Не стаміцца б ад фестывалю

№ 21 (1304) 27.05.2017 - 02.06.2017 г

Фестываль, як і любая творчая справа, — працэс святочны. І для арганізатараў, і для ўдзельнікаў, і для гледачоў. Прынамсі, так павінна быць. Але бывае і адваротнае: пасля фэсту ягоныя “падрыхтоўшчыкі” адчуваюць сябе ці не ў перадінфарктным стане. Сама импрэза пры гэтым пакідае ўражанне шараговага справаздачнага канцэрта. А госці ў чаканні выхаду на сцэну не ведаюць, чым сябе заняць. Дык нашто такое свята?

/i/content/pi/cult/639/14207/5-1.jpgНаша “Лабараторыя” ў Год навукі спрабуе заняцца навуковым аналізам самых розных культурных з’яў. Гэтым разам гаворка — пра падрыхтоўку і наладжванне рэгіянальных фестываляў. Падрыхтаваць гэты артыкул дапамаглі загадчык кафедры менеджменту сацыяльна-культурнай дзейнасці Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта культуры і мастацтваў Алена Макарава і выкладчыкі гэтай кафедры Святлана Майсейчук і Ірына Смарговіч.

Справа супольная

Ці патрэбныя нам маштабныя сацыяльна-культурныя акцыі, якія адлюстроўвалі б дасягненні рэгіёна, звязаныя з дасягненнямі, да прыкладу, народнай культуры, самадзейных калектываў? Натуральна, патрэбныя. Прыкладна так у свой час узніклі нашы фестывалі. Эвалюцыя іх цягнецца ўжо не адно дзесяцігоддзе. Міністэрства культуры краіны не аднойчы рэгулявала гэты рух. Пакрысе засталіся толькі тыя фэсты, якія вытрымалі выпрабаванні часам, калькуляцыяй і глядацкім цярпеннем. Але гэта зусім не азначае, што фармат best of the best выключае неабходнасць удасканалення кожнага. Вось Алена Макарава, напрыклад, перакананая, што сённяшнім фэстам па-ранейшаму не стае прадуманага менеджменту. Маюцца на ўвазе і планаванне, і арганізацыя, і матывацыя. “Правільны“ фестываль — гэта сістэма мэтазгоднага выкарыстання рэсурсаў для дасягнення канкрэтнага сацыяльнага выніку. З вынікам не ўсё, як мае быць. Іншым разам пад фестывальным “гарнірам“ падаецца творчая справаздача, няхай сабе і ў выглядзе конкурсу. Давайце ж вызначымся, які вынік нам патрэбны.

Фестываль — масавае відовішча для самых розных катэгорый насельніцтва. І тут важна ведаць, што такое “менеджмент тэрыторыі“. Плошча фестывальнай дзеі павінна быць максімальна насычана гісторыка-культурнымі, вытворчымі, сацыяльнымі складнікамі. Уся гэтая інфраструктура (замкі, сядзібы, помнікі, крамы, кавярні, рэстараны, гатэлі і гэтак далей) павінна напоўніцу працаваць на фестываль. Як, зрэшты, і ўсе службы: медыцына, міліцыя, выратавальнікі. Асаблівая роля адводзіцца (аднак не заўжды выконваецца) прадстаўнікам арганізацый і прадпрыемстваў раёна ці вобласці. Гаспадарнікі не могуць не выкарыстаць магчымасці фэсту для папулярызацыі прадукцыі. Гэта падвышае статус завода, фабрыкі, сельгасвытворчага кааператыву. Інакш кажучы, адны работнікі культуры ў фестывальным полі — не воіны. У адваротным выпадку атрымаецца нізка канцэртаў.

Ёсць брэнд — ёсць імідж

Мы дамовіліся, што фестываль — дэманстрацыя ўсяго таго, што ў нас ёсць. А гэта, калі хочаце, і палітыка, і ідэалогія. Калі ёсць брэнд тэрыторыі — ёсць і яе імідж. Карацей, прадэманстраваць феерверк выканальніцкага майстэрства — мала. Неабходна яшчэ і прарэкламаваць мясцовы тавар. Так ўзніклі фестывалі сыру, клубніц, журавін, гуркоў, піва, цукерак, вішні, мёду. Асобныя з іх — вынік намаганняў заезджых прыватнікаў. Між тым, мясцовыя арганізатары фэстаў павінны дамінаваць, бо яны ведаюць тутэйшыя рэаліі: соцыум, эканамічныя магчымасці, гістарычныя асаблівасці...

Як бы там ні было, а на турыстычнай карце нашай краіны ўсё больш яркіх тэрыторый фестывальнага менеджменту. А гэта сведчанне таго, што ў краіне захаваліся культурныя традыцыі. Па меркаванні Алены Макаравай, прыклад таму — фэсты “Залатая пчолка“ ў Клімавічах, “Звіняць цымбалы і гармонік“ у Паставах. Тут сацыяльнае партнёрства — досыць выразнае, чаго не стае іншым мерапрыемствам.

Культуролаг як крытык

Бяда любога фэсту — яго абкатаная схема. Арганізацыйныя клопаты займаюць больш часу, чым падрыхтоўка сцэнарыя. Кепска! Між тым, такая акцыя трымаецца на чатырох кітах: крэатыве, грошах, праве, маркетынгу. Крэатыў — сцэнарый, грошы — спонсары, права — юрыдычныя ўзгадненні з усімі ўладнымі структурамі, маркетынг — рэклама.

Колькі можа зарабіць фестываль? Шмат. Калі турфірмы ўключылі яго ў маршрут, калі работнікі культуры паклапаціліся пра сувеніры, калі праца з бізнес-структурамі — сістэмная, калі сцэнарый апрача асноўнага сюжэту мае некалькі, так бы мовіць, падпраграм. Што маецца на ўвазе. Асноўная сюжэтная лінія — мастацка-творчая. Але ёсць асобныя праграмы — для гледачоў, для ўдзельнікаў, для моладзі і дзяцей. Чаму не прарэкламаваць будучую падзею ў бліжэйшых школьных летніках? Глядацкую аўдыторыю варта фарміраваць. А фестывальнае жыццё мястэчка — не пусты гук. Суму ў чаканні гала-канцэрта не павінна быць.

Такім чынам, фестываль — гэта свята, якое ён дорыць усім сваім удзельнікам і наведвальнікам. Свята для гледачоў, якое робіцца рукамі артыстаў і арт-менеджараў. Варта зразумець, што фестываль — гэта заўсёды публічнае дзеянне, і таму ён — гатовы рэкламны прадукт, з дапамогай якога можна: фарміраваць і прасоўваць гандлёвыя маркі (брэнды); прыцягваць турыстаў у месцы правядзення фестываляў; рэкламаваць тавары і камерцыйныя фірмы; фарміраваць імідж грамадскіх дзеячаў, партый, грамадскіх рухаў, арганізацый; фарміраваць імідж рэгіёна, горада, пераўтвараць гарадское асяроддзе; прыцягваць увагу да праблем соцыуму, фарміраваць культурныя патрэбы наведвальнікаў фестываляў і гэтак далей.

Яшчэ адна праблема. Але яна пераважыць усе іншыя. Наша тэлебачанне ніяк не жадае перадаваць атмасферу фестывальнага жыцця. Нават падчас рэспубліканскага маштабу падзей. Транслююцца толькі ўзнагароджанні лепшых ды заключныя канцэрты. Усе астатнія нюансы вялізнага агульнадзяржаўнага свята застаюцца, на жаль, па-за кадрам. Тое ж тычыцца і іншых фэстаў.

Хто павінен аналізаваць вынікі любога фестывалю для таго, каб пазбегнуць памылак наступным разам? Алена Макарава пераканана, што займацца гэтым абавязаны штатныя культуролагі ці тыя ж самыя менеджары, а не метадысты (толькі яны чамусьці прадугледжаны сёння клубнымі штатнымі раскладамі). Метадыст не валодае тэхналогіямі сацыяльнага партнёрства і фандрайзінга. Кіраваць цяперашняй культурай трэба толькі на падставе сучасных тэхналогій. А мы застаемся, умоўна кажучы, папрашайкамі. Пераасэнсаваць узаемаадносіны з бізнес-партнёрамі замінае элементарная адсутнасць маркетынгавых ведаў. У выніку мы працуем без фестывальных дывідэндаў і ўсё чакаем важкай падтрымкі ад дзяржаўных крыніц.

Фестывальны тон, па маім меркаванні, задае пакуль сталіца. Апошні прыклад — адмысловы фэст вулічных тэатраў. Мастацтва выходзіць на вуліцы і пляцы. У пэўных раёнах спрабуюць наладзіць святы вулічнай музыкі. Але па-ранейшаму мала маштабных сацыяльна-культурных акцый, калі няма аб’екта ўплыву, а ўсе становяцца суб’ектамі названага працэсу.

Фота Кастуся АНТАНОВІЧА

Аўтар: Яўген РАГІН
рэдактар аддзела газеты "Культура"