Дзе драйв, які адрознівае адкрыццё?

№ 33 (1472) 15.08.2020 - 22.08.2020 г

Прэмія на фотаэкспазіцыі
Падведзены вынікі Нацыянальнай прэміі ў галіне выяўленчага мастацтва ў 2019 — 2020 гадах, падчас якой мы з прыхільнасцю назіралі за фатаграфічнай драмай. Сапраўды, мастацтва, якое так доўга павінна было даказваць права на існаванне сярод традыцыйных жанраў, ужо заняло сваё месца, але яшчэ не выглядае досыць пераканаўча.

Пры ўсёй павазе да Нацыянальнага гістарычнага музея, які стаў арганізатарам Прэміі і выдаўцом яе каталога, прычым зрабіў гэтую працу ў складаны пандэмічны перыяд, трэба адзначыць, што рэпрэзентацыя мастацкага працэсу — усё ж не ўласцівая гістарычнаму музею сфера дзейнасці. Таму ключавая задача конкурсу — “адраджэнне, развіццё і папулярызацыя лепшых традыцый і дасягненняў нацыянальнага выяўленчага мастацтва” выглядае некалькі ўмоўнай. Калі б гаворка ішла пра гісторыка-культурную спадчыну, гэта было б зразумела. Але ў сучаснага мастацтва — іншыя задачы; такім чынам рамкі конкурсу былі адразу абмежаваныя досыць вузкім калідорам. І гэта, вядома, адбілася прынамсі на фатаграфічнай экспазіцыі. Вернасць традыцыі, прадказальны выбар тэм, звыклая мова выказванняў — можа быць, для сярэдняга ўзроўню фатаграфічнага працэсу гэта было б прымальна. Але ад Нацыянальнай прэміі мы чакаем большага.

/i/content/pi/cult/811/17387/5_1.jpg

Вадзім Качан. З серыі “Знікаючыя ўспаміны былога, альбо Малюнкі часу і святла”.

Параўнанні, зрэшты, маюць сэнс, калі казаць пра самую прэмію — ёй усяго два гады, і рабіць сур’ёзны аналіз яшчэ зарана; або калі ацэньваць праекты саміх мастакоў — магчыма, яны ўдзельнічалі ў конкурсе 2020 года са сваімі лепшымі працамі.

Такім чынам, ці ёсць прарывы, ці ёсць сапраўды творчыя вяршыні, якія акажуць уплыў на развіццё фатаграфічнага асяроддзя і мастацтва? Калі сусветны арт-працэс уступіў у эпоху мэтамадэрна, прыходзіцца вельмі ўважліва прыглядацца да кантэксту і лакальнай спецыфікі праектаў. Ці змогуць яны быць цікавымі і заняць сваё месца на міжнародным арт-поле?

Нацыянальную прэмію-2020 па фатаграфіі атрымаў вядомы беларускі фатограф, былы старшыня Саюза фатографаў (2003), паважаны педагог і аўтар некалькіх фотакніг Вадзім Качан. Яго самыя ўдалыя серыі, на мой погляд, — дакументальная вулічная фатаграфія, дзе Мінск 1980 — 90-х гадоў мае пазнавальную атмасферу, свайго кшталту шарм пазнейшых савецкіх і перабудоўчых гадоў. А гэта не так мала з прычыны страты горадам у 2000-я аўтэнтычных відаў, характэрных персанажаў і жанравых сцэн. Партрэты і архітэктурныя пейзажы ў чорна-белым выкананні неаднаразова экспанаваліся, і думаецца, застануцца заўважнай старонкай у мастацкай хроніцы Мінска. Акрамя гэтага Вадзім Качан неаднаразова спрабаваў сябе ў больш эстэцкай фатаграфіі, пашыраючы межы медыя сродкамі фотаграфікі, калажа і г.д. Серыя “Знікаючыя ўспаміны былога, Альбо Малюнкі часу і святла” ставіцца як раз да такіх — у частцы майстэрства, кампазіцыйных прыёмаў да яе пытанняў няма. Але без канцэптуальнага ключа серыя выглядае амажам. Ці ёсць гэты ключ у серыі? Думаю, гэта пытанне да складальнікаў каталога, якія не ўключалі ў яго суправаджальных тэкстаў. Тым не менш, нашы віншаванні Вадзіму Качану!

У ліку “залатога дзесятка” — “Рызомы” Марыны Бацюковай, шматчастковы рэзанансны праект 2018 года, прысвечаны мастацкай і інтэлектуальнай супольнасці Беларусі, каштоўнасцям гэтага асяроддзя. Ён, вядома ж, дапамагае захаваць яе прадстаўнікоў, не даўшы ім растварыцца ў летапісах рубяжа стагоддзяў. Скажам шчыра, ён выгадна адрозніваецца сярод некалькіх праектаў такога роду, абагульняючы іх. Фармат альбома для “Рызом” быў бы вынікам даследавання.

Адзначым адзін з лепшых праектаў выставы — “Мая рака” (2018 — 2020) Марыі Банэ. Аўтар зняла яго з конкурсу па асабістых этычных прычынах, але праект выйшаў у шорт-ліст, апублікаваны ў каталогу, і на вернісажы гледачы маглі яго ўбачыць. “Мая рака” — узор працы новага пакалення фатографаў, калі на базе толькі адзінай архіўнай фатаграфіі выбудоўваецца сучасная гісторыя успамінаў. Цыянатыпія на акварэльнай паперы — ідэальная тэхналогія для аўтарскай інтэнцыі, і Марыя паспяхова з ёй працуе. Стыль Марыі Банэ вядомы, яна заняла сваё месца ў фатаграфічным асяродку, пра што сведчаць яе перамогі на іншых конкурсах.

Вольга Савіч з “Re story” — яшчэ адзін прыклад таго, як асабістая гісторыя становіцца пераасэнсаваннем, важным для публічнага чытання. У рамках калажа з выкарыстаннем фатаграфіі Вольга працуе і з архівам, і з перфарматыўнымі элементамі, залучаючы ў практыку тактыльныя, не алічбаваныя і нейтралізаваныя тым самым адчуванні. Важна, што гэта датычыцца і аўтара, і гледача — прамое ўспрыманне ў “Re story” іграе ключавую ролю.

Пераасэнсаванне як стратэгію выбірае і Яўген Гараўскі — яго серыя “Лінія Сталіна” прапануе гледачу ўспомніць ідэалагічныя стэрэатыпы савецкіх гадоў. Фатаграфічна серыя пераканаўчая, і служыць добрым кантрастам для забаўляльных і іншых мас-культурных малюнкаў.

/i/content/pi/cult/811/17387/5_2.jpg

Марына Бацюкова. Фотапраект “Рызомы”.

Віктар Сянькоў звяртаецца да тэмы памяці з іншага ракурсу — з яго серыяй “Памяць застаецца” я асабіста працавала ў частцы канцэпцыі. Аўтар працуе над праектам 10 гадоў, здымаючы могілкі па ўсёй рэспубліцы, фіксуючы помнікі, асобныя архітэктурныя фрагменты, разбураныя месцы пахаванняў. Пантэон Віктара Сянькова — гэта не выбраныя героі, гэта ўвесь культурны пласт народа, які значна шырэй, чым заслугі асобных людзей. За кожнай агароджай, у кожнага помніка — гістарычная глеба, і не трэба адпавядаць ніякім крытэрыям, каб нашчадкі паважалі і тваё жыццё, і тваю смерць.

Разглядаю цяпер праекты, якія адзначыла... І яшчэ некалькі: Дзяніса Раманюка, Мікалая Аляшкевіча, Віктара Вядзеня, Валерыя Вядрэнкі, Наталлі Пуцята, параможцы мінулага года Яўгена Колчава. Як часта давялося карыстацца словамі “архіў”, “памяць”, “успамін”?

У цэлым, яны адлюстроўваюць сітуацыю, якая існуе ў беларускай фатаграфіі. Але “у цэлым” гэта як сярэдняя тэмпература па шпіталю. Многае засталося па-за кадрам.

Ёсць у Беларусі, і не толькі ў Мінску, моцныя фатографы, якія не падаваліся на конкурс — таму цяжка судзіць, наколькі блізкія яны да шанцаў пераможцаў. Напрыклад, Сяргей Ждановіч, Уладзімір Суцягін, Альберт Цэхановіч, Андрэй Шчукін, Данііл Парнюк, Максім Сарычаў. Ёсць “Мінская школа фатаграфіі” — феномен канца 80 — 90-х гадоў мінулага стагоддзя, які ў будучыні яшчэ можа прагучаць у намінацыі “За ўклад у развіццё выяўленчага мастацтва” з адпаведнай фармулёўкай. Дарэчы, у намінацыі “Творчы дэбют” адзначана Ксенія Лакотка з яе канцэптам цялеснасці ў фатаграфічнай серыі “Мой цень” — гэтыя дзве пазіцыі выведзены за межы традыцыйных жанраў. Ёсць маладыя аўтары, арыентаваныя на Месяц фатаграфіі ў Мінску — у дадзеным выпадку ён служыць як цэнтр прыцягнення і адукацыі. А акрамя таго, тыя, хто працуе як мастакі на базе фатаграфіі. Здавалася б, усё гэта розныя трэнды, але межы і адрозненні зараз сціраюцца, і на практыцы сціраецца нават эфект эксперыменту: кожнае пакаленне выкарыстоўвае свае цытаты і адсылкі да мінулага вопыту мастацтва. Многія з фатографаў цалкам адбыліся, атрымалі міжнародныя ўзнагароды, прызнанне крытыкі і публікі: Андрэй Лянкевіч, Дзіна Даніловіч, Таццяна Ткачова, Маша Святагор. І атрымоўваецца, што ўсе рысы беларускай фатаграфіі — яе вернасць мастацкай традыцыі, увага да праблем духоўнага жыцця, псіхалагізм і ўдумлівасць — у наяўнасці. Але чагосьці не хапае! Гэта відавочна — бракуе таго драйву, які адрознівае адкрыццё. Калі нікому не трэба тлумачыць, у чым сутнасць, і энергія новых сэнсаў сама за сябе гаворыць. Такіх адкрыццяў не бывае шмат, але і Нацпрэмія — адна. Таму я пажадала б больш празрыстасці ў арганізацыі конкурсу, каб зрабіць удзел фатографаў зразумелым, і больш навін і аналізу сітуацыі ад экспертаў, каб працягваць вучыцца і павышаць кампетэнцыі ў мастацтве сучаснай фатаграіі.

Любоў Гаўрылюк, арт-журналіст

Фота Таццяны МАТУСЕВІЧ