— Усім вядома, якую ролю выконвае ў вёсцы настаўнік ці бібліятэкар. А як можна акрэсліць місію дырэктара музея невялічкага гарадка? Ці пазнаюць вас людзі на вуліцы?
— Я не медыяперсона, таму пазнаюць збольшага толькі знаёмыя — хаця дзякуючы спецыфіцы маёй дзейнасці іх вельмі шмат, і гэта часам дапамагае ў вырашэнні розных пытанняў. Што да місіі… Думаю, дырэктар музея ў правінцыі — ён адначасова і захавальнік духа высокай культуры, і ледакол, які пракладае ёй шлях у масы. Стараемся па меры сіл і магчымасцяў!
— Зразумела ж, асноўная ваша аўдыторыя — мясцовыя шкаляры…
— Не зусім так. Вядома, вучнёўскіх экскурсій па-ранейшаму шмат, прычым не толькі з Пружанаў, але і з Брэста, з Мінска, з вёсак. Але ў апошнія тры гады не меншы працэнт наведвальнікаў складаюць турысты і проста мясцовыя жыхары, якія рэгулярна ходзяць на імпрэзы. Апошніх — усё больш.
— А ці завітваюць калі людзі “ад сахі”?
— Яшчэ як! Чалавек прыязджае на сваім ровары на рынак, робіць справы, а пасля кідае “каня” ля ўваходу ў “Палацык” ды ідзе да нас. Між іншым, як мне падаецца, апошнім часам культурнымі падзеямі сталі больш цікавіцца менавіта людзі з вёскі. Яны бачаць па тэлевізары рэпартажы са сталічных музеяў, даведваюцца, што падобнае ёсць і ў дваццаці кіламетрах ад дома, сядаюць на веласіпеды — і наперад!
— Загадчык Музея-сядзібы Міцкевічаў у Завоссі Анатоль Еўмянькоў на нашых вачах не пусціў у сваю “вотчыну” наведвальніка, які спякотным днём быў апрануты ў адны караценькія шорты. Маўляў, музей — гэта храм, а ў храм з голым пузам не ходзяць. А вы што зрабілі б у падобным выпадку?
— Я ветліва папрасіў бы яго надзець кашулю. У нас ёсць правілы паводзінаў, згодна з якімі наглядчык можа не пусціць чалавека ў неадпаведнай вопратцы. Бо раптам нехта прыйдзе ў музей з гноем на падэшвах ботаў. Вядома, нельга так! Здымі свае боты — і ідзі далей. У пэўным сэнсе, музей — гэта і сапраўды храм, храм гісторыі і культуры. Ды і людзі, якія працуюць тут за мізэрныя заробкі, нясуць асаблівае служэнне. А таму заслугоўваюць асаблівай павагі. Увогуле, самае галоўнае ў музеі — менавіта чалавек, а не экспанаты. Прычым тут я маю на ўвазе не толькі супрацоўнікаў.
— Музейшчыкі чым далей тым болей займаюцца той дзейнасцю, якую яшчэ нядаўна называлі “немузейнай”. Як вы лічыце, дзе пралягае мяжа дапушчальнага: што можна, а што — не?
— Такую мяжу сёння правесці вельмі цяжка, бо найперш гэта — пытанне густу. Вядома, вар’етэ ці казіно — гэта “не па-музейнаму”. А вось паказ моды — чаму і не? У Музеі Гугенхайма ў Більбао ладзяцца нават аўташоу, і яны выглядаюць цалкам арганічна — бо гэта ж таксама прадукт дзейнасці чалавека і з’ява сучаснай культуры. Музей прызначаны не толькі для дэманстрацыі “выпрабаваных часам” рарытэтаў — яму трэба смела адчыняць свае дзверы і для сучаснасці. За мяжой нікога ўжо не дзівіць, калі старадаўнія сядзібы кшталту нашай змяшчаюць калекцыі актуальнага мастацтва ды аточаны абстрактнай альбо светлавой скульптурай.
— Вы апелюеце да сусветных трэндаў. А ці дапасуюцца яны да практычнай дзейнасці музейшчыкаў у райцэнтры?
— Натуральна, не заўсёды. Але гэта не азначае, што мы павінны ізалявацца ад сусветнай музейнай прасторы ды варыцца ва ўласным саку. Лічу, трэба няспынна цікавіцца і тым, што робіцца ў нашых цэнтральных музеях, і досведам суседзяў. Мне гэта ўдаецца не толькі дзякуючы інтэрнэту, але і праз прыватныя прыяцельскія стасункі. І ў Польшчы, і ва Украіне калегі рэалізуюць нямала вартых увагі праектаў. Знаёмства з імі дазваляе не толькі трымаць руку на пульсе жыцця, але і разумець, куды рухацца далей.
— Адзін з “нетыповых” для раённых музеяў напрамкаў вашай дзейнасці — імпрэзы сучаснага мастацтва і літаратуры. Ці ёсць да іх цікавасць з боку тутэйшага гледача?
— Гэтую цікавасць найперш стварае сам музей. Каб мы нічога падобнага не рабілі, у Пружанах нават і не здагадваліся б, што такое мастацтва ў прынцыпе можа быць. Наўрад ці хто адсюль паедзе на вернісаж у Мінск. Але калі сучасная беларуская культура дэманструецца літаральна пад бокам, людзі ахвотна прыходзяць, каб убачыць, “раскаштаваць”, зрабіць высновы і потым распавесці суседзям. Думаю, музей і павінен быць крыніцай новага досведу ды, калі хочаце, кагнітыўнага дысанансу, задаючы чалавеку тыя пытанні, на якія той сам мусіць знайсці адказ. Іначай навошта мы ўвогуле патрэбны? Толькі паказваць рэчы — гэта ўжо замала, асабліва ў цяперашні век тэхналогій. Тады нас хутка заменяць даступныя для ўсіх 3D-выявы.
— Аднак сёння культура наадварот імкнецца быць усё больш зразумелай, патураючы патрэбам спажыўца. Каб той “не праходзіў міма” ды хоць нешта заплаціў за ўваход — хай сабе і на выставу матылёў…
— Але такая культура не можа прапанаваць чалавеку нічога новага! Яна ўспрымаецца выключна як фон і ўздзейнічае на свядомасць не больш, чым колер сцен. Нашу мэту я бачу прынцыпова іншай: стварыць той асяродак, які здатны даваць наведвальніку штуршок для мыслення і ўнутранага развіцця. Чалавек выходзіць са сваёй кватэркі ў панэльным доме — і неўзабаве трапляе ў зусім нязвыклы для яго інтэр’ер ХІХ стагоддзя. Падымаецца на другі паверх — а там, напрыклад, карціны Алеся Родзіна. І ў яго ўзнікае пазітыўны ўнутраны канфлікт.
Што да матылёў… Камерцыйныя праекты мы ў музеі болей не ладзім, прычым адмовіліся свядома. Чаму? Бо яны не маюць той энергетыкі, якая ўласцівая выставам, дзе прадстаўлены каштоўныя артэфакты і сам дух іх стваральнікаў. Паверце, гэта “прабівае” нават чалавека з вуліцы! Колькі разоў назіраў, як наведвальнік прыходзіць без экскурсавода на выставу, прысвечаную перакладчыку Васілю Сёмуху — і ўражваецца ўжо самой колькасцю надрукаваных на машынцы аркушаў.
— Тут будзе дарэчы звыклае пытанне пра платныя паслугі. Усе толькі і спрабуюць знайсці новыя іх варыянты…
— Не буду арыгінальным, калі скажу, што галоўны іх від — продаж білетаў. Калі мае сябры заходзяць у музей, яны самі супраць таго, каб я іх бясплатна праводзіў: маўляў, мы заплацім, бо разумеем, што музей мае ў гэтым патрэбу, і купляючы білет, ты робіш, па сутнасці, грамадзянскі ўчынак. Што да іншых спосабаў заробку грошай… Тут найперш трэба задумацца, ці не пераўтвараюць яны музей у цырк, нівелюючы тым самым яго сацыяльную функцыю.
— Ваш наведвальнік — гэта пасіўны глядач, альбо ён гатовы ўступіць у камунікацыю: нешта спытаць ці прапанаваць?
— Людзі ў нас вельмі камунікабельныя, і нашы наглядчыкі вам гэта ахвотна засведчаць. Наглядчык — гэта ўвогуле ці не галоўны чалавек у музеі, бо мае непасрэдны кантакт з соцыумам і бачыць, як наведвальнік рэагуе на тыя ці іншыя творы альбо экспанаты. Дарэчы, рэакцыя можа быць і такой: “А ў мяне таксама падобны гляк ёсць, магу вам прынесці”. Мы, вядома, не адмаўляемся. Альбо: “Я ведаю аўтара гэтай карціны, у мяне на сцяне нават яго твор вісіць: звяртайцеся!” Мы і сапраўды звяртаемся праз нейкі час, калі рыхтуем выставу таго мастака — і атрымліваем на дэпазіт невядомы дагэтуль яго твор. Уяўляеце, нават такія цуды здараюцца!
— Буйныя сталічныя музеі маюць апякунскія рады. А ці магчыма ўявіць нешта падобнае ў Пружанах?
— Гэта тое, над чым мы працуем. Хочам стварыць пры музеі нават не апякунскую раду, а шырокі валанцёрскі рух, арганізаваную супольнасць сяброў. Такая патрэба відавочная, бо толькі нашымі сіламі шмат не зробіш. Распрацоўваем механізмы падтрымкі такіх энтузіястаў, сістэму ўзнагарод для іх: прыкладам, карткі членаў музейнага клуба. Ды можна хоць уласныя ордэны выдаваць, чаму б не?
— А ці будуць на такія ўзнагароды годныя прэтэндэнты?
— Яны ўжо ёсць, і іх шмат. Прыкладам, наша пружанская паэтка Ніна Дыдышка, якая заўсёды прыходзіць на імпрэзы і пытае: чым вам дапамагчы? Аднойчы прынесла прыезджым артыстам рондаль варанай бульбы… А неяк так здарылася, што выстава з Варшавы затрымалася на мяжы і прыбыла да нас літаральна за пятнаццаць хвілін да запланаванага адкрыцця. На тое, каб зрабіць экспазіцыю паўсотні карцін розных памераў і тэхнік, зазвычай патрэбна мінімум пару гадзін, але ў нас атрымалася значна хутчэй. Бо літаральна ўсе, хто прыйшоў на вернісаж — як мастакі, так і скажам, прадпрымальнікі, — дружна разгружалі творы ды ўдзельнічалі ў развесцы. Для апошніх гэта было нават за гонар!
Наогул, валанцёрства ў музеі можа мець самы розны характар. Хтосьці гатовы прыгатаваць гасцям гарбату, а іншы — бясплатна прывезці выставу з Брэста ці Мінска. Звяртаешся з такой просьбай, і калі машына ідзе парожняя, чалавек ахвотна пагаджаецца. Каб не было гэтай дапамогі, ад многіх задумаў нам давялося б адмовіцца. Альбо падтрымка з выданнем каталогаў… Здараецца, прадпрымальнік сам прыходзіць і пытае: “Што вам трэба?”. І такіх асоб, натуральна, трэба ўсяляк заахвочваць.
— Як фарміруецца ваш калектыў? Адкуль бяруцца музейшчыкі ў Пружанах? Ды і вы, уласна... адкуль узяліся?
— Мой шлях вельмі тыповы для беларускага музейшчыка з рэгіёнаў. Васямнаццаць гадоў таму я скончыў Брэсцкі дзяржуніверсітэт па геаграфічнай спецыяльнасці, прыйшоў працаваць у пружанскую школу. Але паколькі ўсё жыццё займаўся краязнаўствам, неўзабаве стаў супрацоўнічаць з музеем, які тады толькі набываў свой цяперашні выгляд. Калектыў там быў цудоўны, я таксама спадабаўся, і мяне, што называецца, “перавербавалі”. Канешне, я згубіў у даходах, але… не надта пра тое задумваўся. Усе астатнія нашы супрацоўнікі прайшлі прыкладна той самы шлях — з адукацыі ў музей. Мы нядаўна чакалі спецыяліста ўжо з профільным дыпломам, якая родам з Пружанаў. Але, па зразумелых прычынах, яна вырашыла застацца ў Мінску.
— А ці ёсць прабема з кадрамі?
— У нас была два месяцы вакантнай пасада навуковага супрацоўніка. Мы самі звярталіся да кандыдатаў, вялі з імі перамовы, аднак… на 250 рублёў у месяц ехаць сюды ніхто доўга не пагаджаўся. Думаю, гэта праблема ўсёй сферы культуры: добрыя спецыялісты, у прынцыпе, ёсць, але яны прыйдуць ва ўстановы толькі тады, калі будуць годныя заробкі. А пакуль пра гэта не выпадае і казаць.
— Вы ўжо паўтара дзесяцігоддзі кіруеце раённым музеем — і, што называеце, прыраслі. А калі прапануюць узначаліць нейкую ўстанову, скажам, у Мінску — ці пагодзіцеся?
— Я не кар’ерыст па сутнасці, у мяне няма амбіцый у гэтым рэчышчы. Але каб “радзіма паклікала”… Не, я адразу не пагадзіўся б, папрасіў бы крыху падумаць. Мне ўжо сорак, тут мая сям’я, тут наладжаныя сацыяльныя сувязі… Да ўсяго, не так і важна, у якім музеі ты працуеш — раённым альбо цэнтральным. Ну, хіба толькі фінансаванне рознае.
— Выправіўшыся сёння з музея паабедаць, мы патрацілі хвілін сорак, каб знайсці хоць якую кавярню, бо рэстаран “савецкага тыпу” таксама акурат закрыўся на абед.
— Цудоўна вас разумею…
— “Пружанскі палацык” — гэта як перліна, якая патрабуе атачэння ў выглядзе адпаведнай турінфраструктуры. Чаму б не давесці да ладу парк, не стварыць у ім кавярню, гатэль, адпаведныя эпосе атракцыёны кшталту катання на брычцы… Тады б і турысты ехалі сюды ахвотней, і даходы яўна выраслі бы.
— Што тут казаць, гэта даўнія нашы мары…
— Толькі мары?
— Калі планы не маюць пад сабой матэрыяльны падмурак, яны пераўтвараюцца ў мары. Але план таксама ёсць, мы распрацавалі яго дзесяць гадоў таму. Вось, зараз дастану з шафы. (Дастае і зусім некарцінна здзмувае тонкі слой пылу.) Глядзіце. У гэтай частцы парка добра было б аднавіць гаспадарчы двор — балазе ёсць апісанні тых пабудоваў, якія былі тут пры Швыкоўскіх. Сюды мы планавалі вывесці сваю этнаграфічную экспазіцыю, якой у шляхецкай сядзібе не месца. У асобным будыначку — скульптурныя кампазіцыі Мікалая Тарасюка. Як вядома, мы валодаем вялізнай калекцыяй твораў унікальнага разбяра, і турысты рэгулярна нас пра іх пытаюць, але дэманстраваць яго творы пастаянна ў “Палацыку” наўрад ці мэтазгодна. Вось тут — гасцявыя дамкі, кавярня, дэндрапарк з экзатычнымі птушкамі, альтанкі, карцэртная пляцоўка для адпаведнай эпосе музыкі, суверніная лаўка… Яшчэ адна наша мара — экспазіцыя цікавых камянёў, якія можна пазбіраць па раёне. Зразумела, пра канкрэтыку пакуль казаць не выпадае — дэталёвы праект павінны распрацоўваць ландшафтныя дызайнеры. Але агулам ідэя, як бачыце, сфармуляваная.
— Здаецца, нават сам стары прысядзібны парк мог бы стаць добрай атракцыяй для аматараў рамантыкі. Аднак, як мы пераканаліся падчас шпацыру, ён пакуль не надта дагледжаны…
— Прабачце, але пытанне не да мяне. Парк — гэта не наша тэрыторыя. Ён належыць камунальнікам.
— А ці добра, што адзіны некалі сядзібны косплекс падзелены паміж двума ўласнікамі?
— Да 2010 года парк быў нашым, і мы, лічу, нядрэнна з ім спраўляліся. Усе супрацоўнікі, уключна са мной, выходзілі раз на тыдзень у пальчатках і прачэсвалі тэрыторыю, збіраючы смецце. Касілі рукамі, бо трымер быў толькі адзін. І людзі працавалі аддана. Ды і сачыць за парадкам нам было прасцей, чым такой вялікай арганізацыі, як ЖКГ: кожны работнік у нас быў пад кантролем.
— А ці не былі б вы супраць ізноў узяць парк на баланс?
— Пэўна, не быў бы, але толькі з той умовай, што разам з гэтым складаным аб’ектам, мы атрымаем таксама і дадатковыя стаўкі, транспарт, тыя ж трымеры… Увогуле, павінен быць створаны комплексны план рэканструкцыі парка. Як-ніяк, гэта помнік прыроды, хай і мясцовага значэння.
— Што яшчэ заўважна няўзброеным вокам, дык гэта патрэба рамонту будынка, хаця б касметычнага…
— Баюся, касметычным тут ужо не абысціся. Самі разумееце, рэстаўрацыя прайшла яшчэ ў 1990-я, прычым рабілася яна вельмі марудна і, будзем шчырымі, абы-як. Скажам, падлогу фарбавалі проста па тынкоўцы, якая папярэдне асыпалася са сцен. Да ўсяго, ніхто адразу не разлічваў, што тут будзе музей: да нас будынак змяніў некалькі гаспадароў. Адпаведна, пра кліматычны рэжым, патрэбны для захавання экспанатаў, нават і казаць не выпадае. Пры панах у сядзібным доме былі печы, якія ўзімку грэлі, а ўлетку выконвалі функцыі кандыцыянераў ды выцягвалі вільгаць, але ў савецкі час гэту сістэму парушылі. Таму ў міжсезонне тут проста жахліва. Для прадметаў мы імкнемся стварыць больш-менш памысныя ўмовы захоўвання, а людзі хварэюць…
Дах таксама, як бачыце, залатваем паціху. На блясе пастаянна выступае карозія, і самы лепшы спосаб вырашэння праблемы — не марнаваць грошы на тыя ж латкі, а кардынальна ўсё памяняць. Марым, каб новы дах быў як аўтэнтычны — з медзі. Тады яго і фарбаваць не давялося б, а натуральны колер — куды больш дыхтоўны. А калі ўжо будаўнічыя работы завершацца, можна будзе думаць і пра рээкспазіцыю…
— У Пружанах турызм і наогул інфраструктура развіваюцца прынцыпова ў іншым кірунку — зусім немузейным. Прыкладам, тут з’явіўся нават свой аквапарк!
— Падобныя аб’екты, вядома, нялішнія, але яны павінны быць сувымернымі маштабам горада і яго рэальным патрэбам.
— Дык ці не лепш было інвеставаць у той самы калямузейны комплекс?
— Магчыма, і так. Эканамічны вынік тут быў бы, напэўна, не такі сумны. А ўвогуле, каб ад мяне залежала развіццё раёна, я укладаў бы грошы найперш не ў музеі, а ў стварэнне высокарэнтабельнай вытворчасці і новых працоўных месцаў у рэальным сектары. Як ні круці, мы ўсе залежым ад эканамічнага стану, і музей таксама.
— Вы казалі пра музей Тарасюка ў Пружанах. Але ці не лепш яго нарэшце стварыць у роднай хаце майстра ў вёсцы Стойлы?
— Адно другому не замінае. Наколькі мне вядома, музеефікацыяй сядзібы Тарасюка занялася яго сям’я. Тое самае, дарэчы, тычыцца і хаты, дзе жыў Рыгор Шырма.
— А ці магчымае супрацоўніцтва паміж такімі энтузіястамі і музейнымі ўстановамі? Бо часта людзі маюць самыя лепшыя намеры, але ім бракуе элементарнай кампетэнтнасці.
— Вядома, яны да нас звяртаюцца па кансультацыі — скажам, па пытаннях кансервацыі драўляных работ. Мы, не надта вялікія прафесіяналы ў гэтым рэчышчы, але пэўны досвед ужо паспелі назапасіць, таму можам нешта параіць.
— Звяртаюцца неафіцыйна, па параду, ці “праз бухгалтэрыю” — па платную паслугу?
— Хутчэй, першае. Хаця многія ўспрымаюць такія стасункі менавіта ў камерцыйным ракурсе. Прычым я маю на ўвазе не толькі чыноўнікаў, але і саміх уласнікаў. Аднекуль у іх ёсць упэўненасць, што калі яны аддадуць спадчыну свайго знакамітага продка дзяржаве, тая будзе зарабляць на ёй неймаверныя грошы. Не буду ўдавацца ў канкрэтыку, але… быў прыклад, калі за лядашчую хату ў занядбанай вёсцы гаспадары заламалі касмічную цану. У выніку, яна дасюль стаіць пустая.
— Досыць звыклая для беларускага турызму сітуацыя: ёсць работнік культуры, які мае цікавую ідэю…
— Прыкладам, аднаўленне сядзібы Крашэўскіх у Доўгім, пра якое мы таксама даўно марым.
— …А ёсць прадпрымальнік, які мае рэсурсы, але не мае ідэі. І ў выніку бы грыбы пасля дажджу растуць аб’екты а-ля “У Іваныча”. Ці ёсць шанц на паразуменне?
— Шанц ёсць, але… само па сабе яно не адбудзецца. Добра правесці, скажам, форум культурных інвест-праектаў, запрасіўшы на яго ўсіх зацікаўленых прадстаўнікоў бізнес-супольнасці. Некалі на Брэстчыне ўжо ладзіліся інвест-форумы, дзе прапаноўваліся, у тым ліку, і праекты, датычныя культурнага турызму, але там яны губляліся сярод многіх іншых — куды больш прывабных з пункту гледжання рэнтабельнасці.
— Тая ж сядзіба Крашэўскіх… Чаму не стварыць на гістарычным месцы, звязаным са знакамітым пісьменнікам, калі не музей, дык аграсядзібу з пэўным музейным ухілам? Відавочна, яна б ад пачатку мела адметную і прыцягальную для турыстаў канцэпцыю — у адрозненне ад “Іваныча”.
— Цалкам магчыма. Да ўсяго, можна ж размясціць на тэрыторыі аграсядзібы невялічкі дзяржаўны музей, і ад гэтага карысць будзе ўсім — і прыватніку, і культуры краю. Але, вядома, трэба ўсё рабіць грунтоўна: правесці на тым месцы археалагічныя даследаванні, распрацаваць адпаведны той эпосе праект рэканструкцыі… Што да “безыдэйных” аграсядзібаў, я думаю, іх лік неўзабаве скароціцца — пасля прыняцця новага закона.
— Але тут узнікае пытанне: як адрозніць “сапраўдны” агратурызм ад звычайнай здачы катэджаў унаймы? І — суддзі хто? Скажам, у тым жа Пружанскім раёне?
— І гэтая, і многія іншыя праблемы вырашыліся б, каб “на месцах” была адмысловая структура, якая спецыялізуецца менавіта на турызме — не спартыўным, вядома, а на культурна-пазнаваўчым. Без сумневу, кіраваць справамі тут павінны менавіта людзі, датычныя да культуры — а не да спорту, як цяпер. Тады і з узважанай экспертызай праблем не было б.
— А ці можа ваш музей стаць паўнавартасным турыстычным цэнтрам рэгіёна? Прыкладам, чалавек прыязджае ў Пружаны, глядзіць экспазіцыю і пытае: а што вы мне яшчэ прапануеце?
— Нешта абавязкова прапануем. У нас ужо ёсць такія паслугі, як экскурсіі па горадзе і раёне, распрацаваны адпаведныя маршруты. Не кажу, каб надта было тое запатрабавана, але экскурсій дзесяць на год па раёне праводзім, па горадзе — часцей. Аднойчы нам патэлефанавалі веласіпедысты, якія падарожнічалі вялікай групай. Што ж, узяў я свой ровар ды правёў для іх велаэкскурсію — першы і пакуль апошні раз у жыцці.
— Адпаведна, кліент можа сам прапанаваць ідэю, і ёсць шанц, што ён застанецца задаволены — нават калі такой паслугі няма ў прэйскуранце?
— Так, вядома. Прынамсі, мы пастараемся. Наш музей адкрыты да ўсяго новага — нам гэта цікава.
— У вашым музеі ёсць звыклая для ўсіх колішніх “штэтлаў” хіба: у экспазіцыі недастаткова адлюстравана яўрэйская спадчына. Хаця гэта, па-першае, належная даніна гісторыі (сто гадоў таму яўрэі тут складалі дзве траціны насельніцтва), а па-другое — задатак для развіцця настальгічнага турызму…
— Літаральна са жніўня мы над гэтым працуем. Ёсць папярэдняя дамоўленасць аб падтрымцы яўрэйскай дыяспары за мяжой: выхадцы з Пружанаў хочуць, каб тут з’явілася асобная экспазіцыя, прысвечаная гэтай старонцы гісторыі. Мы ўжо знайшлі пад яе будыначак, але пакуль не ўдаецца дамовіцца з уласнікам. А папярэдняя назва, дарэчы, — якраз “Штэтл Пружаны”.
— У экспазіцыі вашага музея ёсць раздзел, прысвечаны гісторыі дывізіі, якая размяшчалася ў Пружанах. Ці няма адчування, што ваенная тэматыка ўносіць пэўны дысананс у агульную атмасферу “Палацыка”?
— Вядома, такое адчуванне ёсць. Але адзначу, што з’яўленне гэтага раздзелу — між іншым, па просьбах ветэранаў дывізіі — было заканамерным. Пружаншчына некалі з’яўлялася ледзь не самым мілітарызаваным раёнам СССР, і таму без ваеннай тэматыкі нам ніяк не абысціся. Іншая справа, што і падаваць яе варта было б у іншым ключы — не толькі больш дарэчным, але і прывабнейшым для турыстаў. У нас даўно ёсць прапанова стварыць асобны музей ваеннай гісторыі краю на тэрыторыі былой часткі ў Слабудцы, дзе вайскоўцы несупынна стаялі яшчэ з канца ХІХ стагоддзя. Там захаваліся не толькі казармы розных эпох (хаця некаторыя ўжо зруйнаваны, прычым зусім нядаўна), але і бліндажы, стартавая пляцоўка для ракет… Можна было б зрабіць экспазіцыю ваеннай тэхнікі, цір ды іншыя атракцыі. Атрымаўся б цудоўны турыстычны аб’ект, які б адлюстроўваў, у тым ліку, і перыяд Халоднай вайны. Балазе, тэма ў нас пакуль не раскрытая, а для замежнікаў яна надзвычай цікавая.
Дарэчы, яшчэ адна наша даўняя мара звязана з гандлёвымі радамі “Белыя лаўкі” ў самым цэнтры Пружан. Сёння яны выкарыстоўваюцца паводле першаснага прызначэння — як крамы, але хацелася б надаць ім таксама і турыстычную функцыю. Чаму б не стварыць у адным з памяшканняў галерэю, дзе кожны ахвотны мог бы набыць карціну?
— Няўжо нехта ў Пружанах будзе іх набываць?
— Зусім нядаўна ў нас адкрылася выстава суполкі “Абуджэнне”, і праз газету ў музей звярнуўся чалавек з пытаннем, ці можна прыдбаць гэтыя творы. Адпаведна, цікавасць пэўная ёсць, трэба толькі яе арганізаваць. Адукаваныя людзі маюць патрэбу мець у сваім доме не рэпрадукцыі, а карціны. Таму ў недалёкай адсюль польскай Белавежы галерэйка спраўна функцыянуе.
— У нас вельмі часта назіраецца “сіндром перакладання адказнасці”. Скажам, у “цэнтры” лічаць, што ініцыятыва павінна паходзіць “з месцаў” — і, адпаведна, наадварот. У выніку, воз не зрушваецца…
— Мне здаецца, усё залежыць найперш ад мясцовых людзей. Гэта ўвогуле аксіёма! Чалавек можа жыць актыўным жыццём нават у глушэчы — як той жа Тарасюк, напрыклад. Ён сам стварыў сабе цэнтр, і сёння, прыязджаючы да нас, турысты пытаюць, як патрапіць у Стойлы. Гэты прыклад павінен быць заразлівым і для пружанскай моладзі. Цікавімся раз-пораз яе жыццём, праглядаючы гарадскія форумы і сацсеткі. Многія там плачуцца: маўляў, сумна тут і няма чаго рабіць — не разумеючы, што каб табе было цікава жыць, трэба самому такое жыццё ствараць.
Дзіўна, калі людзі пытаюць, навошта мы ў сваім маленькім гарадку праводзім, скажам, прэзентацыю кнігі цудоўнай паэткі з Рагачова Насты Кудасавай або міжнародныя навуковыя канферэнцыі — чые матэрыялы, дарэчы, карыстаюцца не абы-якім попытам сярод даследчыкаў. Адказ просты: нам гэта цікава! Мы не хочам абмяжоўвацца роляй “музейных пацукоў” ды рабіць толькі тое, чаго ад нас вымагаюць планы ды службовыя інструкцыі. Калі ты жадаеш, каб быў рух, ты сам мусіш яго спараджаць, і тады ён будзе ахопліваць іншых — тых, хто навокал цябе, ды нават простых мінакоў з вуліцы. Калі вецер дзьме, ён гайдае дрэвы і траву. Але трэба, каб ён дзьмуў!
Фота аўтара