— Ці павінен дырэктар быць крыху, так бы мовіць, крывавым?
— Абавязкова. У тэатры лёгка нажыць ворагаў, і тады цябе хутка спішуць і забудуць. Складанасць нашай працы звязаная з тым, што кожны тэатр — лічы, свая рэспубліка, усе — ад машыніста сцэны да артыста — індывідуальнасці, і тое неабходна браць да ўвагі. Тут ты альбо сябра, альбо вораг — трэцяга не дадзена. Акцёры па арганіцы сваёй на ўзроўні спіннога мозга адчуваюць нягодніка, і такому кіраўніку адкусяць галаву імгненна. Калі ж крытыкуеш за справу — прыслухоўваюцца. Быць белым і пухнатым лёгка і проста, стаць патрабавальным куды больш складана.
— Вы прытрымліваецеся прынцыпа “пастар лютага статку больш люты за пасомых”?
— Дырэктару трэба быць хутчэй Карабасам Барабасам, каб надаваць калектыву энергію, стымуляваць яго для творчага ўздыму. Бывае, артысты яшчэ нічога не сыгралі, а пачынаюць жаліцца: “У глядзельнай зале гукавыя ямы, таму мяне не чутна ў 17 шэрагу”. Прыехаў на гастролі Малы тэатр з Масквы: іншая школа, іншае стаўленне да прафесіі — усіх паўсюль чуваць! Магчыма, іх пастаноўкі не такія мадэрнісцкія, як у нашых суседзяў з Літвы, з якімі я не заўсёды пагаджаюся, але праз 30 — 40 хвілін залу нібы заваражыла. Напачатку яны вялі нячутную барацьбу з залай — і перамаглі. Вось гэта для мяне эталон!
І ўсё ж у тэатры ведаюць, што я вельмі люблю наш калектыў і за кожнага з артыстаў стаю гарой. Як вядома, творчыя людзі — асобы дастаткова своеасаблівыя. А пайсці з тэатра складана: ён апаноўвае на ўсё жыццё. Аднак маладняк, асабліва калі сям’ю ствараюць, адчувае недахоп сродкаў. Яны імкнуцца зарабіць яшчэ недзе. Колькі талентаў шукала лепшай долі за мяжой, колькі лёсаў праз тое было зламана! Да гэтай пары сумую па Ларысе Зайцавай, што з’ехала ад нас у Маскву. У яе былі шыкоўныя даныя, магла стаць і заслужанай, і народнай… Але Масква ў чарговы раз паглынула новую ахвяру… Хтосьці знікае з поля зроку, іншым, калі сапраўды добры акцёр, кажу: “Ідзі, паспрабуй, але памятай, што мы ў любым выпадку чакаем цябе”. Я заўсёды пакідаю фортку адчыненай.
— Памятаеце фільм Леаніда Філатава пра артыстаў, які называўся “Сукіны дзеці”…
— Так, часам азначэнне падаецца надзвычай трапным (усміхаецца). Пры гэтым яны дзеці чароўныя... Акцёры, па вялікім рахунку, залежныя ад рэжысёра, а таму — няшчасныя людзі. Ва ўзаемаадносінах паміж кіраўніком і артыстамі галоўнае, каб не было карыслівасці. Таму я ўпэўнены: пасады дырэктара і мастацкага кіраўніка патрэбна адасабляць! Я часта паўтараю, што для кіраўніка існуе тры табу: нельга браць у жонкі актрысу, нельга пісаць п’есы і нельга ставіць спектаклі. Чаму я сябе адчуваю добра? Бо свае тры правілы выканаў.
— Ці можна сказаць, што найбольш моцныя кіраўнікі сярод прадстаўнікоў вашага пакалення атрымаліся з тых, хто прайшоў “школу” колішняга міністра культуры БССР Юрыя Міхневіча?
— На мой погляд, Міхневіч — легендарны міністр, ён быў дзіцём сваёй эпохі і праз тое ідэальна ўпісваўся ў тагачасную сістэму. Ён быў прыгожым, імпазантным, цудоўна прамаўляў і шмат ведаў. Гэта вялікі талент, калі чалавек арыентуецца ў розных відах мастацтва. У яго быў бліскучы густ, нават не зусім ведаючы тонкасці ўбачанага, ён схопліваў сутнасць і мог ацаніць, добра тое ці не. Міхневіч мог вывесці з сябе любога шляхам тонкай інтэлігентнай правакацыі. У свой час з пасады намесніка дырэктара тэатра мяне паклікалі ў Міністэрства культуры (спачатку — у намеснікі начальніка ўпраўлення тэатраў і музычных устаноў, потым я стаў начальнікам аддзела тэатраў). Я добра памятаю, як кожная планёрка ў міністра пачыналася з “разбору палётаў” па сферы мастацтваў. І гэта былі сапраўдныя ўніверсітэты! Але “вучоба” працягваецца і дагэтуль, бо змяняюцца эпоха, эканамічныя фармацыі, патрабуючы ад чалавека новых ведаў у новых рэаліях. Я заўсёды раблю карэктуру, як у біятлоне.
— За савецкім часам была тэндэнцыя накіроўваць на пасады сельскагаспадарчага, эканамічнага кірунку прафесіяналаў у гэтай справе, а культуру маглі даручыць чалавеку, часам далёкаму ад гэтай сферы…
— На мой погляд, нельга перакідваць чалавека з адной галіны ў іншую, мяркуючы, што ён зможа нешта прадуктыўна зрабіць і там, і тут. Правяду аналогію са спортам: як можна біятланіста паставіць на чыстую гонку і думаць, што ён пераможа?! Удачы і поспехі ў “прышлага” могуць з’явіцца, але ўсё роўна патрэбны спецыялізацыя і любоў да галіны, якой кіруеш.
У чым для мяне прывабнасць савецкай эпохі, дык у надзвычай прадуманай сістэме падрыхтоўкі кадраў. Чалавек адчуваў неабходнасць быць абсалютна патрабавальным да сябе. Адказнасць за свае ўчынкі, якія стануць вядомыя грамадскасці, дысціплінавала. Ён ужо думаў, а ці магу я ў грамадскім месцы патанчыць на стале з белакурай Жазі альбо выпіць лішку… Гэта не значыць, што у нас сексу не было — глупства! Усё чалавечае за савецкім часам існавала, але меўся і ўнутраны цэнзар. Ведалі, што можна вырасці да кіраўніка, калі ты прайшоў праз тых жа камсамольцаў, знаходзішся ўнутры галіны, разбіраешся ў ёй.
Зараз скажаце, што сам Герасімовіч — механік па электраспецабсталяванні самалётаў (мая спецыяльнасць у арміі), а радня ў яго — спрэс медыкі. Але я з маладых пазногцяў удзельнічаў у самадзейнасці, граў на баяне і струнах, музыку пісаў. Насуперак жаданню бацькоў не стаў працягваць семейную традыцыю, а паступіў у тэатральна-мастацкі інстытут. І прышоў я ў тэатр з раённага аддзела культуры Мінрайвыканкама практыкаарыентаваным на культуру і мастацтва. Тут і зразумеў: знайшоў у жыцці месца.
— Дарэчы, праз колькі дзесяцігоддзяў вы вярнуліся ў alma mater у якасці выкладчыка — чыталі курс лекцый па кіраванні тэатральнай справай. Ці арыентаваныя сучасныя студэнты на сваю прафесію?
— Я гадоў пятнаццаць займаўся выкладчыцкай дзейнасцю. Сярод маіх колішніх студэнтаў стае тых, кім можна ганарыцца: генеральны дырэктар — мастацкі кіраўнік Брэсцскага акадэмічнага тэатра драмы Аляксандр Козак, дырэктар сталічнага тэатра лялек Яўген Клімакоў, намеснік генеральнага дырэктара Нацыянальнага акадэмічнага тэатра Янкі Купалы Іосіф Турко, усе тры намеснікі — Ігар Андрэеў, Ірына Меліхава і Настасся Шырай — мае ж выпускнікі. Але за гэты час адбылася змена як уласна сістэмы арганізацыі тэатральнай справы, так і інтарэсаў навучэнцаў. У апошнім маім выпуску быў моцны студэнт Саша, якому я прапанаваў месца ў нашым тэатры, аднак пачуўшы пра два з паловай мільёны, той справядліва зазначыў: такую суму нават называць несур’ёзна! Ён мае рацыю: абсалютна несувымерная плата за аналагічную работу ў тэатры і, скажам, у бізнес-структурах. Усё разумею, але разбежка — занадта відавочная… Таму, калі справа даходзіць да размеркавання, цікавая моладзь з сучасным поглядам на справу сыходзіць са сферы культуры…
— А дырэктарству можна навучыць? Ці кожнаму даецца тая навука?
— У свой час на калегіях Мінкульта я шмат казаў пра тое, што будучага спецыяліста неабходна расціць з дзіцячага ўзросту. На дзяржаўным узроўні неабходна праводзіць дбайны адбор з выкарыстаннем найноўшых тэхналогій. Гэта не значыць, што патрэбна арганізоўваць нешта накшталт каст, але добра было б зразумець, да чаго схільны кожны вучань. Тады можна будзе казаць пра стварэнне рэзерву кадраў, кіраўнікоў. Што да пытання, то навучыць можна, але не кожнага. Добры спецыяліст атрымліваецца з таго, хто любіць сваю справу.
— Будучаму музыканту неабходны такія стартавыя даныя, як слых і пальцы. А што павінен мець апрыёры будучы кіраўнік установы культуры?
— Лідарскія якасці неабходныя! Трэба агучваць сваё “не”, але не забывацца прыслухоўвацца да калег. Аднойчы адзін рэжысёр прынёс да пастаноўкі п’есу. Мне яна не спадабалася, пра што я адкрыта сказаў яму. Юрыдычна дырэктар можа не даць згоду на пастаноўку: ён распараджаецца бюджэтам, падпісвае загады. Але я прапанаваў вынесці пытанне на мастацкі савет. Дарэчы, многія кіраўнікі, у тым ліку вядучых сталічных тэатраў, адмаўляюцца ад такога абмеркавання, маўляў, навошта демагогію разводзіць. А я катэгарычна настойваю на такой форме прыняцця рашэнняў. Бывае вельмі карысна паслухаць чалавек пятнаццаць, якія могуць патлумачыць, туды ты плывеш, ці не. Зрэшты, у той раз большасць прагаласавала “за” прадстаўлены драматургічны матэрыял, і я пагадзіўся з мастацкай радай.
— Вы шмат займаліся пытаннямі аўтарскага права. Ці ёсць зрухі ва ўзаемаадносінах тэатраў з аўтарамі?
— У параўнанні са справамі ў сферы поп-музыкі, у тэатральнай прасторы парадак наведзены, бо мы дамаўляемся яшчэ на беразе, як той казаў. Гучных справаў значна паменшала, хоць некаторыя пытанні ўзнікаюць і зараз. Скажам, драматург “зарадзіў” сабе пятнаццаць працэнтаў ад агульнага збору замест стандартных шасці — васьмі. Верагодна, тут карпаратыўная змова, бо падобныя сігналы паступалі да нас і з Масквы. Гэта ж няправільна! Ён не разумее, што яго аўтарскія адлічэнні — не адзіныя выдаткі з боку тэатра: яшчэ вылічваюцца сумы з прадажаў упаўнаважаным па распаўсюджванні білетаў, рэжысёру, мастаку і гэтак далей. А што тэатру застанецца? Я сам заўсёды абараняў права творцы на грашовую аплату яго інтэлектуальнай працы. Але параўнайце: мастак па касцюмах атрымлівае адзін працэнт, рэжысёр — тры, у перакладчыка — шэсць — восем… У драматурга і так лічбы большыя за іншых! На мой погляд, гэта памкненне, прабачце, хапнуць. Таму п’есу з такімі аўтарскімі прэтензіямі я не дапусціў да пастаноўкі. Вам пытанне, гэта што — дэспатызм?
— Хутчэй нармальнае гаспадарчае рашэнне...
— Так, але ў вачах рэжысёра я сатрап, які не даў паставіць твор. Дарэчы, сітуацыя мела працяг. Адзін з рэжысёраў прыйшоў з прапановай адмовіцца ад ганарару на карысць драматурга. А яму адказваю: “Гэта ўжо самадзейнасць!” Не плаціць за работу я не магу. Калі рэжысёру вельмі хочацца паставіць пэўны матэрыял, то ён можа стварыць свой тэатр і рабіць што заўгодна (праўда, мяркую, фінансавыя законы хутка вернуць яго ў рэчаіснасць…). Насамрэч, гэта блазенства! Сёння ён адмовіцца, а заўтра…
— …справа дойдзе да суда і спытаюць, чаму дырэктар не аплачвае працу. Атрымліваецца, закон аб аўтарскім праве неабходны для абароны не толькі аўтара, але і тэатраў ад аўтарскага самавольства?
— Закон добры. Аўтарскае права павінна абараняцца, але нельга зарывацца. А тэатры трапляюць у пастку хутчэй з-за сваёй нядбаласці. Прынамсі, усім вядома, як Бертольд Брэхт указаў, што яго “Трохграшовая опера” можа быць пастаўлена толькі з музыкай Курта Вайля. Сёння тая музыка падаецца архаічнай, і наш тэатр афіцыйна прасіў дазвол на нейкую яе інверсію (мы зрушылі мелодыі па тэмпе, змянілі аркестроўку...). А потым пабачыў у адным з айчынных тэатраў гэтую п’есу з іншым гукавым шэрагам! Я папярэдзіў дырэктара, што са спадчыннікамі Брэхта потым не разлічышся за суды…
— Эдуард Іванавіч, у чым вы бачыце спецыфіку Горкаўскага тэатра ў беларускай прасторы? Як тэатр мяняўся за гады вашага кіраўніцтва?
— У свой час шмат нашай “крыві” было праліта, каб тэатр займеў статус нацыянальнага! Толькі дзякуючы таму, што ва Украіне тэатру рускай драмы імя Лесі Украінкі вызначылі адпаведны статус, удалося пераканаць, што і наш калектыў годны высокага звання. Я тады ўпарта тлумачыў, што сам тэатр з’яўляецца нацыянальным здабыткам, а на якой мове ён працуе — пытанне іншае. Калі патрэбна, можна ўзяць розны драматургічны матэрыял на любой мове (гралі ж мы “Вар’ята і манахіню” Станіслава Віткевіча па-польску). Ды навошта спустошваць шыкоўную класічную рускую літаратуру з культурнага слоя краіны? Галоўным вызначэннем узроўню трупы павінны быць цікавыя творчыя праекты.
У кожнага калектыву ёсць сваё аблічча, якое складаецца дзесяцігоддзямі. Народны артыст СССР Расціслаў Янкоўскі кажа, што ў нас інтэлігентны тэатр. Калі прыходзяць новыя артысты, яны адразу адчуваюць гэтую атмасферу, патроху ўбіраючы ў сябе агульнае светаадчуванне, традыцыі. Калісьці заканадаўцамі тэатральнага кірунку былі наш галоўны рэжысёр Барыс Луцэнка, а, напрыклад, у Купалаўскім — Валерый Раеўскі. Змянілася пакаленне, прыйшлі Сяргей Кавальчык і Мікалай Пінігін. Адпаведна, трансфармуецца і імідж тэатраў. Да слова, як вы думаеце, чаму нельга прызначаць мастацкага кіраўніка ці дырэктара на адзін год?
— Челавек нічога не паспее зрабіць.
— Нават спробы не зробіць. Разбегу няма! Цябе ўзялі на год — тым самым адразу абрэзалі ініцыятыву, бо навошта варушыцца, калі праз год могуць папрасіць… Вы пытаеце, што адбываецца з тэатрам? Ён існуе ў пэўнай эстэтычнай іпастасі, праз якую пажадана не пераступаць. На мастацкім савеце часта гучыць такое вызначэнне, як “наш” ці “не наш” спектакль. Дапусцім, Шэкспір — наш аўтар, хоць ты лопні! А Чэхаў ні разу“не атрымаўся”.
— А беларускія аўтары “атрымліваюцца”?
— Быў “Знак бяды” па Васілю Быкаву — цудоўная пастаноўка. Ставіў пакойны Валера Маслюк. Часта ў афішы з’яўлялася прозвішча Аляксея Дударава. Не абмінуў нас Андрэй Курэйчык, прынамсі, шыкоўна ідзе яго “Пані Каханку” (дарэчы, менавіта Сяргей Кавальчык першым распачаў размову з драматургам пра Радзівілаў, пасля якой той і загарэўся ідэяй). На мой погляд, цудоўны матэрыял стварыў Васіль Дранько-Майсюк, на аснове якога з’явіўся спектакль “Пясняр”, прысвечаны Уладзіміру Мулявіну. З ім мы патрапілі, як кажуць, “у яблычак”. З нагоды юбілею слыннага музыканта, спадзяюся, цягам года зможам правезці спектакль па абласных цэнтрах. Але пры гэтым мы маем загрузку глядзельнай залы ніжэй за меркаваную… Тая ж гісторыя з пастаноўкай па п’есе Макаёнка “Зацюканы апостал”. На мой погляд, Барыс Луцэнка зрабіў бліскучы спектакль. А гледачу ён нешта не ідзе… Мы ўжо вярнулі класічную назву замест рэжысёрскай “Аракул?!.”, але публіка ўсё адно не запальваецца… Але ніяк нельга казаць, што інтэлектуальны ўзровень публікі знізіўся. Наадварот, адчуваецца ўздым: у аснове сваёй людзі пісьменныя, інтэлектуальна нацэленыя. Аднак у соцыуме ўзнікаюць зусім іншыя каштоўнасці. Цяжка патрапіць у тое, што патрэбна новай фармацыіі людзей...
— На афішы налічылі тузін камедый, з дзясятак музычных спектакляў. Такі перавес таксама праз патрэбу загрузкі залы?
— Так, калі хочаце. Тэатр атрымлівае з бюджэту фінансаванне, пры якім неабходна выконваць план на ўзроўні 70 — 72 % загрузкі залы. Інакш немагчыма будзе выплачваць супрацоўнікам прэміі, мець магчымасці для стварэння наступных прэм’ер і гэтак далей… Калі не ўраўнаважваць умоўныя шалі — выбрацца акажацца немагчыма. Мінулым летам увогуле быў спад наведвальнасці — у выніку, з вялікай цяжкасцю, выключна ў апошнія дні атрымалася выканаць план па годзе.
— Репертуарны тэатр падобны на карабель: трэба ўсё разлічыць, каб на мель не сесці. А не было жадання ўзяць ды рызыкнуць — запрасіць, напрыклад, да супрацоўніцтва беларускіх драматургаў-наватараў накшталт Багаслаўскага, Красоўскага ці Пражко, якія ўжо трапілі ў топ-ліст той жа Расіі?
— На нашай сцэне ішоў цэлы шэраг спектакляў менавіта такога плану, напрыклад, “Запіскі стомленага рамантыка”, які прывёз да нас Міхаіл Задорнаў, ці камедыя дэль артэ “Viva Commedia!” Рыкарда Піпа. Я не ўяўляў, што і як там можна паставіць. Але мяне запэўнілі правесці эксперымент. Атрымалася няблага. І ўсё ж мне бліжэй цвярозы разлік. Загарэцца можна, аднак потым неабходна ўсё падлічыць, праверыць, наколькі ўпісваецца ў каштарыс, а пасля гэтага ўзяць і пахуліганіць.
— Дарэчы, у Беларусь п’есу Дзмітрыя Багаслаўскага “Любоў людзей” летась прывозілі тэатры з Масквы і Кіева. Ці не ўзнікае шкадавання, што ваш тэатр не першым заўважыў таго ці іншага таленавітага суайчынніка, імя якога за межамі краіны стала сапраўдным прарывам?
— Бывае такое. Насамрэч прыкра, калі нашы зоркі запальваюць у замежжы. Часам запрашаю прадстаўнікоў нашага творчага цэху і пытаюся, а куды ж вы глядзелі.
— Многія дакараюць творцаў новай драмы. Маўляў, занадта складаныя творы, яна жорсткая, шмат ненарматыўнай лексікі, надзвычай востра узнімае сацыяльныя праблемы. На думку апалагетаў такога меркавання, чалавек ідзе ў тэатр хутчэй адпачыць…
— Ведаеце, а я не хачу, каб у тэатры гучала ненарматыўная лексіка! Мусіць, гэта адзінае, што мяне сапраўды раздражняе. Астатняе… Ва ўсе стагоддзі хтосьці станавіўся новым. Цяперашнія класікі Брэхт і Іянэска таксама некалі лічыліся наватарамі. Тут іншае мае кошт. Вось прачытаў інтэрв’ю Сяргея Бязрукава. Ён кажа, што зараз у Еўропе мода на ўмоўны тэатр, зразумелы вузкаму колу спецыялістаў, калі глядач часцяком у антракце такога дзейства збягае. Бязрукаў лічыць, што так нельга паступаць са сваім гледачом, неабходна размаўляць з ім на яго мове. З гэтай думкай я пагаджуся. Авангард мае права на існаванне, але ў нашым тэатры прытрымліваюцца іншых каштоўнасцяў. Я заўсёды нагадваю, што ў кожнага павінен быць унутраны цэнзар. Пасля некаторых сучасных пастановак так і хочацца запытаць: “А сумленне дзе?” Напрыклад, я патрабую, каб гастрольныя ці фестывальныя спектаклі, якія мяркуецца паказаць на нашай сцэне, былі загадзя прагледжаны (сёння Сеціва дапамагае ў гэтым), каб не было ў пастаноўках здзеку над маральнасцю. Не дазволю! Як заўгодна можна да гэтага ставіцца? Частцы публікі, можа, і спадабаецца такая інтэрпрэтацыя жыцця, але — добра гэта ці дрэнна — я адказваю за гэты тэатр і не хачу, каб у ім было нешта, што абражае агульначалавечыя каштоўнасці. Інакш я гэта сабе не ўяўляю.
— Іншымі словамі, Кірыл Сярэбранікаў і Канстанцін Багамолаў апрыёры ў тэатры імя Горкага нічога паставіць не змогуць?
— Не ведаю… Напрыклад, зараз у нас ставіць Дзмітрый Астрахан. Перад тым, як даць згоду, мы пагутарылі з ім самім, патэлефанавалі ў тэатр, дзе ён супрацоўнічаў раней, каб даведацца пра яго тамтэйшую пастаноўку. Пасля гэтага я прыблізна зразумеў, што ён хоча сказаць і як гэта зробіць. Калі Кірыл Сярэбранікаў прапануе прымальны для нас варыянт і ганарар — дык няма нічога немагчымага.
— І вы гатовы змірыцца з авангарднай эстэтыкай?
— Сцены гэтыя бачылі рознае, чаму б і не паспрабаваць?! Штосьці з прэм’ер надоўга затрымлівалася ў рэпертуары, іншае хутка знікала: час і глядач рассудзяць. Увогуле, гэтыя пытанні неабходна адрасаваць Сяргею Кавальчыку, які адказвае за мастацкі кірунак тэатра. Ён адкрыты да размовы.
— Вы казалі пра аблічча тэатра, а агульны партрэт вашага гледача існуе? Хто прыходзіць да вас?
— Мы перыядычна замаўляем сацыялагічныя даследаванні (а як без гэтага?). Магу сказаць абсалютна дакладна: наш глядач — абавязкова чалавек з адукацыяй ад 18 да 50. Барыс Луцэнка, які сфарміраваў такі тэатр і такое яго прачытанне, меў разлік на пэўны інтэлект і стан культуры ў цэлым. Вось і сфарміраваўся адпаведны кантынгент наведвальнікаў. Мы адсочваем рэакцыю і пажаданні гледачоў. Напрыклад, быў час, калі адчуваўся недахоп рускай класікі. Зазначу, што ў год тэатр выпускае чатыры прэм’еры, таму неабходны пэўны тэрмін, каб змяніць рэпертуарны перакос. Спектаклі з’явіліся, і мы атрымалі ўсплёск, бум! А потым зноў спад інтарэсу… Таму зрабілі стаўку на камедыі. Каб у мяне не было неабходнасці ўлічваць планы загрузкі залы, рэпертуарная палітыка магла б скласціся інакш.
— У тэатры, як і ў любой установе культуры, ёсць план платных паслуг. Чым яго закрываеце?
— Па сутнасці, камедыямі. Аднак я не лічу, што камедыя — заўсёды лёгкі жанр. Шэкспіраўскія п’есы “Утаймаванне свавольніцы” ці “Дванаццатая ноч”, якія ідуць у нас з вялікім поспехам, пабудаваны на грані, маюць глыбінныя падтэксты і даюць спажыву для розуму.
— У адной з раённых бібліятэк Магілёўшчыны нам распавялі пра 140 відаў платных паслуг. Сярод іх — тэатралізаваныя віншаванні дзяцей і працоўных калектываў, перанос выяў на майку і гэтак далей. Як вы ставіцеся да такога нагрувашчвання паслуг ва ўстанове культуры?
— Доўгія дзесяцігоддзі я стаю на адным: пірагі — справа пірожніка. Калі з’яўляецца від паслуг, у якім маюць патрэбу, — добра. Але часцей тое робіцца з-за беднасці. Няшчасны бібліятэкар выдумляе, як капейку зарабіць, сума ж усё роўна пойдзе аддзелу культуры (няхай і з верагоднасцю, што калісьці з яе нешта трапіць па патрэбу бібліятэкі). Я ж лічу, што грошы неабходна пакідаць у той установе, якая іх зарабіла. Тады яны змогуць ствараць неабходныя фонды, самастойна вырашаць, куды накіраваць пазабюджэтнае фінансаванне: на паляпшэнне матэрыяльнай базы, павышэнне заробкаў супрацоўнікам або падумаць, ці не ўзяць на гэтыя грошы яшчэ штатную адзінку.
Калісьці на адной з калегій я прасіў вызначыць патрэбу Мінска ва ўстановах культуры і мастацтва. Надаеце статус дзяржаўнай — упісвайцеся ў магчымасці рэгіёна забяспечваць супрацоўнікаў нармальнай заработнай платай. Астатніх можна перавесці на муніцыпальны ўзровень ці пусціць у вольнае плаванне (яны альбо закрыюцца, альбо на прыватных умовах працягнуць існаванне). У нас да гэтай пары не распрацавана нарматыўна-абаснаваная колькасць штату і ніхто да гэтага не прыступае (дарэчы, за савецкім часам было дакладна вызначана, які штат патрэбны кожнай катэгорыі тэатраў). Выявіце алгарытм мінімальнага ўтрымання таго ці іншага будынка (цяжка, але магчыма). Гэта ўсё дапаможа вывесці ўстановы культуры на нябеднае існаванне. Я выступаю за аптымізацыю ў рацыянальным разуменні. Аптымізацыя прадугледжвае правядзенне структурных ці якіх заўгодна змяненняў, скіраваных на паляпшэнне пэўнага віда дзейнасці, павелічэнне заробкаў. А тое, што вядзецца апошнія гады, хутчэй выглядае завуаліяваным скарачэннем...
— План па напаўняльнасці залы і фінансаванні некаторыя калектывы “закрываюць” гастралёрамі. Вам такі рэцэпт пасуе?
— Як я распавядаў сваім студэнтам, існуюць розныя віды дагавораў. Бываюць кабальныя. Возьмем II Маладзёжны тэатральны форум краін Садружнасці, Балтыі і Грузіі: шкада, але ён прынёс мне такую страту, якую я нават гастролямі папулярных калектываў закрыць не магу! А бываюць дагаворы, цікавыя абодвум бакам. Вось у Міністэрстве культуры Расіі камусьці прыйшла шыкоўная ідэя падтрымаць гастрольную дзейнасць тэатраў. Стварылі адпаведнае ўпраўленне, з фонду якога накіроўваюць буйныя калектывы ў турнэ па гарадах Расіі, а таксама ў замежжа. Каб я сам запрасіў у Мінск Малы тэатр, сумняваюся, што змог бы нешта выйграць. Адпаведна ж вышэйназванай праграме большасць выдаткаў узяў на сябе расійскі бок. У выніку наша частка акупілася тым, што мы атрымалі.
Да слова, за савецкім часам лягчэй было выправіцца на гастролі. Гадоў 30 таму я ладзіў паездку ў Самару. Мы выступалі на працягу месяца на дзвюх пляцоўках і зрабілі практычна два фінансавых плана. Сёння паўтарыць такія гастролі практычна немагчыма. Я не ўкладуся і ў два з паловай мільярды рублёў. А каб іх “адбіць”, цэннік мусіць быць такім, які публіка дакладна не пацягне.
— Дарэчы, вы бачыце мяжу па цане для гледача тэатра імя Горкага?
— Бачу, таму і не ўзнімаем цану на білеты вышэй за 120 тысяч. Можна разагнацца, але такі кошт не пацягне большасць са сталых тэатралаў. Калі мяне пачынаюць павучаць, маўляў, не вядзеце працу з гледачом, хочацца адразу прапанаваць прыйсці да нас распаўсюджвальнікам білетаў. Наведванне спектакляў — не рэч першай неабходнасці, выдаткі на гэта ніяк не ўзнаўляюцца ў сямейным бюджэце. Людзі гатовы патраціцца на пэўныя “сполахі”: прыехала зорка — прыхільнікі бягуць, каб паставіць птушачку “я быў, я бачыў”. І копяць грошы да прыезду наступнай славутасці. Увогуле, “чос” расійскіх калектываў падрывае наш рынак сваёй часцяком нізкапробнай прадукцыяй. Мы ўжо не можам працаваць нармальна.
— Найноўшыя тэхналогіі актыўна выкарыстоўваюцца ў айчынных пастаноўках. Чаго не стае вашаму тэатру?
— Здаецца, у Мінску застаўся ўсяго адзін тэатр, у якім ёсць яшчэ над чым працаваць дзяржаве. Мы рупліва збіраем крошкі, за кошт якіх робім неабходнае. Прынамсі, каналізацыя, інжынерныя збудаванні, касметычны рамонт выкананы. Нам не трэба ўзводзіць новы будынак, але мы маем вострую патрэбу ў сучаснай машынэрыі, гукавым і светлавым абсталяванні. Зараз для большасці сталічных тэатраў падобнае забеспячэнне ўваходзіць, як кажуць, у базавую камплектацыю. Сціплае жаданне. Можа і ажыццявіцца, але “жаль только — жить в эту пору прекрасную…” Ці не?
Пытанні задавалі Дар’я Амяльковіч, Надзея Бунцэвіч, Пётра Васілеўскі, Алег Клімаў, Сяргей Трафілаў, Аліна Саўчанка (фота)