Дыялог вакол арыенціраў
Дваццаты год узначальвае Акцяброўскi цэнтр фальклору Алена Малючэнка. Асноўная задача ўстановы і ў пачатку 2000-х, і сёння застаецца нязменнай — адраджэнне нацыянальнай беларускай культуры. Яе выкананне дасягаецца правядзеннем шматлікіх абрадавых мерапрыемстваў, зборам і апрацоўкай фальклору і іншымі спосабамі.
— Магчыма, Кармянскі раён і адрозніваецца ад астатніх тым, што большая частка абрадаў у нас будуецца менавіта на мясцовым матэрыяле, — дзеліцца Алена Мікалаеўна. — Перш за ўсё гэта тычыцца такіх рытуальных цырымоній, як “Заручаны”, “Хрэсьбіны”, ды і шырока вядомая “Гуканне вясны” тут таксама мае свае асаблівасці.
Галоўнай праблемай пры захаванні гэтых і падобных звычаяў дырэктар лічыць тое, што, як непазбежнае, памяншаецца колькасць жыхароў у малых населеных пунктах. Сыход пакалення носьбітаў народных традыцый, натуральна, адбіваецца на справе пераемнасці. А тым жа сельскім школьнікам, што яшчэ якіх-небудзь дзесяць гадоў таму ў дастатковай колькасці папаўнялі фальклорныя гурткі і калектывы, жыццёвым арыенцірам усё больш і больш служыць “культура павуціння” з яе сацыяльнымі сеткамі, Youtube-каналамі і блогерствам.
— Дзяцей, канешне, у школах застаецца ўсё менш, — працягвае спадарыня Малючэнка. — І прышчапіць ім любоў да аўтэнтычнай культуры становіцца складаней. Але мы не здаемся! Напрыклад летам праводзім для іх экспедыцыі да захавальнікаў фальклору. І калі дзеці сустракаюцца з імі, што называецца, вочы ў вочы, слухаюць з першых вуснаў апавяданні пра тое, як і чым жылі ў вёсках у старадаўнія часы, цікавасць да такога мінулага ў хлапчукоў і дзяўчынак выяўляецца больш заўважна. Ну а калі яны ўжо разам з дарослымі сістэматызуюць сабранае, ператвараюць яго ў тыя ж розныя імпрэзы, самі ўдзельнічаюць у пастаноўках, то і пра інтэрнэт забываюць!
Флагманам сярод фарміраванняў АЦФ з’яўляецца народны фальклорны ансамбль “Луца” — вядомы на ўсю Беларусь папулярызатар і прапагандыст беларускай народнай творчасці. Дэкаратыўна-прыкладным мастацтвам займаюцца ў гуртку “Умелые ручки”, а з аб’яднання “Мастацкае слова”, не выключана, у бліжэйшы час на падмосткі краіны выйдзе шоумэн не горш, чым, дапусцім, Яўген Перлін.
Каб выканаць план паслуг, установе трэба зарабіць сёлета 1100 рублёў. Грошы прыносяць танцавальныя і вечары адпачынку (кошт білета на дыскатэку — 1 руб. 50 кап.), выязныя мерапрыемствы — імі абслугоўваюцца бліжэйшыя да Акцяброва населеныя пункты, канцэрты, у тым ліку, абменныя, па раёне.
— Сродкі, здавалася б, невялікія, але так — паціху — план і выконваем, — паведамляе Алена Мікалаеўна. — А ў чым мае патрэбу наш Цэнтр? Касметычныя рамонты мы самі робім, але можна было б ужо зладзіць і вялікі рамонт. Апаратуру не перашкаджала б абнавіць, а мікрафона ў нас наогул няма. Касцюмы для ансамбля “Луца” пашылі ў 2006 годзе... Аднак я не скарджуся вам, не, усё гэта працоўныя моманты, на творчасці і дзейнасці фарміраванняў установы яны не адбіваюцца. Проста як ёсць, так ёсць. Улады нас заўсёды чуюць і па меры магчымасцяў дапамагаюць, дыялог прадуктыўны, ніхто ніколі не адмахваецца, маўляў, не да вас.
Кілаграмам і пялёсткам
— Самае цяжкае ў працы сельскага бібліятэкара — здолець і захаваць чытачоў, і павялічыць іх колькасць, — кажа Іна Сяліцкая. — У стагоддзе інфармацыйных тэхналогій папяровую літаратуру дзецям замяняюць мабільнікі і планшэты. Але мы стараемся шляхам правядзення разнастайных мерапрыемстваў прышчапіць падрастаючаму пакаленню любоў да “жывой” кнігі.
— А, можа, і бог з ёй, з “жывой”, добра, што хоць у гаджэтах чытаюць, калі насамрэч чытаюць не адны Фэйсбук з Інстаграмам? — правакую я бібліятэкара Акцяброўскай сельскай бібліятэкі.
— Не! — цвёрда адказвае Іна Ільінічна. — Сапраўдная кніга — толькі папяровая.
Я таксама прыхільнік дадзенай аксіёмы, што не перашкаджае мне ў выпадку неабходнасці адшукаць у нетрах інтэрнэту нейкі твор. Аднак такія мае пошукі — разавыя. Калі час трывае, стараюся “адкапаць” менавіта папяровы варыянт. Яму аддае перавагу і старэйшае пакаленне Акцяброва — яно асноўны спажывец кніжніцы. Навучэнцы прыходзяць у яе за энцыклапедыямі, даведнікамі, слоўнікамі — за ўсім тым, што дапамагае ім у засваенні школьнай праграмы. Само сабой, прыходзяць і за мастацкімі творамі. А дарадцам, тым самым гідам па аўтарах і жанрах і з’яўляецца спадарыня Сяліцкая:
— Прапагандуем кнігу, як я ўжо згадвала, спосабамі рознымі. Напрыклад, з дапамогай экскурсій па бібліятэцы з азнаямленнем яе начыння. Правядзеннем тэматычных выстаў, звязаных з тымі ці іншымі літаратурнымі падзеямі. Такой стала нядаўняя “Мастакі роднага слова” — твораў беларускіх празаікаў і паэтаў, прымеркаваная да Міжнароднага дня роднай мовы.
Дарэчы, Іна Ільінічна і сама паэтка, адзін з яе, магчыма, самых пранізлівых вершаў, — прысвечаны 30-годдзю аварыі на Чарнобыльскай АЭС, быў апублікаваны ў 2016-м годзе ў гомельскім літаратурна-мастацкім часопісе “Метаморфозы”:
Ёсць памятныя даты,
юбiлеi,
Што з падарункамі,
сталом святочным,
Дзе дораць ружы,
каллы і лілеі,
А гэты горкімі пачуццямі
азмрочан.
Чарнобыль, трыццаць
год жывем з табою.
Так шмат, здаецца,
а, здаецца, вчора.
Мы ўспамінаем
з горкаю тугою,
Як напаткало нас
Чарнобыльскае гора…
— На жаль, — уздыхае бібліятэкар, — кнігі беларускіх аўтараў, на беларускай мове ў дзяцей не занадта карыстаюцца попытам, напэўна, абыходзяцца яны тым, што ім выкладаюць у школе. А дарослыя, так, чытаюць, пытаюцца.
Ва ўстанове ёсць месца этнаграфічнаму кутку “З крыніц спрадвечных”. Большая частка яго экспанатаў — вышыўка. Меншая — прадметаў хатняга ўжытку. “Чамусьці не так шмат іх у нашай вёсцы захавалася”, — зноў шкадуе бібліятэкар.
Цікавай мне падалася задумка, якую яна рэалізуе ў перыяд летніх вакацый, калі ўзважвае... выданні, што бяруць пачытаць школьнікі: “Книги на вес” называецца акцыя. А па завяршэнні такога спаборніцтва вызначаецца самы “цяжкі чытач” і прызёры, якім уручаюцца дыпломы. І схітраваць — проста набраць кілаграмы — Ірына Сяліцкая нікому не дае, ладзячы “допыт” па прачытаным. Або праект “Збяры рамонак”: узяў дзяцёнак пяць кніг, атрымаў адзін пялёстак. Мэта — сабраць рамонак з найбольшай іх колькасцю. Пераможцы зноў-такі адзначаюцца чымсьці памятным. Дзеці з задавальненнем адгукаюцца на такія гульні, думаецца, і яны могуць “падсадзіць” юнае пакаленне на папяровую літаратуру.
Штомесяц спадарожным транспартам адпраўляецца Ірына Ільінічна за сем кіламетраў ад Акцяброва ў вёску Дубравiна, дзе яе з нецярпеннем чакаюць тры пажылых чытача:
— Кожны раз з хваляваннем еду, перажываю за іх здароўе — як яны там? Я яшчэ за тое люблю сваю прафесію, што ведаю, дзесьці ёсць тыя, хто вельмі мае патрэбу ў кнігах, хто прыхарошвае імі сваю адзіноту. Люблю яе за тое, што яна дае мне магчымасць мець зносіны з самымі рознымі людзьмі на самыя розныя тэмы. Яна дазваляе быць уваходнай у гэты дзіўны — выдуманы і рэальны — свет. Як, дапусцім, у той, які паказала наша зямлячка-гамяльчанка Аксана Хвашчэўская ў рамане “Там, за зорями”. Тым, хто хоча зразумець, што такое вёска і мінулая, і сучасная, раю абавязкова яго прачытаць.
Адна з задач аптымізацыі і складаецца ў тым, каб якім-небудзь чынам захоўваць у малых населеных пунктах з няпростай дэмаграфічнай сітуацыяй агмені культуры. Ці ж мінімізаваць негатыўныя наступствы, калі такія ўстановы прыходзіцца — у лепшым выпадку — далучаць да больш перспектыўных з пункту гледжання ўсё той жа дэмаграфіі на месцах; у горшым — кансерваваць альбо наогул зачыняць. На жаль, часам рэжацца па жывым. Спадзяюся, што ў Акцяброве і з Цэнтрам фальклору, і з бібліятэкай нічога крытычнага не здарыцца.
Заключная рэпліка ад Алены МАЛЮЧЭНКА:
— Калі нашы вёскі “шумелі”, культурнае жыццё ў іх бурліла, астатнія людзі мала ўвагі звярталі на гэта, і толькі пасля таго, як вёскі сталі выміраць, усе задумаліся пра тое, якім чынам можна захаваць народную культуру ў такіх населеных пунктах…