Запатрабаванае слова “традыцыі”

№ 48 (1331) 02.12.2017 - 08.12.2017 г

Мы так часта чуем нараканні на новае пакаленне, маўляў, не цікавяцца нацыянальнымі традыцыямі. А мо праблема не ў іх, а ў нас, бо мы не навучыліся паказваць спрадвечнае як натуральнае і неабходнае?

Адзін з маіх суразмоўцаў зазначыў, што ў Беларусі не існуе сістэмы, якая б на працягу ўсяго жыцця дапамагала чалавеку далучацца да нацыянальнай спадчыны. Падаецца, гэтыя словы можна перанесці на любую сферу нашага жыцця. Нават школьны курс беларускай літаратуры — здавалася, ну дзе яшчэ можна проста і шчыра распачаць гаворку пра традыцыйныя карані? — часцяком ставіцца да элементаў нацыянальнай спадчыны з асцярогай. Возьмем падручнік для другога класа па літаратурным чытанні за аўтарствам Надзеі Антонавай, Ірыны Буторынай і Галіны Галяш. У тэме пра жыта пад пазнакай “Чароўнай скарбонкі” раптам усплывае малюнак саламянага “павука” і “разгорнутае” тлумачэнне: “Саламяны павук — упрыгожанне з саломы”. Па меркаванні аўтараў, гэта адзіная інфармацыя пра спрадвечныя беларускія абярэгі, якая будзе цікавая дзецям…

Чаму 7-8-гадовым школьнікам, у якіх у сілу ўзросту ў гэты час прачынаецца вялікая прага да таямніц і загадак, не распавесці падрабязней пра іншыя загадкавыя саламяныя вырабы? Чаму не падзяліцца таямніцай сімволікі, заключанай у саламяных пірамідках? Не кожны настаўнік, не ўсе бацькі ведаюць такія падрабязнасці, а ў школьным падручніку няма ні слова пра містычную канструкцыю, якую нашыя продкі вешалі на самым ганаровым месцы дома — чырвоным куце.

Атрымліваецца, што адроджаная традыцыйная тэхналогія вырабу “павукоў” унесена ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Беларусі, а ў простых людзей часта няма ўяўлення пра іх. Вось і завешваюцца прыватныя крамы, аўтамабілі, кватэры не роднымі “павукамі”, а замежнымі аналагамі: блізкімі па функцыям індзейскімі “лаўцамі сноў” ды кітайскай “музыкай ветру”.

Шырокай грамадскасцю беларускія народныя традыцыі ўспрымаюцца як нешта фармальнае і неабходнае толькі для справаздачы ў навучальным працэсе. Мы паставілі культуру нашых прадзедаў у музейную шафу і сочым толькі за тым, каб людзі яе, умоўна кажучы, рукамі не краналі ды не пераасэнсоўвалі тое, што даўно прааналізавана, раскладзена па паліцах і не мае права быць выкарыстана па-свойму. Ці не з гэтай прычыны спецыялісты так паўсталі супраць хвалі цікавасці да вышыванкі, грозна наракаючы моладзі, што не тыя ўзоры, не там размешчаны і не так падаюцца?

Таму ўжо не здзіўляюся, калі да заняткаў па эстэтычнай гімнастыцы дачку просяць падрыхтаваць касцюм і ласункі да Хэлуіну. Сумна, але я разумею, чаму аддаюць перавагу іншаземнаму святу ўсіх святых, а не, напрыклад, беларускім Калядам: на Хэлуін ніхто не папракае людзей, што яны выйшлі не ў тых касцюмах, не з той песняй ці крыху
адышлі ад пунктаў выканання рытуальных песень. А вось пасля айчынных традыцыйных святаў заўсёды застаецца асадак. Быццам ты камусьці штосьці вінен, і за пераасэнсаванне старадаўніх матываў з сучасных пазіцый можаш яшчэ і атрымаць па шапцы…

У гэтым рэчышчы мяне ўразіла поўнаметражная анімацыйная стужка “Тайна Како”, што зараз ідзе ў беларускім пракаце. Амерыканскія мультыплікатары амаль на дзве гадзіны запоўнілі сусветныя экраны здавалася б вузкаспецыялізаваным мексіканскім фальклорам у антуражы святкавання Дня мёртвых. Вядомы
толькі ў краіне ацтэкаў шлях з аксаміткаў, мексіканскія “выцінанкі”, размаляваныя кветкамі чарапы і загрыміраваныя пад шкілеты людзі ды іншыя падрабязнасці рытуалаў маланкава сталі зразумелымі, надзвычай цікавымі і запатрабаванымі ў розных куточках планеты. Мо сакрэт у тым, што творцам не заміналі гаварыць пра кансерватыўнае сучаснай мовай.

Верагодна, адказным людзям трэба лягчэй ставіцца да інтэрпрэтацый: дазволіць пусціць спрадвечнае ў паўсядзённае жыццё, не супраціўляючыся любым яго трансфармацыям. Можа, тады беларускія традыцыі будуць натуральнымі для суайчыннікаў незалежна ад узросту. А там можна будзе лёгка выйсці і за межы краіны, стаўшы цікавымі і папулярнымі ў іншых народаў свету.

Аўтар: Настасся ПАНКРАТАВА
рэдактар аддзела газеты "Культура"