ПІСЬМО ГАГАРЫНА Ў БЯРОЗУ
Як можна, напрыклад, звязаць старажытнае палескае мястэчка Бярозу з космасам? Адказ на гэтае пытанне знайшлі тыя наведвальнікі, хто прыйшоў на музейную выставу “Касмічная гісторыя Бярозы”, падрыхтаваную да 60-годдзя першага палёту чалавека ў космас. Для яе стварэння знайшлося шмат экспанатаў, падараваных музею ў савецкі час. Самы каштоўны — пісьмо з аўтографам першага касманаўта Зямлі Юрыя Гагарына. Яго атрымалі 3 красавіка 1964 года навучэнцы 4 “Б” класа сярэдняй школы горада Бярозы. Піянерскі атрад класа змагаўся добрымі справамі за званне насіць імя першага касманаўта. Цімураўцы расказалі Юрыю Аляксеевічу, што рамантуюць цацкі ў дзіцячым садочку, падарылі малышам 50 кніжак, зрабілі кармушкі і шпакоўні для птушак, сабралі больш за дзве тоны металалому і 534 кілаграмы макулатуры. Тэкст гагарынскага ліста быў наступны:
“Дорогие ребята! С большим интересом прочитал о ваших пионерских делах: шефской работе, сборах, спортивных праздниках, посадке деревьев. Желаю вам, мои дорогие друзья, хорошо учиться, любить труд и расти достойной сменой своим старшим товарищам.
С приветом лётчик-космонавт СССР Герой Советского Союза Юрий Гагарин”.
На вялікім ружовым канверце выразна чытаецца адрас школы і стаіць паштовы штэмпель: “Г.Москва, К-160. Почта СССР”. Бярозаўскія хлопчыкі і дзяўчынкі былі шчаслівыя і гордыя. Рарытэтны артэфакт цягам амаль шасцідзесяці гадоў захоўваўся ў рукапісным альбоме, абцягнутым тканінаю, і з надпісамі, вышытымі рознакаляровымі ніткамі, створаным бярозаўскімі чацверакласнікамі 1964 года са сваёй настаўніцай А.С.Марціновіч. З яго старонак глядзяць дзіцячыя твары ў пілотках з піянерскімі гальштукамі на грудзі. Менавіта гэты альбом моцна ўсхваляваў педагога-ветэрана, настаўніцу фізікі Лідзію Мамацюк, якая пазней была класным кіраўніком “гагарынскага” класа. Успомніліся школьныя вечары пра космас, таямнічы Сусвет, якія праводзіліся сумесна з выхаванцамі, некаторыя з іх сталі навукоўцамі ў галіне астрафізікі. Настаўніца падарыла альбом-летапіс гарадскому музею разам з фотаздымкамі і камплектам каляровых паштовак-партрэтаў касманаўтаў СССР, выдадзеным у 1968 годзе тыражом 200 тысяч экзэмпляраў.
“Касмічная” гісторыя Бярозы працягваецца фотастужкай чорна-белых здымкаў, якія адлюстроўваюць візіт у горад над рэчкай Ясельдай першага беларускага лётчыка-касманаўта Пятра Клімука, ураджэнца Брэстчыны. У 1979 годзе зоркавага, ва ўсіх сэнсах слова, госця цёпла сустракалі жыхары раёна. Стварэнне часовай экспазіцыі артэфактаў, якія раней не былі даступныя наведвальнікам адкрыта, дало шанец выставіцца яшчэ аднаму фотадакументу — калектыўнаму фотаздымку касманаўтаў-беларусаў, удзельнікаў 6-га Форуму па касмічных даследаваннях з акадэмікам Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі і Акадэміі ваенных навук Расіі, лаўрэатам Дзяржаўнай прэміі Беларусі П.А. Віцязем, ураджэнцам вёскі Першамайская Бярозаўскага раёна. Фатаграфія 2005 года перададзена асабіста знакамітым вучоным-земляком падчас наведвання гісторыка-краязнаўчага музея.
Сімвалічна, што вышэйпералічаныя экспанаты былі прэзентаваны менавіта ў Дзень касманаўтыкі на платформе адукацыйнага анлайн-праекта “Музейны артэфакт” з суправаджальным цікавым, запамінальным тэкстам, фотаматэрыялам і цёплым віншаванням бярозаўчан у адрас яшчэ аднаго касманаўта — сучасніка, беларуса Алега Навіцкага, які ў той момант адзначаў сваё 50-годдзе на арбіце, далёка ад Зямлі, і рыхтаваўся да выхаду ў адкрыты космас.
І БОЛЬШ
ЗА ПАЎВЕКА БРУІЦЦА “КРЫНІЦА”…
Ёсць нейкі магнетызм у старых фатаграфій. І галоўнае — не ў іх чорна-белым колеры, а ў тым мімалётным сюжэце, у тых тварах, што некалі зняў фатограф. Прыгадаліся радкі Булата Акуджавы: “Льюцца з гэтых фатаграфій акіяны біяграфій…” Тая, што трапіла ў анлайн-праект “Музейны артэфакт” у дзень свайго 50-годдзя, змагла расказаць шмат цікавага пра літаратурную біяграфію Бярозаўшчыны. 10 лютага 1971 года фатограф захаваў твары ўдзельнікаў літаратурнага аб’яднання “Крыніца”, якое ўжо чацвёрты год працавала пры раённай газеце. Бярозаўскія творцы сабраліся на паэтычны вечар-сустрэчу ў раённым Доме культуры з чытачамі гарадоў Бярозы і Белаазёрска.
Крынічане выступалі са сваімі творамі, прапанавалі прысутным конкурсы на лепшы верш, загадзя дасылалі мастацкае “Запрашэнне” на сустрэчы. “Крыніца” аб’ядноўвала людзей самых розных прафесій. Гэта былі рабочыя і служачыя, настаўнікі і студэнты, журналісты, пенсіянеры, школьнікі. Вельмі паказальна, што пяцёра з тых, хто больш за 50 гадоў назад быў прыняты ў лік першых крынічан, сталі вядомымі прафесійнымі літаратарам, лаўрэатамі Дзяржаўнай і імянных Літаратурных прэмій. Гэта Ніна Мацяш, Алесь Разанаў, Раіса Баравікова, Анатоль Казловіч і Зінаіда Дудзюк. Пазней да іх далучыліся Віктар Супрунчук, Васіль Сахарчук, Міхаіл Шыманскі. Выпусціў у вырай бярозаўскіх крынічан нязменны кіраўнік літаб’яднання, былы рэдактар раёнкі Яўген Сяленя, член Саюза журналістаў Беларусі, аўтар некалькіх кніг. Літаратурны архіў, сабраны кіраўніком, перададзены ў музей і сістэматычна апрацоўваецца навуковымі работнікамі. Першай кнігай, якая выйшла з-пад пяра крынічан, быў паэтычны зборнік Алеся Разанава “Адраджэнне”, выдадзены ў 1970 годзе. Сёння нашага земляка ведаюць не толькі ў Беларусі, але і за яе межамі, як геніяльнага стваральніка новых паэтычных форм — вершаказаў, зномаў, пункціраў, якія вымаўляюцца на беларускай мове, у якіх галоўная дзейная асоба — само слова. Шкада, што восенню гэтага года скончыўся жыццёвы шлях паэта. Ён быў сапраўдным сябрам музея, бібліятэк горада. У 2017 годзе ўдзельнічаў у адкрыцці пастаяннай экспазіцыі “Вытокі літаратурнага майстэрства” ў Галерэі мастацтваў, дзе сёння працягвае жыць яго глыбокая, філасофская духоўная спадчына, дзе спраўджваецца яго прарочы аўтограф на падоранай кнізе “Танец з вужакамі”: “Музы ідуць у Бярозаўскі гісторыка-краязнаўчы музей і нясуць здабытак”.
БАЛЕРЫНА З БАБУЛІНАЙ ЁЛКІ
У гэтыя дні наведвальнікаў галерэі мастацтваў чакае ялінка, убраная рарытэтнымі цацкамі. Сярод іх шмат рэалістычных фігурак людзей, жывёл: піянер, фізкультурнік, клоўн, мішка, вавёрка, заяц. Вельмі папулярнымі ў савецкі час былі плоскія цацкі са сціснутага кардона, з двух склееных палавінак — рыбкі, грыбкі, матылькі. І няхай яны не такія яркія, бліскучыя, але ж кожная з іх мае сваю індывідуальнасць, скульптурнасць формы, нават рысы твару. Словам, ёлачныя ўпрыгожанні не канвеерам штампаваліся, а вырабляліся майстрамі невялікіх арцелей з ваты, кардона, шкла.
Адукацыйны анлайн-праект “Музейны артэфакт” запрасіў на сустрэчу з інтэрнэт-наведвальнікамі госцю з 30-х гадоў мінулага стагоддзя — цацку балерыну, фігурку, зробленую з ваты, тканіны і тварам з пап’е-машэ. Чаму балерыну? Таму што ў той час савецкі балет, прадаўжальнік школы рускага імператарскага балета, традыцый сусветнай літаратурнай класікі, быў наперадзе планеты ўсёй, увасабляў СССР, прыводзіў у захапленне мільёны людзей. У трыццатыя гады нарадзіліся балетныя пастаноўкі — шэдэўры “Рамэа і Джульета”, “Бахчысарайскі фантан”, “Лаўрэнсія”. І навагодняя атрыбутыка перадавала тое, чым жылі, чаму радаваліся, пра што марылі савецкія людзі.
Балерына з бабулінай ёлкі не падобна на шэкспіраўскую Джульету альбо на вядомую танцоўшчыцу Айседору Дункан. Яна проста чырванашчокая, сур’ёзная, мэтанакіраваная дзяўчынка, якая яшчэ ў палёце да сваіх сцэнічных вяршынь. Навагодняе ўпрыгажэнне, як узор дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, ужо зацікавіла майстроў раённага Цэнтра рамёстваў, і яны зладзілі для цацачнай балерыны па рэтра-тэхналогіі Снягурку-прыгажуню.
АРТЭФАКТ З ДАСТАЎКАЙ КАРЫСТАЛЬНІКУ
Анлайн-спіс артэфактаў, непасрэдна дастаўленых карыстальнікам культурна-адукацыйнага кантэнту, налічвае 17 прадметаў, якія немагчыма ўбачыць у адкрытым доступе. Акрамя вышэйпералічаных, сярод іх ёсць рэдкая ікона, насценны гадзіннік вядомай швейцарскай фірмы, французская кавамолка ХІХ стагоддзя, патэфон, камень з адбіткам малюска. Зафіксавана 17 тысяч 500 наведвальнікаў інтэрнэт-старонак праекта, падчас якіх кожны знаходзіў той ці іншы прадмет, які яго зацікавіў. Рэальна дзейнічае зваротная сувязь з анлайн-карыстальнікамі праз водгукі, перапіску ў згуртаваннях. Аднак у статыстыку гэтыя лічбы чамусьці не ўключаюцца. Між тым “Музейны артэфакт” дазваляе мець зносіны з міжнароднай аўдыторыяй, у першую чаргу з краязнаўцамі, калекцыянерамі, блогерамі, у тым ліку ўраджэнцамі Бярозаўскага краю, якія пражываюць у Расіі, Чэхіі, Ізраілі.
Праект у сітуацыі з эпідэміялагічным крызісам, вымушанай ізаляцыяй даказвае сваю жыццяздольнасць як крыніцы музейнай культуры, ведаў і адначасова ўмацоўвае рэпутацыю музейных спецыялістаў з Бярозы як творчых работнікаў. У перспектыве — стварэнне і размяшчэнне на сайце ўстановы электроннага каталога выстаўленых артэфактаў, арганізацыя часовай экспазіцыі найбольш каштоўных прадметаў, далейшыя кантакты з калекцыянерамі, мясцовымі жыхарамі з мэтай папаўнення фондаў рарытэтамі.
Толькі ў гэтым годзе за бюджэтныя сродкі, выдзеленыя раённым выканаўчым камітэтам, у насельніцтва закуплена 137 артэфактаў: тканыя паясы, дываны ручной работы, карціны інсітнага мастацтва, адзёжа і абутак 50–70-х гадоў, мэбля і інш. Яны абавязкова парадуюць бярозаўчан на будучай выставе, прымеркаванай да 545-годдзя роднага горада.
Таццяна ЛЕВАНЮК, дырэктар Бярозаўскага гісторыка-краязнаўчага музея, Ала ДРАГАН, супрацоўнік музея