“Заўтра” — тая стужка-настрой, якая выкрывае паўсядзённасць звычайнага чалавека. Як выглядае яго хатні побыт, экстэр’еры родных вуліц, якія памкненні ў пакалення сярэдняга веку, чым яно жыве. Сюжэт стужкі немудрагелісты. Былы настаўнік англійскай з маленькага горада раскідвае рэкламныя ўлёткі па паштовых скрынях. У яго ёсць жонка, сын, які вучыцца ў Мінску, няскончаны рамонт і святочны латарэйны білет. Пры ўсёй нескладанай фабуле,
фільм выходзіць на адлюстраванне ментальнага стану сучаснага грамадства на парозе 2018 года. Прычым “Заўтра” — гэта траплянне не проста ў “балявыя” кропкі свядомасці беларусаў, гэта партрэт дарослага пакалення постсавецкай ды нават еўрапейскай прасторы, усходняй яе часткі — дакладна. “Што будзе заўтра?” — мяркую, на гэтае пытанне грамадзяне многіх краін не могуць даць ясны адказ.
У стужцы шмат агульных і сярэдніх планаў, шмат назіранняў за атачэннем, асяродкам — і менавіта з пытання пра абраную манеру здымак і пачалася наша размова з аўтаркай.
Наблізіцца да рэальнасці
— Юля, ваша карціна мяне адразу ўразіла інтанацыйнай манерай. У ёй дамінуюць сярэднія і дальнія планы, што выклікае параўнанне з многімі сучаснымі кінематаграфіямі, у прыватнасці — “новай хваляй” румынскага кіно. Гэта быў ваш свядомы ход ці вы абіралі такія планы таму, што здымкі адбываліся ў рэальных інтэр’ерах і экстэр’ерах, і большага вы не маглі сабе дазволіць?
— Я таксама задавала сабе гэта пытанне: каб мела іншыя магчымасці здымаць гэтае кіно, ці зрабіла б па-іншаму? У мяне сапраўды былі тэхнічныя абмежаванні. З другога боку, стужка патрабуе менавіта такой формы падачы. Калі, да прыкладу, яна ўтрымлівала б больш буйных планаў, кліпавых стыкаў, — тое выглядала б штучна. Маё галоўнае памкненне ў “Заўтра” было як мага гранічна наблізіцца да рэальнасці. Мяркую, многія аўтары сучаснага кінематографа сёння імкнуцца да адыходу ад традыцыйнай кінамовы з яе класічнымі правіламі мантажу. Мне асабіста не блізкія фільмы з “вылізанымі” пастановачнымі кадрамі і дарагой колеракарэкцыяй.
— Крысціян Мунджыу і Крысці Пую, напэўна, сярод вашых улюбёных рэжысёраў?
— Мне яны падабаюцца, але адзін з маіх любімых аўтараў на дадзены момант — Акі Каўрысмякі. Хаця мы з ім не вельмі падобныя.
— Ваш фільм — амаль дакументальная фіксацыя з дастаткова ўмоўнай гісторыяй. Чалавек выйграе ў латарэю і едзе па прыз у Мінск… Я сказала б, што адным з персанажаў пры такім “разраджаным паветры” падзей становіцца акурат асяродак — камера фіксуе шмат відарысаў, можна сказаць, “разглядае” атачэнне. Наколькі вы свядома
падыходзілі да такога рашэння?
— Гісторыя простая і лаканічная, згодная. Але справа ў тым, што тут ёсць адзін істотны момант. Калі я пісала сцэнарый, то шмат разважала над тым, як выглядае, чым з’яўляецца ў часавай прасторы звычайнае жыццё чалавека. Прызнаемся, звычайна яно не падобнае да фільмаў з дынамічным сюжэтам, калі кожныя дваццаць хвілін штосьці адбываецца. Чалавек у сваёй будзённасці доўга едзе ў метро, доўга ідзе па вуліцы, доўга сядзіць у чарзе... Сюжэту там зусім вобмаль, а вось гэтага — асяродку, экстэр’ераў, інтэр’ераў, як вы кажаце, — дастаткова. Мне і хацелася, каб мой фільм набліжаўся да такога нудотнага, звычайнага жыцця. Карціла стварыць менавіта яго “кавалак”, а не, умоўна кажучы, “кароткі змест”.
Арт-менеджар з ухілам у кіно
— Як вы ўвогуле прыйшлі ў кіно? Вы — выпускніца, наколькі ведаю, БДУКіМ па спецыяльнасці “прыкладная культуралогія”. І вось раптам — такі паварот…
— Па шчырасці, мой шлях у кіно распачаўся з паступлення ва ўніверсітэт і самастойнага жыцця ў Мінску. Як так здарылася? Проста я патрапіла ў тую прастору, якая дала масу магчымасцей знаёмства з аўтарскім кіно. Я родам з Мазыра. Рэпертуар кінатэатраў у нас у горадзе даволі традыцыйны — блокбастары, вядомыя “кінахіты”. А калі я прыехала ў Мінск, то проста нарадавацца не магла разнастайным кінапрапановам: гэта, вядома, “Лістапад”, Дні кіно розных краін, іншыя публічныя паказы ды фестывалі. Знаёмства з іншым кіно і аўтарамі мяне зачаравала. Плюс навучанне ва ўніверсітэце ўключала і прадмет “Гісторыя кіно”. Усё паступова складвалася так, што кіно стала маім сур’ёзным захапленнем. Ды нават мае курсавыя і дыпломная былі прысвечаныя гэтай тэме.
— І якую назву мела ваша дыпломная праца?
— “Кінафестываль як аб’ект арт-менеджменту”. Паколькі мая спецыяльнасць “Прыкладная культуралогія”, ды яшчэ я скончыла магістратуру па кірунку “Арт-менеджмент”, у нашых даследаваннях істотную частку займае практычны досвед. У маім выпадку — гэта была праца на Мінскім яўрэйскім кінафестывалі. Яго арганізацыйную, менеджарскую схему я і даследавала.
Яны асабліва і не супраціўляліся
— Напэўна, гэты досвед менеджара вам прыдаўся, калі вы ўгаворвалі вашых бацькоў сыграць у фільме. Бо ў вас там задзейнічаны цэлы сямейны падрад: тата, мама, брат.
— Я сваіх блізкіх проста паставіла перад фактам, што яны будуць здымацца ў маёй карціне. Ды, зразумела, у той час ніхто не думаў пра тое, што стужка будзе заяўлена на фестываль. Але гэта адбылося. Бацькі ведаюць пра маё захапленне кіно: у мяне ўжо была на той час кароткаметражка з удзелам бабулі ды іншыя працы. Таму яны асабліва і не супраціўляліся.
— Магу адзначыць, што ваш бацька выдатна справіўся з роляй: ён выглядае ў кадры надзвычай арганічна. Ці ставілі вы яму пэўную звышзадачу?
— Дзякуй, я перадам тату. Супрацоўніцтва адбывалася так. У дзень перад здымкамі я адправіла бацькам сцэнарый. А потым, калі яны пачалі пытаць: “А з якой інтанацыяй трэба размаўляць у гэтай сцэне?”, адказвала: “Гэта проста ты ў падобнай сітуацыі. Рабі, як у жыцці”. І ўсё. Аніякіх звышзадач. Мне ўвогуле падаецца, што для сучаснага кіно падобны падыход — ужыванне ў ролю, сістэма Станіслаўскага, звышзадача, — ужо састарэў. Па-другое, у гэтым моманце да канца не зразумела, што з’яўляецца першасным. Ці тое, што я вырашыла здымаць сваіх бацькоў, ці персанажы, якіх увасаблялі мае блізкія. Усё тут пераплецена. Гісторыя, якая здарылася з маімі выдуманымі героямі, цалкам магла б адбыцца з такімі людзьмі, як мае мама і тата. Іграць іх акурат і не прасіла.
Ды самыя каштоўныя сцэны для мяне — тыя, дзе акцёры проста размаўляюць па тэме. Напрыклад, адна з іх — калі героі разглядаюць выявы курортаў. Я пасадзіла бацькоў за камп’ютар і прапанавала ўслых выказваць свае ўражанні ад карцінак, што з’яўляліся на маніторы. І яны спакойна пачалі абменьвацца ўражаннямі. Так гэтая сцэна нарадзілася.
— Для вас была важная, умоўна кажучы, дакладнасць сітуацыі?
— Менавіта так. Мне хацелася дабавіць у гэта кіно рэальнасць. Тое, што атрымалася, напэўна, можна аднесці да постдакументальнасці. Мне падаецца, што яна мае дадатковую вартасць у параўнанні з “чыстым” пастановачным кіно.
Страх чалавека быць шчаслівым
— Самае цікавае, што гэтай, здавалася б, павольнай фіксацыяй паўсядзённасці вам удалося схапіць настрой простых людзей не толькі Беларусі. Я пра адчуванне няпэўнасці, бо прадказаць будучыню проста немагчыма. Прызнайцеся, вы здымалі пра нас? Ці кіраваліся ўніверсальнымі праблемамі сучаснага грамадства?
— Мне падаецца, што падобнае адбываецца часта: людзі жывуць у адным часе і адчуваюць настрой іншага чалавека, нават калі ён жыве ў іншай кропцы свету. Асабліва тое актуальна цяпер, у часы глабалізацыі, калі мы глядзім аднолькавыя фільмы, бачым адны і тыя ж навіны, носім адзенне адных і тых жа брэндаў, чытаем аднолькавыя кнігі… Творцы нярэдка рэфлексуюць на падобныя рэчы, нават не ведаючы адзін аднаго. Да прыкладу, мяне нядаўна ўразіла стужка, рэжысёр якой — з Турцыі. Здавалася, што ў нас агульнага? Аднак праблемы, узнятыя ў ёй, аказаліся блізкімі, карціна закранула. Мне падаецца вельмі знакавай тэндэнцыя, калі лакальныя гісторыі выходзяць на глабальны ўзровень.
Што датычыцца майго фільма — гэта, у тым ліку, і мае рэфлексіі наконт таго, што бачу навокал, маё адчуванне свету. Аднак у цэлым — гэта гісторыя пра чалавека і яго жыццё, пра страх быць шчаслівым і адначасова прагненне гэтага шчасця недзе за паваротам.
— Кожны рэжысёр працуе са сваёй тэмай: у кагосьці гэта сны, у кагосьці — мінулае. Вы ж бераце “тут і цяпер” і імкнецеся яго “схапіць” на ментальным узроўні. Аднак у адрозненне ад маладых калег, якім блізкі гэты фокус, вы не пабаяліся распавесці гісторыю пра страхі і надзеі пакалення вашых бацькоў.
— Сапраўды, мяне трошкі бянтэжыць, чаму маладыя рэжысёры здымаюць усё больш пра сваё пакаленне і яго праблемы. Напэўна таму, што гэта бліжэй і прасцей. Аднак людзі жывуць не толькі ў Мінску, і ім можа быць значна больш за сорак, але іх свет не менш цікавы, чым трымценні і пошукі маладых. Мне падалося, што гэты заўважны перагін у бок сталіцы трэба збалансаваць гісторыяй пра людзей з перыферыі. Тым больш, што я сама з Мазыра, і многія комплексы правінцыйнага чалавека мне знаёмыя. Ды і калі заглыбіцца, мой фільм не толькі пра сталае пакаленне, але і пра мяне таксама. Проста я абрала такі шлях гэта распавесці.