Гештальт-тэрапія праз кінасповедзь

№ 42 (1429) 19.10.2019 - 26.10.2019 г

Якая верагоднасць сустрэчы беларускіх рэжысёра і кінааглядальніка на замежным кінафестывалі? Шчыра кажучы, мінімальная. Уся справа ў тым, што нашы медыя не занадта цікавяцца поспехамі айчынных кінематаграфістаў. Але міжнароднаму кінафоруму ў Батумі нечакана атрымалася пераадолець гэты бар’ер — тут я сустрэў рэжысёра Аляксандру Маркаву. Яна прывезла ў Аджарыю стужку “Надзея”, змантаваную нядаўна на студыі “Летапіс”, і атрымала за яе спецыяльную адзнаку журы конкурсу кароткаметражнага кіно. Перад цырымоніяй узнагароджання мы абмеркавалі з пачынаючай дакументалісткай працу над яе карцінай, феномен духаўздымнага кіно і маніпулятыўнасць падобных гісторый.

/i/content/pi/cult/767/16567/07.JPG— Мы з табой зараз знаходзімся на BIAFF — фестывалі, у конкурсе якога ты ўдзельнічала ў мінулым годзе з фільмам “Ціхая вуліца” аб зносе прыватнай забудовы. Лічыш гэта простым супадзеннем ці знакам, што кар’ера паспяхова развіваецца?

— Я здзівілася, патрапіўшы сюды другі раз запар. Калі дасылала фільм, абсалютна не спадзявалася на тое, што траплю сюды зноў. У рэжысёраў ёсць правіла — калі аднойчы пабываў на фестывалі, старайся адсылаць туды свае фільмы і надалей. Калі пашанцуе, цябе могуць узяць у праграму праз два — тры гады. У мяне так было з “Лістападам” і шэрагам расійскіх кінафорумаў. А з Батумі перапынку не здарылася, і я была прыемна здзіўленая, гэта можна расцаніць як камплімент.

— Твой новы фільм “Надзея” — гэта аптымістычны погляд цяжкахворай жанчыны на сваё жыццё. Гераіня знаходзіць у сабе сілы змагацца з абставінамі: з уласнай анкалогіяй і аўтызмам сына. Як ты ставішся да такога ўмоўнага жанру, як “духаўздымнае кіно”?

— Здымаць на такую тэму цяжка. Хацелася, каб фільм атрымаўся жыццесцвярджальным, калі ўжо закранута такая тэма. Я ставіла сабе задачу зняць менавіта такую карціну таму, што ўразілася жыццёвай сіле Надзі, яе сітуацыі. Да гэтага ў мяне выйшаў фільм пра дзяцей з асаблівасцямі развіцця “Інклюзія”, у якім я “шапочно” сутыкнулася з тэмай аўтызму. А тут атрымалася сутыкненне дзвюх праблем — у дзіцяці падобнае расстройства, а ў самой гераіні анкалогія 4-й ступені. Мая сям’я таксама перажыла наступствы гэтай хваробы — у мяне бацька памёр ад раку. Не па чутках ведаю, што такое чацвёртая ступень анкалогіі — аперацыі, хіміятэрапія. І я здзівілася, як Надзя змагаецца: не проста чапляецца за жыццё, а аддае сябе сям’і, дапамагае іншым людзям. Я здзівілася, што яна настолькі моцная духам.

/i/content/pi/cult/767/16567/08.JPG— Гісторыя сапраўды атрымалася неардынарнай — дзе ты адшукала сваю гераіню? І як з ёй працавала?

— Для мяне яна таксама неардынарная. А дапамог на яе выйсці выпадак — прапанавалі ўключыць гісторыю Надзеі, калі я заканчвала мантаж “Інклюзіі”. Тэмы былі сугучнымі, але я ад гэтай ідэі адмовілася — фільм ужо быў гатовы, і чацвёртая гісторыя там, на мой погляд, здавалася залішняй. Але з’ездзіла да гераіні, пагутарыла з ёй і зразумела, што хачу здымаць асобнае кіно.

Раней думала, што пытання смерці больш не крану, якое ўсплывала ў маім дыпломе “Апошняя дата”. І тэма анкалогіі хвалявала, я хацела зняць пра гэта фільм, каб закрыць уласны гештальт. Але не змагла гэта зрабіць, увесь час чагосьці баялася. Праца над “Надзеяй” дапамагла мне на псіхатэрапеўтычным узроўні — знялася частка асабістых унутраных бар’ераў, знік унутраны страх дзіцячых хоспісаў, анкалогіі.

— Табе лёгка даюцца абмеркаванні смерці з героямі?

— Наўпрост я такія пытанні ніколі не задаю. І ў “Надзеі” паставілася гэткім жа чынам — гераіня сама ўсё распавяла, для яе сыход з жыцця інтымная рэч. І я з ёй згодна. Асобна тэму смерці я не збіралася разглядаць, але было зразумела, што яе трэба закрануць. Мы ўсе смяротныя, як Булгакаў пісаў, але не ўсе разумеюць, што ты смяротны раптоўна. Чалавек можа патрапіць у аварыю, у катастрофу. Гэта часам страшней, у тым ліку для блізкіх, чым доўгая хвароба. Было важна паказаць жыццёвыя сілы чалавека, як гераіня пераадольвае перашкоды і змагаецца.

— Калі б гэтая гісторыя прагучала ў гульнявым кіно, яе хутчэй за ўсё б абвінавацілі ў маніпулятыўнасці. Хоць фільм і дакументальны, не было боязі, што цябе абвінавацяць у чым-небудзь падобным?

— Мне прад’яўлялі падобныя прэтэнзіі. Пры здачы фільма на студыі “Беларусьфільм” праслізгвала, што мы скарысталіся сітуацыяй. Што ж, кожны чалавек мае права на сваё меркаванне, але я з ім не згодна. Што значыць “карыстаецца сітуацыяй”? Я ж не гвалтоўна здымала чалавека. І ёсць шмат сем’яў, накшталт Надзінай, якім патрэбна маральная падтрымка ў пэўнай сітуацыі.

Справа ў тым, што калі чалавеку ставяць дыягназ, то ён сам і яго сям’я аказваюцца не гатовыя да яго. Узнікае вельмі цяжкі момант прыняцця. Большасць лічыць, што гэта прысуд. І ты не ведаеш, як з хворым далей мець зносіны, чым яму дапамагчы. Гэта вельмі цяжка. Таму патрэбны прыклады для пераймання, ролевыя мадэлі, накшталт Надзі, якія хочуць чымсьці займацца, нягледзячы на свой дыягназ. І не для сябе, а для іншых людзей. Так што калі фільм падаўся вам жыццесцвярджальным, значыць я справілася са сваёй задачай.

— Я заўважыў, што ў беларускай дакументалістыцы апошніх гадоў усё часцей пачалі з’яўляцца фільмы, дзе распавядаюцца гісторыі дзяцей з псіхічнымі і фізіялагічнымі праблемамі. Як ты тлумачыш узросшую ўвагу да гэтай тэмы? Чым яна абумоўлена?

— Мабыць, з паляпшэннем медыцынскай дыягностыкі. Раней такога дыягназу, як аўтызм, не было. Псіхалагічныя расстройствы класіфікавалі інакш. Да таго ж, ніхто ж не ведае дагэтуль, з чым звязана гэта праблема і як яна з’яўляецца, на што ўплывае. І чым абумоўлена ўспышка: больш дакладнай дыягностыкай або дзяцей з падобным парушэннем сапраўды стала нараджацца больш? Я пыталася і кансультавалася ў спецыялістаў падчас здымак, ніхто дакладна не ведае чаму. Падобная сітуацыя і з ракавымі захворваннямі.

Атрымліваецца, колькасць падобных выпадкаў расце, а інфармацыі пра гэта паступае мала. І бацькі, калі з’яўляецца такое дзіця, не ведаюць куды бегчы, што рабіць і як сябе паводзіць. Таму фільмы на гэтую тэму патрэбныя, і людзі іх робяць. Не толькі для бацькоў, але і для астатніх людзей, якім пашанцавала не сутыкнуцца з гэтай праблемай.

— Я твой фільм ужо паспеў паглядзець двойчы, і мне здаецца, што праблемы, з якімі сутыкаецца Надзея, у цябе раскрытыя недастаткова поўна. Ты сама задаволеная атрыманым вынікам?

— Безумоўна, я хацела зрабіць гісторыю сваёй гераіні глыбей. Любы нармальны рэжысёр, якому не ўсё роўна, што ён робіць, заўсёды незадаволены вынікам. Асабліва цяпер, праз некаторы час, усе мае памылкі вельмі добра бачныя. І я разумею, што б змяніла і чаго дадала новага. Але на гэтым этапе было зроблена ўсё, што магчыма ў дадзеных умовах здымак. Я не садыст і не маньяк, і не буду мучаць героя працай, калі яму нядобра. Яму будзе проста ні да мяне, ні да здымак. Бо фільм не пра тое, як гераіні дрэнна, не пра хваробу і яе сімптомы. Гэта гісторыя, як чалавек знайшоў сілы дапамагаць асяродку і змагацца з праблемамі.

— “Надзея” — другі фільм, зняты табой на “Летапісы” за бюджэтны кошт. Яшчэ два ты зрабіла самастойна. Ты сябе лічыш “дзяржаўным” або незалежным аўтарам?

— Проста творчым чалавекам. У мяне быў досвед невялікага прыватнага бізнесу, і за гэты час я сфармавалася як чалавек з прыватнай ініцыятывай. І, напэўна, з-за гэтага зручней ўсё-ткі працаваць над карцінамі маленькай камандай, невялікім прадакшанам, супрацоўнічаць з прыватнымі кампаніямі або дзейнічаць цалкам самастойна. Увогуле, рабіць фільмы незалежна. Але важна было пасля заканчэння Акадэміі мастацтваў паспрабаваць сябе ў вялікай вытворчасці. Усё залежыць ад канкрэтнай сітуацыі і творчых задач. Урэшце, рэжысёр ён і ў Афрыцы рэжысёр. Якая розніца, дзе і на каго ён працуе? Калі чалавек прафесіянал, развіваецца ў сваёй справе, ён здыме фільм і ў прыватніка, і на дзяржаўнай студыі. Проста працэс вытворчасці будзе розны, а гэта ўжо зусім іншыя пытанні і тэмы.

— Пры гэтым частка маладых аўтараў, тая ж Улада Сянькова, не могуць наладзіць кантакты з “Беларусьфільмам”. А ты ўжо зрабіла там цэлых дзве карціны.

— Проста для мяне гэта не першая дзяржаўная праца, і я, напэўна, больш цярплівы чалавек. Ведала, чаго чакаць у некаторых момантах. І было разуменне, што важна дарабіць справу да канца, нягледзячы ні на што.

— Твой папярэдні праект “Інклюзія” беларуская кінапрэса сустрэла халаднавата, крытыкуючы за залішні тэлевізійны фармат, якога дакументалістам лепш пазбягаць. Ты згодная з такой ацэнкай? І як рэагуеш на адкрытую крытыку ў адрас свайго кіно?

— Вядома, мне цікавая любая зваротная сувязь. Я чалавек такой пароды, якім пернік небяспечны. Больш стымулюе пуга. І трэба падзяляць крытыку і крытыканства. Крытык адразу шукае заганы, а потым прапануе рашэнне праблемы. Ён як доктар — ставіць дыягназ і прапануе лекі. А крытыкан проста ўсё мажа чорнай фарбай. Я ўжо навучылася падзяляць людзей на гэтыя дзве групы.

— Тады апошняе пытанне — ці чакаеш ты, што атрымаеш узнагароду ў гэты раз і наколькі гэта важна для цябе?

— Калі рэжысёр-пачатковец едзе на фестываль, ён адчувае мандраж — верыць, што яму нешта дадуць, хвалюецца. А больш-менш дасведчанаму фестывальшчыку куды важней абмен вопытам, кантактамі і пазітыўным імпульсам. Удзел у фестывалі — як вучоба, але толькі сціснутая ў часе. Узварушэнне і для мазгоў, і для творчасці. Цябе зараджаюць энергіяй, ідэямі, і ты працягваеш працаваць.

Тарас ТАРНАЛІЦКІ