Наша фота і супольнасць вакол яго

№ 9 (1292) 04.03.2017 - 10.03.2017 г

“Аб’яднанне фатографаў мае быць рабочай структурай”
Мы пачалі размову са старшынёй Беларускага грамадскага аб’яднання фатографаў Сяргеем МІХАЛЕНКАМ з успамінаў пра выставу фотаздымкаў “Вільнюс за адзін дзень” (2007), якая адбылася ў час існавання галерэі “Zнята” ў кінатэатры “Цэнтральны”. Тады праходзіла шмат выстаў, была яркая хваля цікавасці да фатаграфіі, ішлі баталіі на інтэрнэт-сайтах. Зараз хваля сышла, патрабаванні да фотапраектаў сталі вышэйшымі, а настроі ў фотарэпарцёрскай і арт-супольнасці змяніліся.

/i/content/pi/cult/627/13942/6-1.jpgВедаць правілы і змяняць іх

— ...Ці памятаеце вы, Сяргей, што былі добрым стрыт-фатографам?

— Вядома, і мне па-ранейшаму цікавая стрыт-фатаграфія. Але больш не атрымлівалася на ёй сканцэнтравацца. Тады, у 2007 годзе, я мэтанакіравана ездзіў у Вільнюс, гэта была здымка менавіта для праекта. Тое, што здымаецца цяпер, адбываецца досыць выпадкова падчас падарожжаў. Я люблю ездзіць па Беларусі, але ў асноўным здымаю партрэты, пейзажы. Хочацца знайсці ў нашай прасторы кадры, якія маглі б стаць вядомай выявай краіны: я бачу іх чорна-белымі, графічнымі і вельмі душэўнымі. У нашым клімаце тры сезоны ператварыліся ў дэпрэсіўныя, такія, заўсёды пераходныя, восень-зіма-вясна, але “карцінкі” я бачу класныя! Тым не менш, пэўнай задумкі, ніткі, каю нешта нанізваць, пакуль няма.

— Забягаючы наперад, скажу, што ў апошні час у дакументальнай і рэпартажнай фатаграфіі нечакана з’явіліся яркія праекты. Акрамя сваіх звычайных задач у СМІ змог выйсці на выставачны ўзровень Сяргей Гудзілін, з рэпартажаў пачыналі Аляксандр Саенка, Сяргей Балай. Па-мойму, гэта цікавая з’ява.

— Так, для іх важным было сысці ў бок ад свайго мэйнстрыму. У кожнага ж сваё разуменне творчасці і аўтарства, адпаведна, складваецца вынік за межамі прафесійнай дзейнасці. У рэпартажнай фатаграфіі можа быць толькі падзейнасць, строгія правілы, а можна падысці да таго, што адбываецца, не шаблонна. Можна парушаць законы, разумеючы іх, фатаграфія ад гэтага толькі выйграе. Для гэтага, уласна, і конкурсы праводзяцца. А можна наогул адысці ад навінавага моманту і зрабіць паўнавартасны праект.

Стварыць структуру, якая працуе

— Умоўныя 100 дзён на чале творчага саюза — якімі яны былі?

— Больш дакладна, гэта “100 дзён” на пасадзе старшыні маленькай супольнасці, якая цяпер называецца “Беларускае грамадскае аб’яднанне фатографаў”. Фактычна ж было вельмі шмат адміністрацыйнай працы: мы перарэгістравалі ранейшы саюз, аднавілі сваё членства ў Беларускай канфедэрацыі творчых саюзаў. Распрацавалі новую сімволіку аб’яднання. Прыводзім у парадак спіс яго сяброў. Гэта яшчэ не планаванне, не праектаванне, а толькі падрыхтоўка да асноўнай працы. Пакуль я не да канца ўяўляю сабе, што ў нас за арганізацыя, колькі ў ёй людзей і хто яны. Так што будзем разбірацца з гэтымі пытаннямі, збіраем каманду, ужо адрамантавалі невялікі офіс. Гэта тэхнічная праца, якая не бачная, але яна павінна быць зроблена.

— Але заяўлены прыярытэт — выданне штогадовага альманаха беларускай фатаграфіі — застаецца?

— Так, гэтая мэта пастаўлена, і я лічу, што яна рэальная. Кніга і выстава — да канца года. Ёсць разуменне, папярэдні план, веданне, як гэта зрабіць. Калі з нейкіх прычын раптам не атрымаецца, значыць, тое мая віна: заўсёды ёсць абставіны, якія могуць сур’ёзна перашкодзіць у рэалізацыі любога праекта.

— На мой погляд, у нашых культурных інстытуцыях ёсць праблема з адказнасцю. Яны разумеюць яе як бюракратычны механізм, пры гэтым мала думаючы пра культурную палітыку, пра стратэгіі, з аднаго боку, і пра жывыя ініцыятывы, з другога. У гэтым кантэксце хачу запытацца: ці бачыце вы беларускую фатаграфію ў пазакаланiяльнай культурнай парадыгме, або мы ўсё яшчэ залежым ад метраполіі? То пераймаем, то апанiруем, азіраемся на знешнія фактары.

— Думаю, мы яшчэ па-сапраўднаму не адарваліся ад постсавецкай сістэмы, і нам складана адарвацца. З іншага боку, і метраполія змяняецца. Ёсць там старыя арыенціры, але ёсць і іншая Расія, арыентаваная на сусветны кантэкст, еўрапейскі, у прыватнасці. Мы сталі незалежнымі і адразу рынуліся глядзець не на свой досвед, шукаць не ўнутры сябе, а звонку. Тое ж самае было і ў Расіі, і вельмі часта мы ў адным кірунку глядзім.

Мне прасцей меркаваць па дакументальнай фатаграфіі, па вопыце “Belarus Press Photo”. Хто да нас прыязджаў з майстар-класамі, у рамках адукацыйных праграм? У каго аказалася больш разумення, з кім прасцей было знайсці агульную мову? Андрэй Палiканаў, Сяргей Максiмiшын, Андрэй Чэжын, Юрый Козыраў, Ігар Мухін. Куратары Ірына Чмырова, Надзея Шараметава, Ганна Шпакава. Адным з першых лектараў быў выбітны даследчык фатаграфіі Аляксандр Лапін — для шматлікіх пачаткоўцаў фатографаў, іх прафесія, ці захапленне ў лепшым сэнсе слова, тады падзялілася на “да” і “пасля” Лапіна. Пагадзіцеся, гэта ж лепшыя фатографы і эксперты, якія працуюць цяпер у Расіі, а пры ўсіх магчымасцях і адкрытасці межаў людзі звяртаюць увагу на тое, што блізка.

— Ну, літоўскія выставы таксама гадамі да нас вазілі... Ды і польскія. І нямецкая фатаграфія была.

— Так, з вялікіх выстаў — “Мая Літва” Антанаса Суткуса, але гэта класіка! Гэта не новае пакаленне! А сучасная фатаграфія ў Літве таксама іншая. Пры тым, што творчая сустрэча, адукацыйны курс і выстава — не адно і тое ж.

— Мабыць, нагадаем яшчэ Ракаўскаса, Вікшрайціса, Каваляўскаса.

— ...І яны таксама ўплываюць на нашу фотакультуру. Ёсць пытанне, хто і што ўспрымае... Цяпер некаторыя здымаюць рэгулярна, ходзяць на выставы і лекцыі, але самі не выстаўляюцца. Мы не ведаем, што яны робяць, але можна сказаць дакладна — не ўсе фатографы ўспрымаюць праектную еўрапейскую фатаграфію. Я падзяляў бы актыўную і менш актыўную частку супольнасці — на каго і што ўплывае, як ўсё развіваецца.

Думаю, навінная фотаграфiя ў нас з Літвой у нейкай ступені падобная. Але калі параўноўваць з літоўцамі, ёсць адчуванне, што, у цэлым, яны глядзяць больш на сябе: вось мы такія, мы так здымаем, і нам не трэба камусьці падабацца. У беларусаў пакуль ёсць матыў, як бы так зняць, каб гэта спадабалася. Хоць фатографы са сваім почыркам з’яўляюцца, яны вызначыліся выразна і працуюць так, як самі вырашылі. Гэта Сяргей Гудзілін, Аляксандр Васюковіч, Сяргей Балай, вядомы Вадзім Заміроўскі — у іх з’яўляецца стыль. Разам з тым, мы ўсё яшчэ азіраемся на тое, як нас успрымуць. Так, патрэбныя свае інстытуцыі, якія і ў гэтым таксама дапамогуць фатографу.

Практыкі аб’яднання

— Летась адзначалася 120-годдзе Ігната Абдзіраловіча, да гэтага часу не асабліва вядомага беларускага філосафа. Ён напісаў усяго адзін тэкст — “Адвечным шляхам” (1921), але прапанаваў цалкам новую і вельмі канструктыўную канцэпцыю “формы, што ліецца”, якую цяпер бачаць як цалкам рэлевантную для развіцця нашай культуры. У яе рамках можна казаць пра зменлівую беларускую ідэю, і паспяховую самаідэнтыфікацыю на мяжы ўсходняй і заходняй цывілізацый, на межах ХІХ — ХХ стагоддзя, а зараз і ХХ — ХХІ. Гэта, вядома, не ісціна ў апошняй інстанцыі, але... Мо ёсць прыклады такой “формы, што ліецца” ў фотапраектах?

— Вельмі цікава, але пакуль я бачу толькі, як змяняецца аб’яднанне. Яно было зусім іншым пры першым старшынi Валерыi Лабко, пастаянна ішлі змены ўсе гэтыя гады, вельмі розныя і няпростыя. А цяпер, у першую чаргу, я думаю пра структуру, якая не столькі дэкларуе, колькі дапамагае фатографам рэалізоўваць праекты, дапамагае куратарам і крытыкам. Для гэтага трэба разумець, якія ў нас ёсць магчымасці і рэсурсы. Для гэтага трэба знайсці сілы для першапачатковых задач, каб далей ужо весці дыялогі, разважаць і гэтак далей. Мы пакуль мала што ведаем пра саму супольнасць, у нас фатографы разышліся па нейкіх групах, і няма нават паўнавартаснага сканцэнтраванага інфармацыйнага поля. Банальна, але вось у рэгіёне чалавек нешта зрабіў, прыдумаў — да каго яму звяртацца? Ці ёсць людзі, якія падтрымаюць яго? Часам трэба звярнуцца ў пасольствы, у іншыя інстытуцыі, часта ўзнікаюць пытанні абароны аўтарскіх правоў — зразумела, што калі чалавек не адзін, калі за ім стаіць арганізацыя, усе яны вырашаюцца лягчэй. Можа, нам патрэбны такі вось прафсаюз шырокага спектра?

Дарэчы, у Літве засталося аб’яднанне фотамастакоў, як і ў савецкія гады. А ў Злучаных Штатах іншая практыка — там працуюць вялікія профільныя, тэматычныя асацыяцыі, якія дапамагаюць фатографу хутчэй як прафсаюзы: аказваюць юрыдычную і страхавую падтрымку, ствараюць адукацыйныя праекты і гэтак далей. Таму пакуль я бачу сваю задачу ў стварэнні рабочай мадэлі, дзе ўсё будзе дакладна адладжана. Каб пры змене старшыні новаму кіраўніку саюза не давялося зноў пачынаць з нуля.

— А гэта ўтопія! У вас жа творчая арганізацыя і грамадская, тут як нідзе, важныя персаналіі. Вам ці вераць, ці не. Вам асабіста.

— Удакладню: сістэма павінна быць наладжана да такой ступені, каб яна працавала пры любым кіраўніку. Ёсць рэсурсы, каманда, людзі. Цяжка, але трэба вырашыць адміністрацыйныя задачы, каб перайсці да творчых.

Гэта праўда, што многае залежыць ад фігуры кіраўніка: за гэтым чалавекам ідуць адны людзі, за тым пойдуць іншыя. Але павінна быць ясна і зразумела, як працаваць. А калі мы гэта зробім, думаю, прапанаваць фатографам розных напрамкаў аб’яднацца ў свае прафесійныя “блокі”, каб там яны ўжо вызначалі сваю творчую палітыку. Напрыклад, travel-фатаграфія — не маё захапленне, але яна цалкам творчая і мае папулярнасць. Рэпартажная, дакументальная фатаграфія мне бліжэйшая, тут людзі добра разумеюць адзін аднаго — значыць, маглі б аб’ядноўвацца, рабіць свае праекты. Гэта ўсё ў перспектыве. Падобна да “формы, што ліецца”?

— Вернемся да таго, з чаго мы пачалі: ці не хочаце на час пакінуць грамадскія справы і зрабіць вялікі ўласны праект?

— Вельмі хочацца зрабіць такі праект. Некалькі ідэй недапрацаваныя, частка знятая і пакінутая да пераасэнсавання ці чакае сваіх рэсурсаў. А сёе-тое — у працэсе здымкі. Для мяне гэта важна, і для членаў аб’яднання таксама важна было б разумець, што я за чалавек, і які фатограф. Спадзяюся, людзі ўсё ж такі ведаюць мае перавагі, хоць я імкнуся іх пашырыць, каб нікога не абмяжоўваць сваім густам. Нейкія рэчы я, напэўна, не разумею, але гэта мая праблема. І ёсць планка візуальнай культуры, ніжэй за якую апускацца нельга.

Пры падрыхтоўцы таго ж альбома будзем збіраць рэдактарскую групу, каб не было аднаго погляду. Але, вядома, выніковае меркаванне будзе маё — проста таму, што гэта мая адказнасць. Увогуле, “пачні гаварыць, каб цябе пачулі”.

Любоў ГАЎРЫЛЮК, арт-журналіст

Фота прадастаўлена героем матэрыяла