Метафара міфічнага лесу
— Яшчэ нядаўна ты была маладой удзельніцай нацыянальнага конкурсу, а сёлета вось — член яго журы. Як табе ў новай іпастасі?
— Яшчэ не асэнсавала ўсё да канца. Напэўна, грунтоўна адказаць на тваё пытанне здолею ўжо пасля “Лістапада”. Але, безумоўна, для мяне гэта вялікі гонар.
— Калі мы пазнаёміліся, у 2014 годзе, гэта быў толькі пачатак новай хвалі беларускага кіно, а цяпер ты — ужо прызнаны аўтар. Наколькі ўласцівая такая эвалюцыя для прадстаўнікоў твайго пакалення?
— Многія з тых, хто не так даўно прыйшоў у кіно, ужо зразумелі: калі моцна захацець, можна шмат чаго дамагчыся. Так, праблем у нашым полі дастаткова. Але адчуванне, што ўсё па сілах, як мне
падаецца, — вельмі важная прыкмета светапогляду новага пакалення.
— Ведаю, што на кінастудыі “Беларусьфільм” ты цяпер здымаеш сумесны беларуска-французскі праект. Як ён нарадзіўся?
— Дакументальная стужка называецца “Невядомы рай”. Яна — пра Чарнобыльскую зону, спецыфіку месца, я б сказала. І не ў прамым прачытанні, а ў метафізічным, — пра міфалогію гэтых тэрыторый. Праект зусім невыпадковы — я сама родам з тых краёў. Маіх дзядулю і бабулю адсялілі ў 1980-я, і ўсё жыццё ўва мне панаваў страх перад радыяцыяй. Таму можна сказаць, што гэтае кіно для мяне вельмі асабістае. Да яго, без перабольшвання, я ішла не менш за дзесяць гадоў. А нарадзіўся фільм проста: мы выйгралі конкурс Міністэрства культуры, а гэта, у сваю чаргу, дало магчымасць французскаму боку распачаць працу па пошуку сродкаў.
— Цікава, што прывабіла французскі бок? Усё ж, гэта гісторыя, датычная найперш нашых мінулага і цяпершчыны…
— Напэўна, зацікавіў аўтарскі погляд. Падкрэслю, што мы імкнёмся стварыць не абстрактную гісторыю пра Чарнобыль, а аповед пра цалкам канкрэтных дзяцей і падлеткаў, якія жывуць на пацярпелай ад радыяцыі тэрыторыі. Месца здымак — Брагінскі раён. Людзі, якія сталі героямі стужкі, нарадзіліся ўжо пасля навалы — і, што цікава, не ўспрымаюць яе так, як іх бацькі або, скажам, я. Гэтая зямля — іх родны дом.
Прычым “Невядомы рай” фіксуе не проста сталенне маладых людзей, але таксама і ўнікальны прыродны асяродак, у якім яны жывуць. Там у навакольных лясах шмат жывёл: ваўкоў, лосяў, ліс, аленяў… Такім чынам у нас узнікла ідэя супрацоўніцтва з Ігарам Бышнёвым: ён ведае, як зафіксаваць на камеру прыродны свет. Спадзяёмся на яго ўключанасць.
Паўтаруся: мне хочацца схапіць магію, міфічнасць гэтага месца, дзе чалавеку не зусім падуладнае
разуменне таго, што адбываецца. Выканаць такую задачу даволі складана, але яна захоплівае. Я часта кажу, што здымаю фільм пра будучыню, пра новае пакаленне. Мяркую, Цэнтр нацыяльнальнай кінематаграфіі Францыі застаўся неабыякавым да метафары міфічнага лесу. І падтрымаў нас не толькі фінансава, але і высокай ацэнкай праекта.
— Магу толькі павіншаваць цябе з гэтым. На якім вы цяпер этапе?
— Плануем чарговую выправу ў тыя мясціны. Мы ўжо год назіраем за героямі, паглыбляемся ў іх свет. Адзін з персанажаў — 14-гадовая дзяўчынка. Паколькі гэта такі ўзрост, калі чалавек мяняецца літаральна штомесяц, кожны раз еду і хвалююся: каго ж я там сустрэну (смяецца). Пакуль гісторыя нас вядзе, адбываецца шмат цікавага, нават містычнага, але складваць усё разам — пакуль нават не ўяўляю як. Тым больш, імкнуся зафіксаваць на камеру амаль нябачнае, такія вельмі тонкія рэчы. Але, спадзяюся, усё атрымаецца. Фільм мусіць быць скончаны ў кастрычніку 2019-га.
Дзесяць з дванаццаці
— Хачу распытаць цябе пра твой міжнародны досвед. Што ўплывае на поспех тваёй гісторыі, заяўкі, фільма на фестывалях і конкурсах? Які чыннік важны для пабудовы кінакар’еры ў Еўропе?
— Французскі прадзюсар Луі Бадэмон (смяецца). Мне пашчасціла, у мяне ёсць такі чалавек, які выдатна арыентуецца ў адпаведных колах. Луі ведае, як падаваць кінапраекты ў розныя інстытуцыі Францыі. Ведае тых людзей, якія абіраюцца ў разнастайныя камісіі, і ўмее настолькі правільна расставіць акцэнты ў заяўцы, што амаль паўсюль мы атрымліваем станоўчыя адказы.
— Ты разумееш кан’юктуру французскай кінавытворчасці? Якія праекты ў трэндах?
— Я ў гэтым не разбіраюся. І мне падаецца даволі бязглуздай справай арыентавацца на трэнды. Але калі апісваць спецыфіку французскага “конкурсу праектаў”… Эксперты патрабуюць ад цябе дакладнага разумення паслання твайго кіно. Ты павінен асэнсаваць сваю гісторыю, кінамову, месэдж і
разумець, што ты хочаш сказаць сваёй работай, якія пытанні падымаеш. Ніякая “вада” ў сцэнарных заяўках не пройдзе. Пры гэтым, французскі свет кіно вельмі адкрыты да эксперыменту. Хочаш выкарыстоўваць пэўныя канцэптуальныя хады ў фільме — калі ласка, табе даецца “зялёнае святло”. Там вітаюць выхад за ўсталяваныя межы.
Увогуле, Францыя моцна падтрымлівае культуру, а кінематаграфісты маюць шмат магчымасцей атрымаць фінансаванне на свой праект. Гэта могуць быць і сродкі вышэйзгаданага Цэнтра нацыянальнай кінематаграфіі, і муніцыпальныя або ўніверсітэцкія грошы. Іх агульны аб’ём — адзін з самых вялікіх у Еўропе. Я магу толькі падзякаваць Богу, што патрапіла туды.
— Дар’я, а якім чынам ты туды патрапіла?
— Абсалютна выпадкова, вось праўда! У Мінску на адной вечарыне ва Уладзіміра Цэслера Ірына Стальная пазнаёміла мяне з дырэктарам школы Le Fresnoy Аленам Флешэрам. Ён і прапанаваў туды паступіць. Я пагадзілася, але, прызнацца, абсалютна не верыла, што гэта атрымаецца. Калі праз тры дні мне патэлефанавалі з Пасольства Францыі наконт візы, тут ужо я пачала чухаць патыліцу і ўсведамляць, што, напэўна, трэба ўсё ж такі ехаць. На ўступным іспыце мая абарона будучага праекта гучала прыблізна так: “Ведаеце, той фільм, які я планавала здымаць, усё ж такі рабіць не буду. Маё рашэнне — працаваць над новым фільмам”. Уступная камісія на мяне паглядзела з недаверам, а потым дзесяць з дванаццаці чалавек прагаласавалі за тое, каб мяне залічыць. Гэта з той оперы, калі дурням шчасціць. У маім выпадку ўсё так і адбылося.
— А што было далей? Ужо падчас вучобы?
— А вось падчас яе, прызнаюся, было вельмі цяжка. Весялілася я толькі на паступленні. Далей мне трэба было ўключацца ў іх кантэкст і кінасвет, а я яго напачатку не вельмі
разумела. Памятаю, першыя месяцы глядзела шмат новага французскага кіно, — і гэта было суцэльнае расчараванне. Толькі ўбачыўшы фільм Аляксандра Сакурава “Аляксандра”, я зразумела, у якім кірунку хачу рухацца. Вырашыла, што хачу здымаць менавіта такое кіно, якое ачышчае і спаталяе духоўную смагу. І далей ужо, нягледзячы на цяжкасці ў паразуменні, трымалася абранага шляху.
— Аднак Le Fresnoy, я так разумею, патрабуе ад вучняў не проста “чыстага” кіно…
— Менавіта. Напрыканцы навучання я прадставіла два фільмы і інсталяцыю. Апошняя, дарэчы, атрымала даволі добрыя водгукі. У яе цэнтры — дрэва, якое я сама прывезла з Чарнобыльскай зоны. Глядач ідзе да яго па доўгім калідоры, але калі набліжаецца, прастора вакол дрэва пачынае нібыта адштурхоўваць чалавека. Табе проста становіцца непрыемна там знаходзіцца. Падобны эфект быў дасягнуты за кошт выкарыстання гуку вельмі тонкай частаты. Такой была мая метафара чарнобыльскай зоны: яна прыцягвае і адначасова адштурхоўвае.
— Цікава, што ты гэтую тэму пачала распрацоўваць яшчэ ў Францыі.
— Ну так. Я і ў сваёй цяперашняй дысертацыі, якую пішу ўжо ў іншым французскім універсітэце — Paris VIII — раблю на гэтым фокус. Чарнобыльская катастрофа як паваротны момант у нашай гісторыі і савецкім ды сучасным мастацтве — так я магу акрэсліць тэму работы. Бяру інтэрв’ю ў розных мастакоў, даследую розныя кірункі, спадзяюся, што атрымаецца пэўным чынам у рабоце ўзгадаць і свой будучы фільм.
— Малайчына! Але ўсё ж такі абіраючы паміж сучасным мастацтвам і кіно, ты спынілася на кіно? Я пытаюся ў дадзеным выпадку пра твой творчы метад.
— Мне падаецца, што кіно — такое даследаванне, якое патрабуе не толькі работы розуму, але і сэрца. Гэта вельмі глыбінныя рэчы, калі ты дазваляеш тым энергіям, што нараджаюцца падчас даследавання і здымак, увайсці ў цябе і пэўным чынам “прарасці” ў душы. Гэта, лічу, каласальная ўнутраная работа. Што да сучаснага мастацтва, то яно вымагае ад цябе трошкі іншай канцэнтрацыі. Яно, я б сказала, больш ад галавы, чым ад сэрца. Плюс кіно жыве доўга, што таксама ў маім разуменні працуе на яго карысць. Таму я абіраю ўсё ж такі кіно.
— Як змяніла асабіста цябе вучоба ў Парыжы?
— Самае карыснае, лічу, што адбылося за той час — ува мне памёр маленькі “забіты” правінцыял. Калі ты трапляеш у прастору, дзе побач з табой сядзіць жывы Гадар, усё назаўжды змяняецца. Становіцца зразумелым, што межаў — няма. Няма падзелу на кіно тут і кіно там — мы ўсе існуем у адным свеце. Гэта моцна паўплывала на маю свядомасць, я адкінула ўсе комплексы і сумневы.
Усё вырашаецца ў кулуарах
— Пітчынгі — гэта важны досвед?
— Безумоўна. Пітчынгаваць трэба ўмець, але важна адзначыць і тое, што галоўныя рашэнні, датычныя твайго кіно, усё ж, прымаюцца не на пітчынгах.
— А дзе?
— У кулуарах. Прафесіяналам важна ведаць, хто за табой стаіць, каб кіно, урэшце рэшт, адбылося. За гэтым, падаецца, прыкрым патрабаваннем тоіцца элементарная перасцягрога: людзі хочуць пераканацца, што ты невыпадковы чалавек і іх грошы не знікнуць у нікуды.
— Ці грае ролю ў прыцягальнасці праекта твая адукацыя?
— Аніякай. Адмыслоўцы пытаюцца пра тое, што ты ўмееш. А гэта можна паказаць на прыкладзе ўжо зробленага кіно. Я звычайна дасылаю ў такіх выпадках “Бабу, Ваню і казу”. Усе пытанні знікаюць імгненна.
— У якім кіно сёння ты адчуваеш сябе больш камфортна — дакументальным ці ігравым?
— У ігравым. Але яно патрабуе моцнай арганізацыйнай працы. Рэжысёру важна трымаць акцёраў на эмацыйным піку і займацца менавіта творчымі задачамі, а не сачыць за тым, калі падвязуць рэквізіт ці хто куды паехаў. Калі рэжысёр адказвае за ўсё, у яго ў пэўны момант элементарна можа не хапіць сіл на ўласна само кіно. Таму ў ігравым кіно я даволі прынцыповы чалавек.
— Але ў тваіх планах ігравы праект ёсць?
— Вядома! Гэта дзіцячая казка па творы Уладзіміра Караткевіча “Вужыная каралева”. Праект, здаецца, атрымаў станоўчыя водгукі ад многіх нашых экспертаў, але ўсё чамусьці ніяк не трапляе ў пул пераможцаў рэспубліканскага конкурсу.
— Магчыма, трэба дачакацца свайго часу?
— Можа быць. Але час — вельмі каштоўная рэч. Ён сыходзіць.