У фокусе ўвагі аўтараў карціны — жыццё сталых людзей у незвычайнай сацыяльнай установе: Доме сезоннага пражывання ў Вілейскім раёне. На пачатку стужкі мы бачым, як едзе ў яго адна з пастаяліц. Доўгі паварот направа — і вось даволі вялікая хата, пафарбаваная ў блакітны колер. У будынку — некалькі пакояў, дзе кватаруюць самотныя старыя, якія аддаюць перавагу сумеснаму жыццю ў цяжкі зімовы перыяд. Сацыяльная работніца прыходзіць раз на дзень-два, каб прыгатаваць ежу пастаяльцам, пратапіць печ, прыбраць, калі спатрэбіцца. Вось і ўся, здаецца, фабула. Аднак гэтага даволі, каб зразумець, на што падобная “зіма” чалавека, калі мы гаворым пра ўзрост і адзіноту.
На экране — ужо згаданыя тры бабулі сядзяць на старой канапе. На галовах — хусткі, у кожнай у руках — палачка. Пра што яны гамоняць? Ды пра ноч без сну, якая ці то “кароткая”, ці то “вялікая”, пра вайну і немцаў, пра дзеда (“быў бы ў мяне дзед, я б з ім гаварыла”), пра тое, што калі яно здарыцца, дык нават не пахаваюць, а “заткнуць пад сасёнку” ці “пад купіну”… Вось такія пасядзелкі з сяброўкамі, чорны гумар, думкі пра смерць ці невядомасць, пра мінулае…
Паўсядзённасць Дома сезоннага пражывання даволі аднастайная — сняданак, прагляд “Давай ажэнімся”… Да жанчын прыходзіць урач, без якога ўжо ніяк, але звычайная руціна пастаяліц — гэта такі доўгі расцягнуты час, калі нічога не адбываецца, а хвіліны цягнуцца і цягнуцца бы тая гума. Ды адольваюць думкі пра тое, што будзе, калі… І добра яшчэ, што жывы, што ёсць дах над галавой і ежа на стале. Стан, які складана патлумачыць, але доўгія планы маўчання старых, іх такіх “непадзейных” будняў і кажуць пра тое, што ўжо даўно сіл няма тыя падзеі ствараць. Абы “перазімаваць”.
Адна з гераінь вырашыла Дом пакінуць. “Раней прыходзіў сацыяльны работнік, гаманіў, распавядаў што цікавае, а тут — прыйшла, зрабіла і сышла. Навошта мне тут заставацца?” — каментуе жанчына прычыну ад’езду, мераючы сабе ціск на старэнькім прыборы. Цяперашнюю сацыяльную работніцу і праўда не назавеш гаваркой, аднак працу сваю яна выконвае. Што тут скажаш, не прымусіш жа быць прыязнай? Але камусьці, відаць, эмпатыя і добрае слова важнейшыя за дапамогу.
Ды вось старэнькая жанчына, адмовіўшыся ад пераваг жыцця ва ўстанове, вядзе гаспадарку сама — коліць дровы, топіць печ, чакае паратунку ад урача… “Як жа мне балюча!” — скардзіцца яна на здароўе, аднак застаецца дома. У пакоі бабулі адстаюць шпалеры, усё выглядае вільготным і халодным. У Доме ж кухня абабітая сайдынгавымі панэлямі, на стале — абрус у каляровыя размаітыя кветкі, крэслы з металічнымі спінкамі… Але зразумела, што прытулак застаецца адно прытулкам.
Ды часам для іншых той кут — усё, што ёсць. У Доме пасяліўся мужчына. Ён увесь час глядзіць тэлевізар, вельмі доўга не размаўляе з бабуляй, якая суседнічае з ім па пакоі. Рэжысёрка адмыслова паказвае іх бязмоўныя трапезы — нібыта кіно “завісла” на адным моманце. Мужчына зусім не падзяляе выбар жанчын у тэлевізійнай праграме, і “Давай ажэнімся” змяняецца серыяламі ды баевікамі.
У адзін дзень дзед усё ж загаворыць, і высветліцца, што ён — былы кіроўца, шмат дзе бываў, але даводзіцца праводзіць свае апошнія дні ў такіх установах, як гэта. Дый лепшай долі яму і не бачыцца — мужчына з’язджае ўвесну ў іншы прытулак, дзе ён можа жыць да скону дзён. Ні сям’і, ні сваякоў у яго няма. “Аніякіх праблем не будзе”, — кажа ён супрацоўніцы свайго, магчыма, апошняга месца пражывання. Яго самота ўжо не патрабуе надзеі, а толькі прымірае з тым, што ёсць.
Еве-Кацярыне Махавай удалося ў стужцы адэкватна перадаць той стан самотнасці духу, калі старасць бязлітасна адасабляе чалавека ад жыцця, і паратункам становяцца нейкія базавыя рэчы — святло, цяпло, ежа. Ды нават чалавечыя стасункі часам у цяжар. Тое, што аўтары звярнулі ўвагу на непрывабны, але непазбежны бок нашага жыцця — несумненная вартасць карціны. Падчас прэм’еры ў Мінску ў Музеі гісторыі беларускага кіно рэжысёрка распавяла, што многія гледачы пасля прагляду кіно прызнаваліся ва ўласным страху перад старасцю.
Ды тым не менш, праз піетэт перад фактурай аўтары саступілі форме. Стужку можна было б падзяліць на раздзелы, скараціць — і яна не страціла б у сваім пасланні.
Узгадаліся іншыя работы беларускіх дакументалістаў, якія закранаюць тэму старасці. У іх фільмах у якасці важнай сэнсавай антытэзы страху смерці ўзнікала іншае пачуццё. У “Таце” Нэлы Васілеўскай хваробе і нямогласці старога бацькі супрацьстаялі любоў і клопат дачкі. У “Ты сюды больш не вернешся” Дзмітрыя Махамета старой жанчыне, якая выпрасіла ў гарадскіх сваякоў лета ў сваёй вясковай хаце, трываць і быць у суладдзі з сабой дапамагала прывязанасць да “роднага месца”.
У фільме Евы-Кацярыны Махавай падобнай светлай апазіцыі мы амаль не знаходзім. Гэта пагружэнне ў самоту і старасць, якая мае “на руках” адно надзею на наступны дзень. І яна ледзь заўважная ў зімовай скрусе.