Віктар Тураў. Подых жыцця

№ 43 (1534) 23.10.2021 - 29.10.2021 г

85 гадоў з дня нараджэння Віктара Турава, славутага беларускага кінарэжысёра і класіка нашага кінематографа, адзначаецца шэрагам памятных мерапрыемстваў і кінапаказаў. На радзіме рэжысёра ў Магілёве ідзе традыцыйная “Тураўская восень”, у Музеі гісторыі беларускага кіно рыхтуецца выстава, у кінатэатрах і на тэлеканалах запланаваныя рэтраспектыўныя паказы. А яшчэ — у Маскве пад час Дзён культуры Беларусі ў Расіі адбудзецца першы паказ адрэстаўраванай стужкі “Я родам з дзяцінства”, юбілей народнага артыста СССР Віктара Турава стане адной са значных тэм сёлетняга кінафестывалю “Лістапад”.

/i/content/pi/cult/874/18524/12.jpg /i/content/pi/cult/874/18524/standard-scale-2_00x-gigapixel-B.jpg Віктар Тураў нарадзіўся 25 кастрычніка 1936 года ў Магілёве (пакінуў свет 31 кастрычніка 1996 года). Вось ужо 20 гадоў у гэтым горадзе адбываецца падзея з назвай “Тураўская восень” — у кінатэатрах паказваюцца знакамітыя фільмы рэжысёра, праходзяць творчыя сустрэчы і іншыя цікавыя мерапрыемствы. У 2003 годзе пад час аднаго з такіх кінатыдняў на фасадзе магілёўскага кінатэатра “Радзіма” была ўсталявана памятная дошка Віктару Тураву, і з тае пары ўсе “Тураўскія восені” адкрываюцца невялікім урачыстым мерапрыемствам менавіта ля яе. Так было і сёлета — 18 кастрычніка, калі “Тураўская восень” пачалася. Супрацоўнікі Магілёўскага кінавідэапракату і навучэнцы СШ №1 Магілёва ўсклалі кветкі да памятнай дошкі, з прамовай выступіў член Саюза пісьменнікаў Беларусі Аляксандр Касцяроў. Пасля ў кінатэатры “Радзіма” адбыўся паказ фільма “Людзі на балоце”, які быў зняты Віктарам Туравым у 1981 годзе паводле рамана Івана Мележа. У тыя часы ў савецкім кінапракаце стужку паглядзела больш за чатыры мільёны чалавек, а рэжысёр і тры акцёры з фільма — Генадзь Гарбук, Юрый Гарабец і Алена Барзова — атрымалі Дзяржаўную прэмію СССР. Карціна “Людзі на балоце”, што ўваходзіць ва ўсе спісы лепшых фільмаў Беларусі, лічыцца адным з прыкладаў сапраўды нацыянальнага беларускага кіно. Увесь тыдзень у магілёўскіх кінатэатрах “Радзіма”, “Космас”, “Чырвоная зорка” і “Ветразь” паказваюцца і іншыя стужкі Віктара Турава. Праграма сёлетняй “Тураўскай восені” першапачаткова была трохі шырэйшай за простыя кінапаказы — планаваўся нават брэйн-рынг па кнізе і фільму “Людзі на балоце”, але і яго, і іншыя мерапрыемствы давялося адмяніць у сувязі з абвастрэннем эпідэміялагічнай сітуацыі.

“Я родам з дзяцінства” — адзін з самых славутых фільмаў майстра. А дзяцінства Віктара Турава было азмрочана ваеннай трагедыяй. Вайну сям’я рэжысёра сустрэла ў Магілёве, але неўзабаве перабралася ў вёску. Бацька пайшоў у партызаны — зімою 1942 года немцы яго расстралялі, а Віктара з маці і сястрой адправілі ў Германію ў сямейны канцлагер. Пасля Перамогі хлопчык вярнуўся ў родны горад, паводле ўспамінаў — паўгода ледзь не пешшу яны дабіраліся дадому, а было яму тады толькі 10 гадоў. Такі трагічны вопыт у самым раннім узросце, несумненна, сфарміраваў рэжысёра як творцу, як мастака — самыя лепшыя яго фільмы менавіта пра вайну. Але ў нашым кіно Віктар Тураў быў першым, хто пачаў расказваць пра вайну не з гераічных, манументальных пазіцый, а, напрыклад, праз эмоцыі і пачуцці дзяцей, праз лёсы людзей, што заставаліся ў тыле, праз трагедыі і гора, што несла вайна чалавеку. І ва ўсіх рэтраспектыўных паказах былі і будуць і “Я родам з дзяцінства” (1966 г.), і “Цераз могілкі” (1964 г.), і “Вайна пад стрэхамі” (1967 г.), і “Сыны ідуць у бой” (1969 г.).

“Цераз могілкі” — дыпломны фільм Віктара Турава на заканчэнне рэжысёрскага факультэта Усесаюзнага інстытута кінематаграфіі, а ў 1994 годзе ЮНЭСКА ўключыла стужку ў спіс ста лепшых фільмаў свету пра вайну. Але міжнароднае прызнанне фільм атрымаў яшчэ тады, напрыканцы 60-х. Знятая паводле аповесці Паўла Ніліна карціна пра беларускіх партызан мела аўтабіяграфічнае адценне і ўсімі тады была сустрэта як новая з’ява ў кіно: у цэнтры было не змаганне і перамогі партызан, а перажыванні людзей, што вымушаны былі жыць пад акупацыяй.

/i/content/pi/cult/874/18524/13.jpg

Гэтак жа і наступная карціна — “Я родам з дзяцінства” паводле сцэнарыя Генадзя Шпалікава — была не пра баі, а пра двух хлопчыкаў, якія ў прыфрантавым горадзе чакаюць сваіх родных з вайны і жадаюць помсціць ворагу. Стужка ўвайшла ў гісторыю і дзякуючы песням Уладзіміра Высоцкага, што ўпершыню прагучалі з экрана і зараз з’яўляюцца песеннай класікай — “На братских могилах”, “Холода, холода” і “Звезды”. Ужо ў новым тысячагоддзі, калі праводзілася апытанне беларускіх кінакрытыкаў, “Я родам з дзяцінства” прызналі адным з лепшых беларускіх фільмаў за ўсю гісторыю нашага кінематографа. Так, на экраны фільм выйшаў ужо 55 гадоў таму! Зразумела, што ў тэхнічным плане вельмі многае састарэла і сучаснаму гледачу цяпер складана глядзець настолькі даўнія стужкі. Пэўны час таму Нацыянальная кінастудыя “Беларусьфільм” узялася за аднаўленне і рэстаўрацыю залатога фонду нашага кіно, і вось скончана праца над фільмам “Я родам з дзяцінства”. Першы паказ адноўленай версіі прымеркаваны да 85-годдзя з дня нараджэння рэжысёра і запланаваны ў Маскве ў рамках Дзён культуры Беларусі ў Расіі, якія павінны прайсці з 31 кастрычніка па 3 лістапада.

Згаданыя фільмы — у абавязковай праграме любых рэтраспектыўных паказаў фільмаў Віктара Турава, але ж зняў рэжысёр больш за 20 кінастужак і на самыя розныя тэмы. Апошнія яго фільмы — “Чорны бусел” (1993 г.) пра вёску, пацярпелую ад Чарнобыльскай аварыі, і “Шляхціц Завальня, ці Беларусь у фантастычных апавяданнях” (1994 г.) паводле твора Яна Баршчэўскага. У праграме магілёўскай “Тураўскай восені” ёсць і гэтыя два фільмы, і фільм-казка 1973 года “Гора баяцца — шчасця не бачыць”, і “Кропка адліку” — адзін з лідараў савецкага кінапракату 1980 года, пра дэсантнікаў. Неаднойчы на працягу кінатыдня ў Магілёве паказвалася дакументальная стужка, прысвечаная асобе і творчасці майстра, “Віктар Тураў. Подых жыцця”.

/i/content/pi/cult/874/18524/14.jpg

Беларускае тэлебачанне падрыхтавала сваю юбілейную праграму да 85-годдзя Віктара Турава. З 25 па 29 кастрычніка два разы на дзень у эфіры тэлеканала “Беларусь 3” будуць паказвацца ўжо згаданыя знакамітыя стужкі, а распачнецца рэтраспектыва паказам дакументальнага біяграфічнага тэлефільма Белтэлерадыёкампаніі “Майстар. Рэжысёр Віктар Тураў”. 25 кастрычніка праграма “Навіны культуры” прапануе размову пра рэжысёра з яго дачкой, таксама знакамітым беларускім рэжысёрам Аленай Туравай.

Музей гісторыі беларускага кіно плануе не толькі рэтраспектыўныя паказы, але да юбілею класіка сумесна з кінастудыяй “Беларусьфільм” рыхтуе ў сваіх сценах выставу “Віктар Тураў. Подых жыцця” (назва як перафраз назвы яшчэ аднаго знакамітага фільма рэжысёра 1982 года “Подых навальніцы”), дзе можна будзе ўбачыць плакаты, эскізы, касцюмы, дакументы, фота і многае іншае, што тычыцца жыцця і творчасці Віктара Турава. Пачне працаваць выстава ўжо неўзабаве, але яе прэзентацыя будзе зладжана ў межах сёлетняга Мінскага міжнароднага кінафестывалю “Лістапад”, які пройдзе з 20 па 26 лістапада: 85-годдзе з дня нараджэння Віктара Турава стане адной з галоўных тэм фестывальных пазаконкурсных падзей і паказаў. Ужо вядома, што 23 лістапада ў Доме кіно пройдзе вялікі памятны вечар, на які збяруцца калегі майстра і прыхільнікі яго творчасці і дзе будзе паказаны фільм “Цераз могілкі”. Традыцыйна адзін з прызоў “Лістапада” носіць імя Віктара Турава.

“У кожнай карціне я спрабаваў паказаць сваё — што мне знаёмае і дарагое, што мною перажытае, — казаў Віктар Тураў. — Мне хацелася паказаць, як людзі мараць жыць у міры”.

Аўтар: Надзея КУДРЭЙКА

Падзяліцца

Вік­тар Ту­раў. Под­ых жыц­ця

Віктар Тураў. Подых жыцця