— Фестываль у Віцебску сёлета пройдзе ўжо ў 30-ы раз…
— Яго цяжка пераацаніць. Калі я акідваў позіркам тых аўтараў, танцоўшчыкаў, якія прайшлі праз яго, разумею, што ўсё мастацтва сучаснага танца на нашай постсавецкай прасторы калі не прама, то ўскосна вырастае з фестывалю. Мне складана ўсвядоміць і зразумець, як столькі часу ён існуе. Улічваючы мой характар, каб я быў яго дырэктарам, то даўно б ужо ўсё кінуў (усміхаецца). Жалезабетонны характар намесніка генеральнага дырэктара па спецыяльных праектах Цэнтра культуры “Віцебск” Марыны Раманоўскай дазваляе ёй кожны год, нягледзячы на ўсе цяжкасці, рабіць фестываль. Часам насуперак, а не дзякуючы.
Калі я думаю пра маё пакаленне, тых, хто трохі старэйшы за мяне і пра маладых харэографаў, якія цяпер набіраюць імкліва сілу, магу з упэўненасцю сказаць, што ўсе мы родам з Віцебска.
— Ці расце ўзровень удзельнікаў з году ў год?
— Гэта так. У цэлым, выканальніцкае майстэрства расце. Калі паглядзець запісы балетаў 100-гадовай даўніны, то цяпер яны ў многіх выклічуць гамерычны рогат. А на той час гэта былі вялікія майстры. Мы павінны разумець, што віцебскаму фестывалю 30 гадоў, і гэта супастаўна. Хоць мастацтва — суб’ектыўная рэч і не вымяраецца ў якіх-небудзь адзінках. Судзіць можна толькі па наяўнасці таленту.
— А што Вы скажаце пра напаўненне праграмы?
— Праграма вельмі моцная! Такой афішай можа пахваліцца не кожны фестываль. У дзень адкрыцця будзе паказаны фільм “Пасля цябе”, дзе галоўную ролю сыграў Сяргей Бязрукаў. Цікавы аднаактовы балет-фантазію пакажа тэатр “Балет Яўгена Панфілава”. А я прадстаўлю ў рамках фестывалю спектакль у адной дзеі “Доўгі калядны абед” на музыку Антоніа Вівальдзі. З улікам таго, што кошты даволі дэмакратычныя, білеты разляцеліся за некалькі дзён.
— Ведаю, што не толькі фестываль у Віцебску паспрыяў вашаму прыезду ў Беларусь. 30 кастрычніка ваш педагог Валянцін Елізар’еў адсвяткаваў юбілей. Узгадаеце сваю першую сустрэчу?
— Добра яе памятаю. Гэта было ў 1991 годзе, калі я прыехаў у Вялікі тэатр Беларусі на прагляд з мэтай застацца працаваць. Усе артысты балета, якія сканчаюць вучылішча, ездзяць па розных тэатрах на прагляды. Да Вялікага тэатра Беларусі я паспеў паказацца і ў Міхайлаўскім, і ў Марыінскім тэатрах, а таксама ў Барыса Эйфмана і ў Леаніда Якабсона. З упэўненасцю магу сказаць, што на той момант, калі я ехаў у Мінск, у мяне не было ніякага піетэту: я ехаў да чарговага харэографа ў чарговы тэатр. Валянцін Мікалаевіч прыйшоў на ўрок класічнага танца глядзець мяне. І ўзяў на працу.
— Які ён педагог?
— Усе артысты, якія працавалі з Валянцінам Мікалаевічам, траплялі пад уплыў яго неверагоднай волі і характару. Ёсць рознага кшталту творцы, а ён чалавек, які заўсёды дамінуе над артыстам. Нават не ўзнікае і думкі, што можна проста стаць яго сябрам. У Елізар’ева было ганаровае званне сярод артыстаў — шэф (усміхаецца). Ён на працягу ўжо сямі гадоў не працуе ў тэатры, але калі мы з артыстамі старога пакалення сустракаемся і размаўляем, кажам: “А шэф дзе?” Хоць ён ужо нікому ніякі не шэф. Ён наш любімы настаўнік і харэограф.
— Чаму найперш вас навучыў Елізар’еў?
— Ён навучыў мяне працаваць заўсёды, нягледзячы ні на што, і не чакаць натхнення. Бо яно — пошласць.
— Вы 10 гадоў прапрацавалі ў трупе Вялікага тэатра Беларусі. Чаму ў вас не склалася з кар’ерай артыста балета?
— Я ўжо меў дыплом балетмайстра і працягваў танцаваць, але ніколі не лічыў сябе танцоўшчыкам катэгорыі А. У адрозненне ад маёй мамы, якая і да гэтага часу думае, што ўва мне памёр Міхаіл Барышнікаў. Я быў добры кардэбалетны танцоўшчык. Мог выконваць розныя характарныя партыі: Ганса ў “Жызэлі” Адольфа Адана, Гірэя ў “Бахчысарайскім фантане” Барыса Асафьева і іншыя. Па патрабаванні сваёй былой жонкі (мы з ёй і цяпер у добрых адносінах) я пайшоў вучыцца ў Беларускую дзяржаўную акадэмію музыкі. Скончыў яе па спецыяльнасці “харэограф”. Хоць заахвочвальным матывам для вучобы было зусім не жаданне тварыць вялікае балетнае мастацтва, а ўсяго толькі спосаб пазбегнуць арміі (смяецца). Здавалася б, зусім утылітарная нагода, а ў выніку яна прывяла да змены ва ўсім маім жыцці, і я знайшоў сваё прызванне. А пазней паступіла прапанова ад кіраўніцтва Нацыянальнага тэатра оперы і балета Рэспублікі Малдова імя Марыі Біешу стаць галоўным балетмайстрам, мне на той момант было 29 гадоў. Я зразумеў, што думаць не трэба, і пагадзіўся.
— За 10 гадоў, што вы танцавалі на сцэне, ці з’яўлялася ў вас жаданне што-небудзь ставіць?
— Я перыядычна нешта ставіў, але гэта было звязана не з маім уласным жаданнем: трэба было ставіць па заданні Валянціна Мікалаевіча. Калі ты ў панядзелак на першую пару не прыносіў гатовы нумар, то жыццё тваё заканчвалася (усміхаецца). Неяк я паставіў па-дэ-дэ на музыку Бенджаміна Брытэна, паказаў яго ў зале, ён зрабіў сякія-такія заўвагі. А потым да мяне пачалі падыходзіць мае аднакурснікі і казаць, які добры нумар. Да гэтага моманту я нічым не вылучаўся з агульнай масы студэнтаў. Калі ты разумееш, што зробленае табой падабаецца не толькі табе, гэта прымушае працаваць хоць бы для таго, каб пачуць гэтыя словы зноў. З тых часоў ланцужок цягнецца і не спыняецца, нягледзячы на статус, званні, узрост. Як казаў вялікі Марыс Бежар: “Ты працуеш для таго, каб вабіць”.
— Раду, як з’явілася жаданне стварыць уласны тэатр “Кіеў-мадэрн-балет”?
— Пасля таго, як мяне звольнілі з Нацыянальнага тэатра оперы і балета Рэспублікі Малдова імя Марыі Біешу, я пяць гадоў быў вольным мастаком і працягваў ставіць спектаклі на розных сцэнах. Да прыкладу, у Вялікім тэатры Расіі паставіў балет “Рамэа і Джульета” ў 2003 годзе. Потым з’явілася прапанова ад кіеўскага мецэната Уладзіміра Філіпава стварыць свой аўтарскі тэатр. Гэта менавіта тая прапанова, ад якіх не адмаўляюцца. І ў 2006 годзе на свет з’явілася маё галоўнае дзецішча — “Кіеў-мадэрн-балет”. Гэта мой дом, сям’я, галаўны боль, перажыванні... Адзінае, што я магу назваць па-сапраўднаму годным са зробленага за ўсё сваё жыццё.
— Ведаю, што вы ў тэатры не толькі харэограф-пастаноўшчык, але і кіраўнік.
— У нас невялікі штат, таму даводзіцца быць шматфункцыянальным. Я сустрэўся са сваім сябрам, які працуе ў канцылярыі балета ў вашым тэатры. І ён скардзіўся мне, што ў яго шмат працы. А я ў сваім тэатры раблю ўсё: пачынаючы ад складаў выканаўцаў, заканчваючы пастаноўкамі. Харэограф Паклітару нашмат больш працуе ў Excel, чым у зале. Гэта не вельмі добра. Праўда, цяпер у нас пачаўся цікавы працэс, мы ініцыявалі яго год таму, па вылучэнні нашага тэатра ў асобную структурную адзінку. Дэ-факта, тэатр існаваў і з’яўляўся гонарам краіны, але дэ-юрэ, нас не было. Кіеўскі муніцыпальны тэатр оперы і балета для дзяцей і юнацтва — месца, дзе мы ўсе працуем. Думаю, што з новага года мы пачнем функцыянаваць як муніцыпальны акадэмічны тэатр “Кіеў-мадэрн-балет”. І там ужо будзе генеральны дырэктар і мастацкі кіраўнік. Ва Украіне гэта адна пасада. Мая прынцыповая пазіцыя, якой многія дзівяцца, што яе будзе займаць Уладзімір Мелянчук. Я ж буду галоўным балетмайстрам. Гэта маё свядомае рашэнне.
— Наколькі вы былі патрабавальныя пры выбары артыстаў у трупу?
— У нас перыядычна праходзяць кастынгі па даборы артыстаў. Усё пачынаецца са станка і заканчваецца маёй харэаграфіяй. Я абавязкова ўключаю розныя гаворкі, смех, крыкі... Як ні дзіўна, акадэмічныя артысты вельмі заціснутыя, калі чуюць рознага кшталту гукі. Яны прыгожыя, але маўчаць. Мне ж патрэбныя артысты, якія не баяцца нічога: трэба будзе гарлапаніць — яны гарлапаняць, памерці — памруць.
— З якой пастаноўкі пачаўся ваш тэатр?
— Нягледзячы на маю нелюбоў да дакладных дат, я памятаю, што 25 кастрычніка 2006 года адбылася прэм’ера балета ў двух серыях “Кармэн TV”. Нядаўна мы адсвяткавалі 11-годдзе тэатра.
— Вы часта берацеся за класіку — “Лебядзінае возера”, “Шчаўкунок”, “Жызэль”, але пераасэнсоўваеце яе па-новаму.
— Для нашага гледача тое можа здацца нейкай адвагай і наватарствам. На самой справе гэта агульны сусветны брэнд, і многія харэографы класа А зрабілі сабе на гэтым імя: Матс Эк, Мэцью Борн, Аляксандр Экман і іншыя. Мы ў гэтым плане трохі адстаем.
— На ваш погляд, аналаг “Кіеў-мадэрн-балета” ці магчыма было б стварыць у нашай краіне?
— Вядома. Для гэтага павінны супасці дзве рэчы: таленавіты харэограф з добрымі арганізацыйнымі здольнасцямі і грошы, якія дазволілі б тэатру існаваць. Нам у гэтым плане пашанцавала, што быў Уладзімір Філіпаў. Праўда, і харэографы, якія могуць ствараць паўнацэнныя спектаклі — рэдкія стварэнні.
Іна КОРСАК
Фота Міхаіла НЕСЦЕРАВА