— Які ён па­вод­ле ва­шых на­зі­ран­няў?

— На мой по­гляд, на­строй у лю­дзей спа­кой­ны, упэў­не­ны ў тым, што мы на пра­ві­ль­ным шля­ху, што на гэ­тым эта­пе аб­авяз­ко­ва па­він­ны ска­заць сваё сло­ва ў пад­трым­ку аб­ноў­ле­най Кан­сты­ту­цыі, а тым са­мым акрэс­ліць са­цы­яль­ны курс раз­віц­ця дзяр­жа­вы, над­аць но­вы імпу­льс усім сфе­рам жыц­ця гра­мад­ства. Як у сфе­ры дзяр­жаў­на­га кі­ра­ван­ня, у сфе­ры за­ка­нат­вор­час­ці, так і ў сфе­ры пра­ва­вой. Я тлу­ма­чу лю­дзям, што вер­ха­вен­ства Кан­сты­ту­цыі — гэ­та не про­ста сло­вы, а яшчэ і маг­чы­масць кож­на­га гра­ма­дзя­ні­на, ка­лі бу­дзе та­кая не­абход­насць, і пры вы­чар­па­нас­ці ўсіх іншых срод­каў, звяр­тац­ца па аб­аро­ну сва­іх пра­воў і інта­рэ­саў на­ват у Кан­сты­ту­цый­ны суд. Але што б я яшчэ ха­це­ла аб­авяз­ко­ва пад­крэс­ліць. Усё за­кла­дзе­нае ў зме­ны і да­паў­нен­ні на­шай Кан­сты­ту­цыі ў знач­най сту­пе­ні, ка­лі мож­на ко­рат­ка аха­рак­та­ры­за­ваць, гэ­та і ёсць тыя асноў­ныя па­сту­ла­ты на­цы­яна­ль­най ідэі і бе­ла­рус­кай ма­дэ­лі раз­віц­ця.

— Што мы пад гэ­тым сён­ня раз­уме­ем?

— Раз­уме­ем, што гэ­та — на­ро­даў­лад­дзе, і ў асо­бе Усе­бе­ла­рус­ка­га на­род­на­га схо­ду як вы­шэй­ша­га прад­стаў­ні­ча­га орга­на мы гэ­тую фор­му за­ма­цоў­ва­ем, раз­ві­ва­ем. Гэ­та бес­прэ­цэ­дэн­тны вы­па­дак, і не то­ль­кі на по­стса­вец­кай пра­сто­ры, але най­перш — век­тар, курс раз­віц­ця кра­іны, тое, што апраў­да­ла ся­бе ў ня­прос­тыя га­ды ства­рэн­ня су­ве­рэн­най Бе­ла­ру­сі. Зноў жа, без ча­го ўжо не ўяў­ляе ся­бе Бе­ла­русь? Без эфек­тыў­най, ад­каз­най са­цы­яль­най дзяр­жа­вы з са­цы­яль­ны­мі га­ран­ты­ямі і са­цы­яль­най спра­вяд­лі­вас­цю. І апош­няе, пра што ска­жу. На­ша са­ма­быт­насць, тра­ды­цый­ныя каш­тоў­нас­ці... Яны, вя­до­ма ж, ма­гут­ны пласт бе­ла­рус­кай на­цы­яна­ль­най ку­ль­ту­ры, на­шых вы­то­каў, на­ша­га жыц­ця­дай­на­га ку­ль­тур­на­га ко­да, які і фар­мі­руе ге­не­тыч­ны код на­ро­да і на­цыі. І вось гэ­та нам трэ­ба збе­ра­гаць, вы­хоў­ва­ючы ча­ла­ве­ка-гра­ма­дзя­ні­на, ад­каз­на­га за сваю сям’ю і за сваю кра­іну.