Настальгія па сапраўднаму

— Спа­дар Ула­дзі­мір, я за­спеў той час, ка­лі ка­фед­рай, якую ця­пер уз­на­ча­ль­ва­еце вы, кі­ра­ваў Гаў­ры­ла Ха­ры­то­на­віч Ваш­чан­ка. Для аб­аро­ны дып­ло­ма сту­дэн­ту ка­фед­ры трэ­ба прад­аста­віць эскіз ма­ну­мен­та­ль­най ра­бо­ты і фраг­мент, вы­ка­на­ны ў ма­тэ­ры­яле. Гаў­ры­ла Ха­ры­то­на­віч на­зы­ваў гэ­та “па­пя­ро­вым ма­ну­мен­та­ліз­мам” і лі­чыў з’явай не­нар­ма­ль­най. Ён па­ста­віў спра­ву та­кім чы­нам, што аб­ара­няц­ца сту­дэн­ты ста­лі не пры­го­жай кар­цін­кай, але аздо­баю не­йка­га са­цы­яль­на­га аб’екта. Аса­біс­та я па­мя­таю не­ка­ль­кі цу­доў­ных рос­пі­саў інтэр’ераў школ. Стан­дар­тныя бу­дын­кі на­бы­ва­лі праз гэ­та ўні­ка­ль­насць. А вось апош­нім ча­сам дып­лом­ні­кі ка­фед­ры аб­ара­ня­юцца аздо­баю сва­ёй alma mater. Гэ­та та­му, што ў маг­чы­мых за­моў­цаў ня­ма за­ці­каў­ле­нас­ці ў та­кой фор­ме су­пра­цоў­ніц­тва?

— Я па­мя­таю і гэ­ты час, і Гаў­ры­лу Ха­ры­то­на­ві­ча, бо з па­чат­ку 80-х кі­ра­ваў на ка­фед­ры вы­твор­чы­мі пра­кты­ка­мі. Гэ­та бы­ло та­кое, я б ска­заў, та­та­ль­нае ад­люс­тра­ван­не на­шых дып­лом­ных пра­ектаў у архі­тэк­ту­ры. Ма­ла та­го, што сту­дэн­ты-ма­ну­мен­та­ліс­ты пра­ца­ва­лі па ўсёй Бе­ла­ру­сі, мы пра­во­дзі­лі пра­кты­ку яшчэ і па-за меж­амі рэ­спуб­лі­кі. Ска­жам, не­ве­ра­год­на вя­лі­кі аб’ект мы ра­бі­лі ў Друс­ке­ні­ках, аздаб­ля­лі са­на­то­рый “Бе­ла­русь”. Там бы­ло ком­плек­снае ра­шэн­не, вя­лі­кая сця­на бы­ла. Дзве пра­кты­кі ў Друс­ке­ні­ках пра­вя­лі. Два го­да за­пар. Пра­кты­кі та­ды доў­жы­лі­ся па два ме­ся­цы, так што бы­ла маг­чы­масць шы­ро­ка раз­гар­нуц­ца і рэ­алі­зоў­ваць твор­чыя ідэі на­ўпрост на аб’екце. Мы та­ды сту­дэн­таў ка­фед­ры ску­льп­ту­ры да спра­вы да­лу­чы­лі, бо зра­зу­ме­лі, што ці­ка­вы мо­жа атры­мац­ца тан­дэм — ма­ну­мен­та­ліс­ты і ску­льп­та­ры. Гэ­та бы­ла ад­на з са­мых гран­ды­ёзных на­шых пра­ктык.

А што да­ты­чыць рос­пі­саў у шко­лах, дык мы ра­бі­лі ўво­гу­ле ве­лі­зар­ную ко­ль­касць. Уся гэ­тая ра­бо­та пра­хо­дзі­ла пад эгі­дай вы­твор­чай пра­кты­кі, а по­тым ужо леп­шае ад­бі­ра­ла­ся на дып­лом­ны пра­ект. Вось та­кім чы­нам склад­ва­ла­ся сі­ту­ацыя, пра якую вы згад­ва­еце. А ця­пер ужо на пра­ця­гу пя­ці га­доў мы за­йма­емся ака­дэ­мі­яй. Та­му што, шчы­ра ка­жу­чы, не­як доў­гі час не звяр­та­лі асаб­лі­вай ува­гі на тое, у якіх сце­нах мы пра­цу­ем і ву­чым­ся. Га­лоў­ным кло­па­там бы­ла ма­тэ­ры­яль­ная ба­за на­ву­чан­ня, а не эстэ­ты­ка інтэр’ераў. Ця­пер жа на­спе­ла па­трэ­ба над­аць ака­дэ­міі аб­ліч­ча, ад­па­вед­нае ста­ту­су твор­чай ВНУ. Зноў жа, свае сце­ны — гэ­та шы­ро­кая пра­сто­ра для твор­чых экс­пе­ры­мен­таў, якія не за­ўжды маг­чы­мыя, ка­лі ма­еш спра­ву з за­моў­цам збо­ку.

Мы ўжо зра­бі­лі ўва­ход­ную гру­пу дзвя­рэй ад пер­ша­га да пя­та­га па­вер­ха, аздо­бі­лі інтэр’еры віт­ра­жа­мі. По­тым уз­ялі­ся за дру­гі па­верх, дзе пра­цуе ад­мі­ніс­тра­цыя. Ну і на пра­ця­гу пя­ці га­доў мы да­во­дзім да ла­ду не­ве­ра­год­на скла­да­ны аб’ект, які на­зы­ва­ецца “тэ­атра­ль­ная за­ла”. У хут­кім ча­се пра­ца над ім бу­дзе цал­кам за­вер­ша­ная.

— Я па­мя­таю тую ж за­лу ў іншай аздо­бе…

— Ну так, сап­раў­ды. Тая аздо­ба стра­ча­ная. Ка­лі па­ча­лі­ся бу­даў­ні­чыя ра­бо­ты ў га­лоў­ным кор­пу­се ака­дэ­міі, бу­даў­ні­кі, не па­пы­таў­шы­ся ні ў ад­мі­ніс­тра­цыі, ні ў рэ­кта­ра­та, уз­ялі і за­шту­ка­ту­ры­лі гэ­тыя рос­пі­сы. А там бы­лі сім­ва­ліч­ныя фі­гу­ры, звя­за­ныя з тэ­атрам, з вы­яўлен­чым мас­тац­твам.

— На­ко­ль­кі вам бліз­кая дум­ка, што сён­ня ма­ну­мен­та­ль­нае мас­тац­тва стра­ці­ла ў аб’ёмах, у маш­таб­нас­ці — ця­пер не час­та над­ара­ецца пра­ца над та­кі­мі вя­лі­кі­мі аб’екта­мі, — але пры гэ­тым на­бы­ло псі­ха­ла­гізм, улас­ці­вы стан­ко­ва­му жы­ва­пі­су?

— Атры­ма­ла­ся так, што, ка­лі знік са­цы­яль­ны за­каз, а гэ­та сур’ёзныя гро­шы, ма­ну­мен­та­ль­нае мас­тац­тва амаль цал­кам сыш­ло ў інтэр’ер. Сён­ня лю­дзі за­ся­ро­джа­ныя на ўлас­ным кам­фор­це, і ма­ну­мен­та­ль­нае мас­тац­тва праз гэ­та ста­ла збо­ль­ша­га ўту­ль­ным, ка­мер­ным. Іншыя за­да­чы, іншыя ра­шэн­ні. Не па­мят­ныя нам з са­вец­ка­га ча­су та­та­ль­нае мас­тац­тва і ма­ну­мен­та­ль­ная пра­па­ган­да, скі­ра­ва­ныя на ўмоў­ную гра­ма­ду, на на­род ўво­гу­ле, але ары­ента­цыя на кан­крэт­ную асо­бу аль­бо не­вя­лі­кую са­ма­дас­тат­ко­вую гру­пу, на іх эстэ­тыч­ныя і ду­хоў­ныя за­пы­ты. Ма­ну­мен­та­ль­нае мас­тац­тва ста­ла спа­кай­ней­шым, але я не лі­чу, што яно на­блі­зі­ла­ся да стан­ко­ва­га. Бо вы­зна­ча­ль­ны­мі за­ста­юцца вы­яўлен­чыя срод­кі, тэх­на­ло­гіі, ма­тэ­ры­ялы, якія ска­рыс­тоў­вае ма­ну­мен­та­ліст. Пра­сто­ра, дзе га­лоў­ны эстэ­тыч­ны чын­нік — кар­ці­на на сця­не, — гэ­та зу­сім не тое, што інтэр’ер, ство­ра­ны праз віт­ра­жы, мас­тац­кі ме­тал, аб’ёмную плас­ты­ку, ке­ра­мі­ку, ма­за­ікі ці фрэс­кі. Зрэш­ты, праз сін­тэз, сім­бі­ёз уся­го пе­ра­лі­ча­на­га.

— Вы сён­ня, зы­хо­дзя­чы з рэ­ча­існас­ці, ары­енту­еце сту­дэн­таў на пра­цу з ка­мер­най пра­сто­рай аль­бо рых­ту­еце спе­цы­яліс­таў, здо­ль­ных аздо­біць і пры­ват­ную пра­сто­ру, і га­рад­скую плош­чу?

— Умець трэ­ба ўсё. Жыц­цё на мес­цы не ста­іць, і мас­так му­сіць быць пра­фе­сій­на пад­рых­та­ва­ным да роз­ных сі­ту­ацый. Тое, што да­мі­нуе сён­ня ўту­ль­нае інтэр’ернае мас­тац­тва, не азна­чае, што зу­сім ня­ма экс­тэр’ерных ра­бот, пры­чым вя­лі­ка­га аб’ёму. Вось адзін з пры­кла­даў. За­пла­на­ва­ная аздо­ба Ка­рдыя­лагічнага цэн­тра на Розы Люк­сем­бург. Экс­тэр’ер, ве­лі­зар­ная сця­на — дзе­вяць на пяць мет­раў.

І ве­да­еце, пра­ца з экс­тэ­р’ер­ным ася­род­кам ма­тэ­ры­яль­на за­трат­ная і фі­зіч­на на­пру­жа­ная, та­му не кож­ны дып­лом­нік, не кож­ны пад­рых­та­ва­ны спе­цы­яліст, ма­ючы пэў­ны твор­чы дос­вед, па­го­дзіц­ца вы­ра­шаць гэ­тыя за­да­чы. Ка­му­сь­ці пра­сцей зна­хо­дзіц­ца ў не­йкім ася­род­ку, дзе кам­фор­тна пра­ца­ваць, дзе менш пра­блем.

Са­цы­яль­ны за­каз не цал­кам знік, ён сён­ня мае іншыя фор­мы, чым за са­вец­кім ча­сам. Зга­даю на­шы рос­пі­сы ў Та­ла­чын­скім ма­нас­ты­ры, ма­за­ікі на тар­цах хра­ма ў Бар­ка­ла­ба­ва — то-бок яны ёсць у нас і ў экс­тэ­р’е­ры, і ў інтэ­р’е­ры. Ёсць пра­сто­ра для дзей­нас­ці, ад­па­вед­на і сту­дэн­таў мы вы­хоў­ва­ем мас­та­ка­мі, здо­ль­ны­мі вы­ра­шаць лю­быя за­да­чы.

— Я ба­чыў вас на ад­крыц­ці пер­са­на­ль­най вы­ста­вы ва­шай ву­ча­ні­цы Да­ры­ны Да­ўгадзілінай. Вы­сту­па­ючы з ві­та­ль­ным сло­вам, вы адзна­чы­лі яе та­лент ка­пі­іста. І вось мне пад­ума­ла­ся: экс­па­зі­цы­ям у на­шых за­мках і па­ла­цах не стае гіс­та­рыч­на і эстэ­тыч­на каш­тоў­ных мас­тац­кіх тво­раў, стра­ча­ных у вой­нах і іншых ня­го­дах, праз якія пра­йшла на­ша кра­іна. Ча­му б гэ­тыя ла­ку­ны не за­крыць вы­са­ка­якас­ны­мі ко­пі­ямі? Зрэш­ты, да та­кой пра­цы мо­гуць да­лу­чыц­ца і ва­шы сту­дэн­ты.

— Мы зы­хо­дзім з та­го, што та­кія пра­екты — прэ­ра­га­ты­ва му­зей­шчы­каў. Яны ле­пей ве­да­юць, што ім трэ­ба, ча­го ім не стае. У нас, ска­жу шчы­ра, не бы­ло па­куль дум­кі ўста­ля­ваць у меж­ах на­ву­ча­ль­на­га пра­цэ­су су­р’ёз­ную ка­пій­ную вы­твор­часць. Але, ду­маю, ідэя слуш­ная. Бу­дзем ду­маць. Ства­рыць гэ­та ў нас, вы­йсці на су­пра­цоў­ніц­тва з му­зе­ямі ў спра­ве за­паў­нен­ня ла­кун у экс­па­зі­цы­ях бу­дзе на­ват ці­ка­ва.

Я аб­са­лют­на згод­ны: хай бы там, дзе на мес­цы стра­ча­ных кар­цін ві­сяць іх фо­та­дру­ка­ва­ныя рэ­пра­дук­цыі, бы­лі б вы­со­ка­га ўзроў­ню мас­тац­кія ко­піі. Пра­ўда, ад­нак, што та­кіх май­строў, як Да­ры­на, ма­ла. Гэ­та ве­ль­мі і рэ­дкі, не­ве­ра­год­ны та­лент. Мы ж рых­ту­ем не ка­пі­істаў, а рэ­стаў­ра­та­раў. Та­му, ду­маю, най­перш му­сіць быць пра­мы кан­такт му­зея і са­ма­га аўта­ра, я маю на ўва­зе Да­ры­ну Да­ўгадзіліну. Гэ­ты быў бы ве­ль­мі доб­ры кан­тракт і ве­ль­мі ка­рыс­ная спра­ва. І там ужо, як спра­ва по­йдзе, мож­на бу­дзе і на­шай ка­фед­ры да­лу­чыц­ца. І пра гэ­та вар­та пад­умаць.

— А ча­му рэ­стаў­ра­та­раў рых­ту­юць на ва­шай ка­фед­ры, а не на стан­ко­вым жы­ва­пі­се ?

— На­сам­рэч зы­ход­на бы­ло мер­ка­ван­не, што рэ­стаў­ра­цыя блі­жэй да стан­ко­ва­га жы­ва­пі­су. А по­тым мы пры­йшлі да вы­сно­вы, што ў нас гэ­ты род дзей­нас­ці час­цей за ўсё звя­за­ны з архі­тэк­ту­рай, з архі­тэк­тур­ным ася­род­кам. А гэ­та прэ­ра­га­ты­ва ма­ну­мен­та­ль­на­га мас­тац­тва. Акра­мя та­го, мы тое ж чу­лі і ад лі­тоў­скіх ка­лег, у якіх дос­вед рэ­стаў­ра­цый­най пра­цы бо­ль­шы, чым у нас. Гэ­та, па­мя­таю, сло­вы пра­рэк­та­ра па між­на­род­ных ста­сун­ках іхняй ака­дэ­міі. Яна ска­за­ла, маў­ляў, аб­авяз­ко­ва стаў­це гэ­тую спе­цы­яль­насць на ка­фед­ры ма­ну­мен­та­ль­на­га мас­тац­тва, та­му што тут ве­ль­мі моц­ны па­тэн­цы­ял вы­ка­наў­чы, на­ву­чан­не роз­ным тэх­на­ло­гі­ям. Так мы, зрэш­ты, і зра­бі­лі.

— А чым звы­чай­на за­й­ма­юцца ва­шы вы­пус­кні­кі па­сля за­кан­чэн­ня ака­дэ­міі?

— У кра­іне ве­ль­мі шмат пры­ват­ных за­ка­заў. У су­вя­зі з тым, што ве­лі­зар­ная ко­ль­касць но­ва­бу­доў­ляў, мно­гія ма­ну­мен­та­ліс­ты ўдзе­ль­ні­ча­юць раз­ам з архі­тэк­та­ра­мі ў пра­екта­ван­ні і на­ват са­мі ства­ра­юць твор­чыя май­стэр­ні. Ёсць, у пры­ват­нас­ці, шмат віт­раж­ных май­стэр­няў. Мас­та­кі, якія пра­цу­юць з інтэ­р’е­ра­мі, ня­рэд­ка звя­за­ныя з су­р’ёз­ны­мі кам­па­ні­ямі. Я ўжо ка­заў, што ма­ну­мен­та­ліс­ты­ка ў асноў­ным сыш­ла ў інтэ­р’ер.

— Адзін з на­вед­ва­ль­ні­каў пер­са­на­ль­най вы­ста­вы Да­ры­ны Да­ўгадзілінай, пра якую мы ўжо згад­ва­лі, ска­заў, што пра­ві­ль­на Мі­кі­та Сяр­ге­евіч Хруш­чоў ка­лі­сь­ці аб­ла­яў мас­та­коў-аван­гар­дыс­таў, а сап­раў­днае мас­тац­тва па­він­на быць вось та­кім — пра­фе­сій­на да­ска­на­лым, эстэ­тыч­на пе­ра­ка­наў­чым. На­га­даю яшчэ, што на на­цы­яна­ль­на­га маш­та­бу мас­тац­кіх са­ло­нах сім­па­тыі пуб­лі­кі шмат год за­пар збі­рае Але­ся Ска­ра­ба­гая, якая так­са­ма пра­цуе ў рэ­аліс­тыч­най сты­ліс­ты­цы і дэ­ман­струе вы­со­кі пра­фе­сі­яна­лізм. Мо ў гра­ма­ды на­ста­ль­гія па сап­раў­дным, так бы мо­віць, мас­тац­тве? Па доб­рым у тра­ды­цый­ным раз­умен­ні жы­ва­пі­се?

— У гра­ма­ды ця­пер ве­лі­зар­ная на­ста­ль­гія па сап­раў­дна­му. Не то­ль­кі па сап­раў­дным мас­тац­тве, але па сап­раў­дных па­чуц­цях, па сап­раў­дным су­моў­і, па сап­раў­дных эмо­цы­ях. Я на сто ад­сот­каў раз­умею тых лю­дзей, якія хо­чуць ба­чыць ха­ро­шы ко­лер, пры­го­жы ма­зок, эфек­тны штрых. І не­аба­вяз­ко­ва гэ­та му­сіць быць рэ­алізм. Ёсць рэ­аліс­тыч­ныя рэ­чы, якія змес­там і фор­май — су­цэ­ль­нае трыз­нен­не. Я пра сап­раў­днае, што не­за­леж­нае ад сты­ліс­ты­кі, у якім вы­зна­ча­ль­ныя ма­ра­ль­ны чын­нік і эма­цый­ная фор­ма. Ска­жам так, ву­чыць, як пад­аец­ца, трэ­ба не сэк­су, а вы­хоў­ваць па­чуц­ці, да якіх по­тым пры­дас­ца сэкс. А мож­на ад­ра­зу сэкс, а по­тым бу­дзем раз­бі­рац­ца. І мас­тац­тва — пад­обная ды­ле­ма, ад­но што ахоп­лі­вае тая ды­ле­ма знач­на бо­ль­шую ма­ра­ль­ную і эма­цый­ную пра­сто­ру. Доб­ра ка­лі “сап­раў­днае” як кры­тэ­рый каш­тоў­нас­ці су­па­дае з “сап­раў­дным” — у сэн­се з сён­няш­нім днём. Сап­раў­днае су­па­дае з су­час­ным.

Гутарыў Пётра ВАСІЛЕЎСКІ

Фота са старонкі Ула­дзі­міра Зін­ке­віча на www.arthaos.com