Дзяржпраграма “Культура Беларусі” ўключала ў сябе 4 падпраграмы - “Спадчына”, “Мастацтва і творчасць”, “Архівы Беларусі”, “Беларусы ў свеце”, кожная з якіх мела сваю асноўную мэту. (...)
У перыяд рэалізацыі Дзяржаўнай праграмы праведзена вялікая праца і сёння відавочныя важныя дасягненні ў сферы культуры.
Так, у рамках падпраграмы “Спадчына” ажыццяўляліся мерапрыемствы, накіраваныя на ахову гісторыка-культурнай спадчыны Рэспублікі Беларусь. У 2016 — 2020 гадах доля адрэстаўраваных і маючых адпаведнае функцыянальнае выкарыстанне помнікаў архітэктуры, уключаных у Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў Рэспублікі Беларусь, павялічылася з 15,0 працэнтаў у 2015 годзе да 33,7 працэнтаў у 2020 годзе (пры плане — 30,0 працэнтаў).
Праведзены рэстаўрацыйна-аднаўленчыя работы на аб’ектах, якія з’яўляюцца помнікамі гісторыі і культуры. Усяго за 2016 — 2020 гады адрэстаўраваны ці прыстасаваны пад новыя функцыі больш за 700 помнікаў архітэктуры.
Падрыхтаваныя 5 дасье на аб’екты спадчыны Рэспублікі Беларусь для ўключэння ў спісы UNESCO. У Спіс нематэрыяльнай культурнай спадчыны UNESCO былі ўнесены тры новыя беларускія элементы: “Урачыстасць у гонар шанавання Іконы Маці Божай Будслаўскай”, “Вясновы абрад “Юр’еўскі карагод”; “Культура ляснога бортніцтва”.
У параўнанні з 2015 годам аб’ём Музейнага фонду Рэспублікі Беларусь павялічыўся на 6,8 працэнта. Важнымі падзеямі ў сферы музейнай дзейнасці сталі: адкрыццё Музея гісторыі Віцебскага народнага мастацкага вучылішча, музея В.К. Бялыніцкага-Бірулі ў Магілёве, археалагічнага музея “Бярэсце”, музея “Выратаваныя мастацкія каштоўнасці”, літаратурнага музея Максіма Багдановіча і філіяла Дзяржаўнага літаратурнага музея Янкі Купалы “Акопы”; адкрыццё новых музейных экспазіцый у дзяржаўнай установе “Мемарыяльны комплекс “Брэсцкая крэпасць-герой”, у Беларускім дзяржаўным музеі народнай архітэктуры і побыту, рэалізацыя праекта “Мабільны музей” у Беларускім дзяржаўным музеі гісторыі Вялікай Айчыннай вайны.
Калектывам дзяржаўнай установы “Нацыянальная бібліятэка Беларусі” рэалізавана некалькі маштабных праектаў. У 2017 годзе ў рамках святкавання 500-годдзя беларускага кнігадрукавання ажыццёўлены міжнародны навуковы і выдавецкі праект “Кніжнае спадчына Францыска Скарыны”.
Марына Юркевіч.
У выніку рэалізацыі мерапрыемстваў падпраграмы “Мастацтва і творчасць” у 2016 — 2020 гадах у сферы прафесійнага мастацтва праведзена больш за 79,5 тысяч культурных мерапрыемстваў, адбылося каля 800 прэм’ерных паказаў. Каля 3 мільёнаў рознапланавых культурных мерапрыемстваў праведзена клубнымі арганізацыямі.
Штогод Міністэрствам культуры праводзілася больш за 60 спецыяльных культурных мерапрыемстваў (у 2020 годзе — больш за 40), у тым ліку прысвечаных важным дзяржаўным падзеям, з удзелам вышэйшых службовых асоб дзяржавы, фестывалі, конкурсы, Дні культуры. Сярод іх урачыстая цырымонія ўручэння прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь “За духоўнае адраджэнне”, спецыяльных прэмій Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь дзеячам культуры і мастацтва, спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь “Беларускі спартыўны Алімп”, мерапрыемствы да Дня Перамогі, Дня Незалежнасці і іншыя.
Штогод праводзілася больш за 300 персанальных выстаў беларускіх мастакоў.
Гастролі беларускіх прафесійных калектываў мастацкай творчасці адбыліся ў розных краінах (Аўстрыі, Вялікабрытаніі, Венгрыі, Германіі, Грузіі, Даніі, Ірландыі, Казахстане, КНР, Ліване, Люксембургу, Мексіцы, Нарвегіі, Аб’яднаных Арабскіх Эміратах, Польшчы, Партугаліі, Расіі, Францыі, Чэхіі).
Упершыню ў 2018 годзе адбыўся рэспубліканскі конкурс “Нацыянальная кінапрэмія Беларусі”. Завяршылася рэканструкцыя і рамонт комплексу будынкаў кінастудыі “Беларусьфільм”.
На рэгулярнай аснове былі праведзены буйныя міжнародныя і рэспубліканскія фестывалі мастацтваў. Адбыліся 28 Дзён культуры і Дзён нацыянальнага кіно ў замежных краінах з прэзентацыяй лепшых дасягненняў нацыянальнай культуры, а таксама Дзён культуры замежных краін у Беларусі.
У рамках мерапрыемстваў падпраграмы “Архівы Беларусі” (...) праведзены работы па пашырэнні плошчаў для захоўвання архіўных дакументаў у дзяржаўных архіўных установах. Агульная плошча архівасховішч пашырылася больш чым на 1831 квадратных метраў.
За перыяд рэалізацыі падпраграмы выдадзены 6 архіўных даведнікаў. Павялічыўся лічбавы кантэнт архіўных дакументаў. Забяспечвалася вядзенне шматузроўневай інфармацыйна-пошукавай Сістэмы адкрытага доступу да дакументаў Нацыянальнага архіўнага фонду Рэспублікі Беларусь.
У рамках падпраграмы “Беларусы ў свеце” праведзены 3 пасяджэнні Кансультатыўнага савета пры Міністэрстве замежных спраў па пытаннях беларусаў замежжа, у тым ліку яго беларускай часткі; больш за 330 мерапрыемстваў прайшло з удзелам беларускіх прафесійных і аматарскіх калектываў мастацкай творчасці, якія праводзяцца беларусамі замежжа; адбыўся трэці фестываль мастацтваў беларусаў свету, у якім прынялі ўдзел больш за 300 беларусаў замежжа з 19 краін свету.
У 2018 — 2020 гадах прыярытэтнай задачай удасканалення матэрыяльна-тэхнічнай базы арганізацый культуры было абнаўленне (папаўненне і рамонт) фонду музычных інструментаў устаноў культуры і адукацыі ў сферы культуры. У мэтах выканання даручэння Кіраўніка дзяржавы набыты і перададзеныя ва ўстановы культуры і ўстановы адукацыі ў сферы культуры 1460 піяніна, у тым ліку ў арганізацыі сістэмы Міністэрства культуры — 1228 адзінак, у арганізацыі сістэмы Міністэрства адукацыі — 232 адзінкі. (...)
У 2016 — 2020 гады адзначаецца паскарэнне тэмпаў інфарматызацыі сферы культуры. На базе праграмна-тэхнічных сродкаў Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі створаны лічбавыя калекцыі і зводны электронны каталог бібліятэк Беларусі, у якім у цяперашні час налічваецца каля 5 мільёнаў запісаў.
У 2018 годзе завершана мадэрнізацыя Дзяржаўнага каталога Музейнага фонду Рэспублікі Беларусь.
Усе ўстановы вышэйшай адукацыі ў сферы культуры, дзяржаўныя стацыянарныя кінатэатры маюць выхад у Інтэрнэт.
У цэлым агульны вынік выглядае добра. Аднак выкананне мерапрыемстваў і дасягненне зводных мэтавых паказчыкаў было абцяжарана (асабліва ў 2020 годзе) шэрагам знешніх для сферы культуры аб’ектыўных фактараў.
Асноўнымі фактарамі з’явілася недастатковае фінансаванне некаторых мерапрыемстваў, а таксама неабходнасць выканання рэкамендацый Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь па абмежаванні правядзення масавых мерапрыемстваў на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь у сувязі з эпідэміялагічнай сітуацыяй.
У выніку не ўдалося выканаць усе мерапрыемствы Дзяржпраграмы ў поўным аб’ёме і ў сувязі з гэтым дасягнуць запланаваных значэнняў усіх зводных мэтавых паказчыкаў.
На рэалізацыю Дзяржпраграмы з розных крыніц былі вылучаныя 3 мільярды 133 мільёнаў 800 тысяч рублёў. Працэнт асваення сумы склаў 97,4 прыцэнты. (...)
Большасць нявыкананых у поўным аб’ёме мерапрыемстваў Дзяржпраграмы ўвайшлі ў Дзяржаўную праграму “Культура Беларусі” на 2021 — 2025 гады.
Па выніках рэалізацыі Дзяржпраграмы за перыяд 2016 — 2020 гады выкананыя 3 зводных мэтавых паказчыка, не выкананы 2. У падпраграме “Спадчына” з 6 мэтавых паказчыкаў не дасягнута планавае значэнне 2 паказчыкаў. У падпраграме “Мастацтва і творчасць” з 7 мэтавых паказчыкаў не дасягнута значэнне 1 паказчыка. У падпраграме “Беларусы ў свеце” з 3-х мэтавых паказчыкаў за ўвесь перыяд рэалізацыі падпраграмы не выкананы 2. У падпраграме “Архівы Беларусі” ўсімі заказчыкамі дасягнута планавае значэнне 3-х мэтавых паказчыкаў.
Улічваючы асаблівыя складаныя сацыяльна-эканамічныя ўмовы, якія склаліся ў 2020 годзе, было прынята ўзгодненае з Міністэрствам эканомікі Рэспублікі Беларусь рашэнне пры адзнацы ступені дасягнення мэтавых паказчыкаў Дзяржпраграмы, значэнні якіх наўпрост звязаныя з культурнай актыўнасцю насельніцтва, узяць за аснову значэнні паказчыкаў па выніках 2019 года. Прымаючы пад увагу, што зводны мэтавы паказчык “Прырост колькасці наведванняў арганізацый культуры” (да ўзроўню 2015 года) і мэтавы паказчык “Прырост колькасці наведванняў музеяў” (да ўзроўню 2015 года) не выкананы ў 2020 годзе па аб’ектыўных прычынах.
5 мая 2021 года адбылося пасяджэнне пастаяннай міжведамаснай камісіі па дзяржаўных праграмах, на якім разглядаліся вынікі рэалізацыі Дзяржпраграмы “Культура Беларусі” на 2016 — 2020 гады. З улікам уплыву эпідэміялагічнай сітуацыі, а таксама дынамікі рэалізацыі Дзяржпраграмы за ўвесь перыяд, пастаянная міжведамасная камісія прызнала рэалізацыю Дзяржпраграмы як эфектыўную. Эфектыўнасць рэалізацыі падпраграм “Спадчына”, “Мастацтва і творчасць”, “Архівы Беларусі” прызнаная высокаэфектыўнай, падпраграмы “Беларусы ў свеце” —- сярэднеэфектыўнай.
Дзяржпраграма, прынятая ў студзені 2021 года, накіравана на рэалізацыю прыярытэтаў сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь на 2021 — 2025 гады і рашэнне задач дзяржаўнай палітыкі ў сферы культуры.
Пастаўлена адзіная мэта Дзяржаўнай праграмы — стварэнне ўмоў для эфектыўнага функцыянавання сеткі арганізацый культуры і актыўнага ўключэння грамадзян Беларусі ў культурнае жыццё краіны.
Дзяржаўная праграма ўключае ўжо пяць падпраграм — “Культурная спадчына” накіравана на захаванне культурнай спадчыны; забеспячэнне даступнасці, якасці і разнастайнасці паслуг, якія прадстаўляюцца бібліятэкамі і музеямі, выставачнымі арганізацыямі, паркамі культуры і адпачынку, заапаркамі; падтрымка развіцця культур нацыянальных меншасцяў. “Мастацтва і творчасць” па якой праводзіцца падтрымка развіцця прафесійнага мастацтва, садзейнічанне павышэнню яго мастацкага ўзроўню, разнастайнасці і даступнасці для насельніцтва, развіццё міжнароднага супрацоўніцтва ў сферы мастацтва і творчасці; падтрымка развіцця кінематаграфічнай дзейнасці; забеспячэнне даступнасці, якасці і разнастайнасці паслуг, якія прадстаўляюцца клубнымі арганізацыямі і арганізацыямі культуры змешанага тыпу. “Функцыянаванне і інфраструктура сферы культуры” ўключае меры, якія забяспечваюць выкананне наступных задач: удасканаленне інфраструктуры сферы культуры і забеспячэнне дзейнасці апарату Міністэрства культуры; інфарматызацыя і стварэнне нацыянальнага лічбавага кантэнту ў сферы культуры. Мерапрыемствы падпраграмы “Беларусы ў свеце” разлічана на вырашэнне задачы па развіццю партнёрства паміж дзяржавай і беларусамі замежжа. “Архівы Беларусі” — накіраваная на рашэнне задачы па забеспячэнню фарміравання, захаванасці і выкарыстання дакументаў Нацыянальнага архіўнага фонду Рэспублікі Беларусь як часткі інфармацыйнага рэсурсу краіны.
Для адзнакі дасягнення мэты выкарыстоўваецца 1 зводны мэтавы паказчык “Колькасць наведванняў арганізацый культуры на 1000 чалавек насельніцтва”.
Рэалізацыя Дзяржаўнай праграмы будзе садзейнічаць дасягненню на нацыянальным узроўні Мэтаў устойлівага развіцця на перыяд да 2030 года.
У завяршэнне — на перспектыву можна зрабіць асноўныя высновы, звязаныя з аналізам вынікаў рэалізацыі Дзяржпраграмы.
Пандэмія COVID-19 істотна паўплывала на культурнае жыццё ў краіне: прыпынілі сваю працу кінатэатры, канцэртныя залы, значна зменшылася колькасць мерапрыемстваў і наведвальнікаў традыцыйных арганізацый культуры. З іншага боку, адбыўся росквіт анлайн-тэхналогій у галіне культуры, з’явіліся новыя анлайн-прадукты, спажываныя праз сетку Інтэрнэт, павялічылася колькасць зваротаў да лічбавых рэсурсаў культуры. Наступствы будуць аказваць моцны ўплыў на жыццё людзей на працягу яшчэ некаторага часу. Мы павінны ўлічыць гэтыя тэндэнцыі і актывізаваць работу па цыфравізацыі сферы культуры.
Таму у прынятай Дзяржаўнай праграме “Культура Беларусі” на 2021 — 2025 гады прадугледжана падпраграма “Функцыянаванне і інфраструктура сферы культуры”, у якой запланаваны мерапрыемствы па рашэнні задачы інфарматызацыі і стварэння нацыянальнага лічбавага кантэнту ў сферы культуры.
Аналіз выканання мерапрыемстваў Дзяржпраграмы паказаў, што асноўнай прычынай невыканання альбо частковага выканання асобных мерапрыемстваў (у аргументацыі заказчыкаў) з’яўляецца недафінансаванне, альбо адсутнасць фінансавання. (…)
У сувязі з гэтым пры рэалізацыі Дзяржпраграмы 2021 — 2025 неабходна прымаць вычарпальныя меры па недапушчэнні недафінансавання мерапрыемстваў, а таксама пераразмеркавання фінансавых сродкаў на іншыя мэты, не прадугледжаныя Дзяржпраграмай 2021 — 2025. (…)
Адзначу, што ў цэлым з улікам сітуацыі, якая склалася ў краіне і ў свеце, рэалізацыя Дзяржаўнай праграмы “Культура Беларусі” на 2016 — 2020 гады завяршылася паспяхова і цалкам адпавядала прыярытэту Праграмы сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь на 2016 — 2020 гады — развіццю чалавечага патэнцыялу і павышэнню якасці жыцця беларускага народа.