Вакол кнігі "з малюнкамі"

№ 51 (1229) 19.12.2015 - 25.12.2015 г

Калі рынак зноў заваююць нашы ілюстратары?
У нацыянальнай кніжнай графіцы шмат слынных імёнаў, але большасць з іх звязана з мінулым стагоддзем. Сёння трэба вельмі пастарацца, каб знайсці ў кнігарні томік з дыхтоўнымі ілюстрацыямі ад суайчыннікаў. Давядзецца зазначыць, што сучасныя айчынныя графікі часцей запатрабаваныя за мяжой, чым на Бацькаўшчыне. Тыя ж Павел Татарнікаў ці Кацярына Дубовік — іх зоркі ў значнай ступені заззялі дзякуючы замежнай паліграфіі і тамтэйшым творчым замовам. Усё часцей чуваць размовы пра тое, што ў нас з’яўляюцца асобныя творцы, але няма новага пакалення кніжных графікаў, асабліва тых, хто задзейнічаны ў афармленні дзіцячай літаратуры… Гэтыя пытанні ўзнімаліся на “круглым стале” ў рэдакцыі “К”. Кропкі судакранання шукалі прафесар кафедры графікі Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў, заслужаны дзеяч мастацтваў краіны Валерый СЛАВУК, мастак, ілюстратар Аксана АРАКЧЭЕВА, дырэктар Цэнтралізаванай сістэмы дзіцячых бібліятэк Мінска Таццяна ШВЕД, мастацкія рэдактары выдавецтва “Мастацкая літаратура” Вольга МАКСІМОВІЧ, Міхаіл ДАЙЛІДАЎ і Настасся КАПУЦЭВІЧ, дырэктар выдавецтва “Кнігазбор” Генадзь ВІНЯРСКІ, а таксама аглядальнік “К” Настасся ПАНКРАТАВА і спецкарэспандэнт Пётра ВАСІЛЕЎСКІ.

/i/content/pi/cult/565/12380/2-1.jpgНастасся ПАНКРАТАВА: — Ці згодны вы з даволі пашыраным меркаваннем, што беларуская дзіцячая ілюстрацыя зараз знаходзіцца ў стагнацыі? Чаму нашы графікі не могуць канкурыраваць з тымі ж шведскімі калегамі, чые творы ў якасці ілюстрацый да дзіцячай літаратуры запоўнілі паліцы кніжных кірмашоў?

Валерый СЛАВУК: — Я ведаю некалькі чалавек, якія на сусветным узроўні могуць рабіць кніжныя ілюстрацыі. Аднак беларускі мастак сутыкаецца з процьмай праблем на сваім шляху, і самая першая — аплата. У нас прыдуманы такія дагаворы, пасля якіх увогуле знікае жаданне працаваць. Атрымаць аўтарскі ганарар, скажам, можна толькі пасля таго, як разыдзецца 80 працэнтаў тыражу…

Аксана АРАКЧЭЕВА: — …і не факт, што пабачыш яго! Для мяне апошняй кропляй у такой фінансавай гісторыі сталі стасункі з адным паважаным дзяржаўным выдавецтвам, якое два гады адказвала спачатку, што пакуль не распрададзены тыраж, а потым заявіла, што грошай няма і не будзе… Я была вымушана ўзяць ганарар асобнікамі. Нарэшце, пры такіх адтэрміноўках па выплаце аўтарскага ганарару на год ці больш ніхто, на жаль, не ўлічвае інфляцыю… За савецкім часам існавала іншая практыка: 80 працэнтаў грошай кніжны графік атрымоўваў адразу, астатнія — пасля таго, як здаваў апошні малюнак у выдавецтва.

Валерый СЛАВУК: — Дзве апошнія свае кнігі рабіў для расійскіх заказчыкаў: імгненна пасля выканання работы атрымаў належнае мне. Нідзе ў Еўропе мастак не чакае, як разыдзецца тыраж, і гэта лагічна, бо продаж — справа выдавецтва і яго менеджараў, а не творцаў. Канешне, заўсёды знойдуцца пачаткоўцы, якія будуць рады працаваць толькі за імя ў друкаваным выглядзе. Але наколькі прыстойна карыстацца такой сітуацыяй?.. І ці доўга яна працягнецца? Майстрам патрэбна за нешта жыць, аплочваць майстэрню… Карацей, пачаў адмаўляцца ад шэрагу айчынных замоў….

У нацыянальнай кніжнай графіцы шмат слынных імёнаў, але большасць з іх звязана з мінулым стагоддзем. Сёння трэба вельмі пастарацца, каб знайсці ў кнігарні томік з дыхтоўнымі ілюстрацыямі ад суайчыннікаў. Давядзецца зазначыць, што сучасныя айчынныя графікі часцей запатрабаваныя за мяжой, чым на Бацькаўшчыне. Тыя ж Павел Татарнікаў ці Кацярына Дубовік — іх зоркі ў значнай ступені заззялі дзякуючы замежнай паліграфіі і тамтэйшым творчым замовам. Усё часцей чуваць размовы пра тое, што ў нас з’яўляюцца асобныя творцы, але няма новага пакалення кніжных графікаў, асабліва тых, хто задзейнічаны ў афармленні дзіцячай літаратуры…

Аксана АРАКЧЭЕВА: — Да апошняга пагаджалася на любыя запрашэнні айчынных выдавецтваў, але… Штомесячна выдаткоўваю на майстэрню 3,5 мільёна, а інакш высяляць і слухаць не будуць, што ганарар ад выдавецтва яшчэ не дачакалася… Не кажу ўжо пра набыццё матэрыялаў для выканання задання. Таму ўсё часцей бываю за мяжой, бяру прыватныя замовы, за якія атрымаю плату адразу. Дарэчы, яны даюць большую свабоду для творцы і гарантуюць добрую паліграфію, што для мяне важна. Пахвалю з нашых часопісы: напрыклад, “Рюкзачок” і “Вясёлка”, якія штомесячна дасылаюць на пошту невялічкі ганарар. Я люблю сваю прафесію, але на энтузіязме доўга не працягнеш…

Валерый СЛАВУК: — Вяртаючыся да пытання: мастакі нікуды не падзеліся, але, як падаецца, не хапае цікавага літаратурнага матэрыялу…

Таццяна ШВЕД: — Не пагаджуся, у нас ёсць цікавыя сучасныя пісьменнікі. Штогод сярод 18 устаноў сталічнай ЦСДБ ладзіцца Фестываль дзіцячага чытання, у межах якога школьнікі выбіраюць пяць лепшых кніг беларускіх аўтараў. У топе — серыя Марыі Бяршадскай “Вялікая малая дзяўчынка”. Ведаю, што спачатку Марыя прыносіла рукапіс у айчынныя выдавецтвы, але тэкст ім не падаўся пераканаўчым. У выніку казка выйшла ў Расіі, і зараз калегі з Дзяржаўнай дзіцячай, Краснадарскай краявой, Калінінградскай бібліятэк распавядаюць, які ажыятаж кнігі выклікалі ў іх чытачоў.

Генадзь ВІНЯРСКІ: — Справа ў тым, што ў нашай краіне айчыннага аўтара — асабліва дзіцячай літаратуры — раскруціць праблематычна. Каб пісьменнік стаў папулярным, яго твор мусіць прадавацца, быць пазнавальным. У калькуляцыю кожнай назвы мы павінны ўносіць усё, што адносна гэтай кнігі было зроблена. Але прыстойныя аўтарскія ганарары пісьменніку і мастаку робяць сабекошт асобніка шалёным і неканкурэнтаздольным! Прыкладам, калі ў Беларусі выйдзе кніга, умоўна кажучы, прадажным коштам 100 тысяч рублёў, то яна ж ва ўкраінскіх ці расійскіх калег на нашыя грошы будзе каштаваць 20 — 30 тысяч.

Пётра ВАСІЛЕЎСКІ: — Некалі ў Мінску праводзілася выстава японскай кнігі. Распавядаючы пра фінансы, японцы казалі, што ілюстраваныя дзіцячыя кнігі для спажыўца абыходзяцца танна, бо выдаткі на іх вытворчасць выдавецтвы перакладваюць, напрыклад, на навуковую літаратуру. Апошняя друкуецца ледзь не на газетнай паперы, але з-за прафасійнай інфармацыі купляецца…

Генадзь ВІНЯРСКІ: — Гэта дакладна той прыклад, калі аўтарскі ганарар выплочваецца, але выдавецтва само выбірае, на каго класці цяжар выдаткаў па яго налічэнні. Па нашым заканадаўстве такое немагчыма. Згаданыя прававыя калізіі не садзейнічаюць развіццю рынку.

Валерый СЛАВУК: — Гэта пытанне не ў кампетэнцыі тых, хто тут сабраўся. Магчыма, і прыйдзем да гэтага, бо многае ў кніжнай справе ўпіраецца ў паліграфію. У той жа Расіі іншае стаўленне да тых, хто займаецца кнігай, таму чаго там толькі ні выдумляюць: рукадзельныя, магнітныя, фетравыя выданні, калекцыйныя асобнікі, якія імгненна асядаюць у музеях па ўсім свеце.

Генадзь ВІНЯРСКІ: — Паліграфія ў Беларусі адна з самых дарагіх у Еўропе. Рынак паліграфматэрыялаў жыве нібы па нейкіх адасобленых крытэрыях. Курс долара падае — цэны растуць, падымаецца — растуць… Вось таму, калі беларускі аўтар выдае кнігу на добрым узроўні, па сабекошце яна прадавацца не будзе. Захоча зрабіць танней — і асобнік становіцца выгляду “абы для сябе”.

Настасся КАПУЦЭВІЧ: — Нашы прыватныя выдавецтвы часта друкуюць свае выданні не ў Беларусі, бо айчынная паліграфія на некалькі дзесяцігоддзяў адстае ад сусветнай. Напрыклад, запатрабаваныя кнігі з плотнага картону ў нас немагчыма зрабіць — няма абсталявання, матэрыялаў…

Валерый СЛАВУК: — Ва ўсім свеце выдавецкая справа самая прыбытковая, а ў Беларусі яна часта стратная…

Генадзь ВІНЯРСКІ: — На жаль, так... Пісьменнікі часта адмаўляюцца ад ганарару, каб твор стаў таннейшым і пайшоў у людзі, а не залёг на складзе. Дзіцячая літаратура — не рэч першай неабходнасці, таму на яе можа не хапіць радка ў сямейным бюджэце… Выдавецтва ж не будзе працаваць сабе ў страту, але ж дайце магчымасць пакупніку выбіраць, а аўтарам зарабляць і даводзіць свае кнігі да чытача! Напрыклад, ва Украіне, у Расіі існуюць ільготы для выпуску дзіцячай літаратуры.

Вольга МАКСІМОВІЧ: — Дзяржаўныя выдавецтвы атрымліваюць субсідыю…

Генадзь ВІНЯРСКІ: — Але яна ўсё роўна не забяспечвае рынак. Не дазваляе зрабіць такія зніжкі, каб айчынная кніга аказалася канкурэнтаздольнай.

Валерый СЛАВУК: — У Расіі зараз перавыдаюць класікаў дзіцячай ілюстрацыі, прынамсі Ярко і Спірына. Шыкоўнае выданне каштуе 200 тысяч на нашы грошы. І вось іх Міністэрства адукацыі распачало спецыяльную праграму, выдаўшы тыя ж асобнікі ў мяккай вокладцы з цэннікам у 35 тысяч. Гэта сапраўдны крок, каб тыя ж бібліятэкі ці людзі з невялікім дастаткам змаглі дакрануцца да культурнага здабытку.

Таццяна ШВЕД: — Уваходжу ў камісію па сацыяльна значнай літаратуры пры Міністэрстве інфармацыі краіны. Хутка будзе новае паседжанне, шмат пытанняў выстаўлена на абмеркаванне. Прынамсі, каб субсідыю на дзіцячую літаратуру магло атрымаць і прыватнае выдавецтва. Такім чынам мы змаглі б падтрымаць айчынную дзіцячую літаратуру.

Генадзь ВІНЯРСКІ: — Аднак, нават калі кніга атрымалася добрая і выдавецтву ўдалося збіць яе сабекошт, сутыкнемся з наступнай праблемай: недахопам рэкламы. Да слова, на адным з каналаў беларускага тэлебачання існуе адмысловая рубрыка пра новыя назвы ў кнігарнях, але 90 працэнтаў з тых агучаных — расійскія творы. А чаму не прасоўваюць беларускага аўтара?

Настасся ПАНКРАТАВА: — А мо і самі выдавецтвы не вельмі зацікаўленыя ў гэтым? Прынамсі, я пабачыла ў адным з дзяржвыдавецтваў цікавыя дзіцячыя выданні, пра якія і не чула, хоць стала цікаўлюся гэтай тэмай…

Генадзь ВІНЯРСКІ: — Магчыма, маім калегам бракуе пасады накшталт прэс-аташэ, які будзе займацца менавіта тым, каб прасоўваць кожны кніжны прадукт, вывучаць яго рынак, праводзіць піяр-кампаніі. Для прыватнікаў тое ўпіраецца ў грошы.

Настасся ПАНКРАТАВА: — Аднак ведаю сітуацыю, калі імя шведскага мастака само па сабе брэнд, існуюць пастаноўкі па яго кнігах, выданні на рускай мове змятаюцца з нашых паліц, і пры такім розгаласе таннейшы ў тры разы беларускамоўны аналаг дзяржаўнага выдавецтва ляжыць на складах… У чым праблема?

Валерый СЛАВУК: — Старая гісторыя: сярод людзей, якія ўвогуле пакупаюць кнігі, большасць аддасць перавагу выданню на рускай мове. Гэта вельмі працяглы працэс — вярнуць беларусаў да кнігі на роднай мове…

Генадзь ВІНЯРСКІ: — У нашым выдавецтве дзіцячыя кнігі на беларускай мове разыходзяцца значна хутчэй, чым на рускай. Магчыма таму, што мы кожную кнігу рэкламуем ва ўсіх магчымых сродках мас-медыя, інтэрнэт-прасторы, ладзім сустрэчы са школьнікамі, дзе толькі можна, бо настаўнікам часта не хапае нават часу прабегчыся па кнігарнях. Шмат заказвае беларуская дыяспара, бо ім не хапае беларускамоўных кніг. Улюбёныя ў беларускую мову на захадзе Украіны: на іх кірмашах кнігі ўлятаюць “на ўра”, хоць і даражэйшыя за тамтэйшыя. Звычайна мы распрадаем тыраж за некалькі месяцаў.

Аксана АРАКЧЭЕВА: — Кнігу сапраўды неабходна рэкламаваць. Аднойчы я прапанавала дырэктару выдавецтва зладзіць творчую сустрэчу з чытачамі па маёй кніжцы. Мне адказалі, што ідэя добрая… вось і займайцеся! Чаму яны не зацікаўлены ў тым, каб кніга пайшла?

Пётра ВАСІЛЕЎСКІ: — Мо няма памкнення ў адпаведных службаў? Наўрад ці даецца нейкі бонус менеджэру, калі кніга распрадалася...

Таццяна ШВЕД: — Згодная з калегамі, што айчынным выданням бракуе рэкламы. Мы запрашаем на творчыя сустрэчы пісьменнікаў. Калі прыходзяць са сваімі творамі Алена Масла, Валерый Квілорыя, Раіса Баравікова, то дзеці адразу набываюць іх аповесці. Мы заўсёды адкрытыя выдавецтвам, чакаем іх расповеду пра навінкі. У ЦСДБ бывае шмат прадстаўнікоў расійскіх выдавецтваў, айчынныя ж не заўсёды пра нас памятаюць... Часам увогуле дасылаюць спіс літаратуры, але нават той пералік не заўсёды складзены адпаведна ўзроставым крытэрыям...

Настасся ПАНКРАТАВА: — Калі ў школу патрабуецца беларускамоўная кніга, бацькі хутчэй пойдуць у бібліятэку, бо там яны гарантавана атрымаюць патрэбнае. У адрозненне ад кнігарні, дзе яшчэ трэба пастарацца знайсці роднае слова...

Таццяна ШВЕД: — Вядома, што кнігі ў Беларусі дарагія. І тую найноўшую літаратуру, на якую няма сродкаў, можна ўзяць у бібліятэках. Мы атрымліваем добрую дапамогу ад дзяржавы, каб набываць запатрабаваныя спажыўцамі асобнікі.

Генадзь ВІНЯРСКІ: — Згодны, што па беларускае слова ў першую чаргу ідуць у бібліятэку. Плюс яшчэ ў тым, што бацькі ў нейкім сэнсе тэсціруюць кнігі: калі спадабалася — набудуць такую ж. Калі не — паставяць на паліцу.

Таццяна ШВЕД: — Насамрэч, у нас не хапае кніг для самых маленькіх. Каб можна было раскрыць, а там кветкі, рэчка, лес. У нас існуе картатэка адмоў, дзе вядзецца ўлік выданняў, якіх не хапае ў фондах. Потым ідзе дакамплектаванне. Калі ў сховішчы няма асобніка, які запытваюць чытачы, заўсёды спачатку аналізуем беларускі рынак. Пры адсутнасці ж айчыннага прадукту задавальняем попыт расійскімі аналагамі.

Настасся ПАНКРАТАВА: — Недахоп беларускамоўных кніг таксама запаўняюць перакладныя выданні. Чаму ідзе такая тэндэнцыя?

Валерый СЛАВУК: — А мне цікава, як нашы выдавецтвы дамаўляюцца з замежнымі мастакамі. Наўрад ці апошнія пагаджаюцца на нашы ўмовы…

Генадзь ВІНЯРСКІ: — Замежныя аўтарскія правы дарагія. У прыватнасці, мы шукаем дапамогі: звяртаемся да дыяспары, у пасольствы. Тады абыходзіцца вырашэнне падобнай сітуацыі ў сімвалічную суму, адпаведна, зніжаецца сабекошт кнігі.

Вольга МАКСІМОВІЧ: — У тым і справа: дзяржвыдавецтва так зрабіць не можа…

Генадзь ВІНЯРСКІ: — Айчынныя аўтары да нас прыходзяць са сваім мастаком і ў дагаворы прапісана, што аўтар сам з ім разбіраецца. Часам мае калегі праводзяць конкурсы ў мастацкіх школах. Можна паспрабаваць паменшыць сабекошт кнігі праз дамову з мастаком. А потым збіраць спонсарскія грошы не на выданне кнігі, а на ганарар. Напрыклад, калі ілюстратар выстаўляе суму ў 10 мільёнаў…

Аксана АРАКЧЭЕВА: — Цэны ў вас нерэальныя! Тры — чатыры мільёны атрымлівае ілюстратар за кнігу, зрэдку — пяць, максімум — шэсць.

Вольга МАКСІМОВІЧ: — У дзяржаўным выдавецтве каля двух мільёнаў…

Генадзь ВІНЯРСКІ: — Але пагадзіцеся, прасцей дамовіцца са спонсарам, калі ён бачыць гатовы прадукт, а не толькі чуе пра планы на будучыню. Такім чынам можна паспрабаваць знайсці фундатара не на выданне кнігі, а менавіта для аплаты аўтарскага ўзнагароджання.

Настасся ПАНКРАТАВА: — Ці бачыць сёння ілюстратар сваім канкурэнтам камп’ютарныя малюнкі, калі з кнігі ў кнігу пераносяцца аднолькавыя карцінкі? Такія выданні вельмі танныя...

Генадзь ВІНЯРСКІ: — Хутчэй за ўсё яны друкуюцца ў Кітаі, сярэдні тыраж — мільён і вышэй. Вельмі часта бывае, што аўтары не паспяваюць сачыняць, а кітайцы самі прапаноўваюць, і атрымліваецца, што пад зробленыя малюнкі падбіваецца тэкст…

Міхаіл ДАЙЛІДАЎ: — Лічу, што з гэтым няма сэнсу змагацца. Такія выданні, як фастфуд — непазбежнае зло, і марнаваць час на барацьбу з ім не варта нават.

Аксана АРАКЧЭЕВА: — Жудасна, што гэта выпускаюць… На жаль, і ў паважаных выдавецтвах пазначылася тэндэнцыя, калі задзейнічаюць дызайнераў для… выгладжвання колераў! Ці просяць зрабіць заліўку, маўляў, і так сыйдзе. Але гэта ж нежывое! Свет ў гэта нагуляўся і прагне творчасці. Мне падаецца, ілюстратар часам можа выцягнуць нават не вельмі добры тэкст, стварыць паралельны свет нават для занудлівай гісторыі… Памятаю, як мне ў дзяцінстве тата прыносіў з крамы “Дружба” ілюстраваныя кнігі на польскай, нямецкай мовах. Я разглядала шыкоўныя малюнкі, прыдумляла тэкст. Аднак трэба памятаць, што кнігу робяць тры чалавекі: аўтар, ілюстратар і мастацкі рэдактар.

Пётра ВАСІЛЕЎСКІ: — Дазвольце, а навошта патрэбен мастацкі рэдактар, калі ілюстратар у шэрагу выпадкаў добра ведае, як павінна выглядаць кніга?

Міхаіл ДАЙЛІДАЎ: — Мастацкі рэдактар — савецкі тэрмін. Як і не зразумелае мне паняцце “прамысловы дызайн”. Гэта ўсё падмяняе сучаснае слова “дызайн”.

Аксана АРАКЧЭЕВА: — Не трэба ўпірацца ў словы. Дрэнны мастацкі рэдактар можа “выпусташыць” нават самы добры малюнак, калі па сваім разуменні апрацуе яго на камп’ютары, прыбярэ глыбіню ці “акварэльнасць”. Мне падаецца, гэты чалавек абавязкова павінен быць па адукацыі мастаком, бо правільна скампанаваць тэкст і малюнкі, каб не было “дзірак”, несупадзенняў — таксама мастацтва. Вельмі важна маладому ілюстратару патрапіць да настаўніка, які не будзе абмяжоўваць творчую свабоду, але скіруе і падкажа.

Настасся ПАНКРАТАВА: — Згадаю нядаўняе выступленне ў Мінску ілюстратара Сары Лундберг, якая распавяла, як шведскія выдавецтвы карпатліва працуюць з мастаком, праводзяць нават аналіз ілюстрацый з псіхалагічнага пункту гледжання: наколькі эмацыйны складнік таго ці іншага малюнка суадносіцца з узростам мэтавай аўдыторыі. Ці займаюцца гэтым айчынныя мастацкія рэдактары?

Настасся КАПУЦЭВІЧ: — Мы існуем у іншай рэчаіснасці. Пасля Акадэміі мастацтваў малады спецыяліст прыходзіць з прагай займацца творчай дзейнасцю, але сутыкаецца са шматлікімі жорсткімі патрабаваннямі. Не заўсёды нормы ГОСТа суадносяцца з творчым пошукам... Канешне, можна шукаць шчыліны, у Акадэміі нам казалі: “Чым менш сродкаў, тым больш выразнасці”. Але мне патрэбна паказаць сваю працу бухгалтару, тэхнічнаму рэдактару, даводзіць, што не трэба шмат блішчынак і гэтак далей. Мастак прыдумляе, але не ведае, у якім выглядзе пасля шматлікіх узгадненняў выйдзе кніга…

Аксана АРАКЧЭЕВА: — Ёсць такі момант, што мастаку неабходна збіраць пацверджанні ў тых жа бухгалтараў. Так крыўдна, калі непрафесіяналы дыктуюць свае ўмовы…

Настасся ПАНКРАТАВА: — А ў савецкія часы хіба не было абмежаванняў?

Валерый СЛАВУК: — Мая першая кніга (якую я нікому не паказваю) называлася “Наш музей”, дзе патрэбна было ілюстраваць, як піянеры збіраюць металалом, а на выручаныя грошы ствараюць музей, дзе вісіць будзёнаўка і ружжо былога партызана… А колькі я ламаў галаву, каб вынайсці стыль для кнігі, дзе на адной старонцы гаспадарлівы вожык нясе на спіне яблычак, а на суседняй партызаны расстрэльваюць немца… Упэўнены, межы заўсёды існуюць не столькі на паперы, колькі ў галаве.

Настасся ПАНКРАТАВА: — І ўсё ж, калі не з’явіцца беларуская кніга, яе месца зойме замежная. Так, зараз шмат літаратуры для першага знаёмства дзіцяці з выяўленчым мастацтвам, калі за аснову бяруцца фрагменты арыгінальных карцін і дадаецца гісторыя… Кнігі пра беларускіх мастакоў у малым фармаце для шырокай аўдыторыі выходзяць у асобнай серыі, а вось для дзяцей...

Валерый СЛАВУК: — На беларускую глебу такое не перанясеш. Ван Гог, Дэга, Манэ, Гаген — раскручаныя брэнды. Ці зможам папулярызаваць на такім узроўні нашых мастакоў?.. Толькі, можа, за вушы прыцягнуць Шагала, Парыжскую школу…

Таццяна ШВЕД: — Выданні такога кшталту, паверце, вельмі запатрабаваныя ў наведвальнікаў! Чаму не зрабіць маленькую кніжачку пра Хруцкага, Цвірку, Савіцкага ці пра вас, спадар Валерый?

Настасся ПАНКРАТАВА: — Тым больш, вярнуўся ў школу курс сусветнай мастацкай культуры, айчыннае мастацтва праходзяць на ўроках гісторыі, не кажучы пра шматлікія мастацкія школы, гурткі, спецкласы. Упэўнена, на такую вузкаспецыялізаваную літаратуру ёсць дастатковае кола чытачоў.

Аксана АРАКЧЭЕВА: — У мяне ёсць прыклад кнігі, якая ў момант разышлася: “Брык і Шуся шукаюць лета”…

Настасся ПАНКРАТАВА: — Па гэтай казцы Таццяны Сівец пастаўлены спектакль ў ТЮГу.

Аксана АРАКЧЭЕВА: — Так, пасля прэм’еры мы з аўтарам, а таксама загадчыкам літчасткі тэатра Жанай Лашкевіч вырашілі зрабіць кнігу-гульню. У ёй была запланавана і хадзілка, і размалёўка, і магчымасць дамаляваць, знайсці, якая рэч пасуе персанажу, намаляваць сон, які бачыць Шуся…

Таццяна ШВЕД: — Мы штогадова праводзім даследванні чытання кніг беларускіх пісьменнікаў. У нас ёсць камп’ютарная праграма, якая паказвае, колькі разоў за год тая ці іншая назва запытвалася карыстальнікамі. Мы бачым, што для пачатковай школы неабходныя кнігі з невялікай колькасцю старонак: ім у заплечніку столькі падручнікаў несці, што вес дадатковай літаратуры становіцца першачарговым пытаннем. Прасілі адно дзяржаўнае выдавецтва надрукаваць надзвычай запатрабаваную кнігу “Ніколі не забудзем” у некалькіх частках, магчыма, асобнымі гісторыямі. А атрымалі “фаліянт”… Калі на абанеменце прапануем кнігу, бацькі крыўдуюць: “Як дзіця яе данясе!”

Настасся КАПУЦЭВІЧ: — Не думаю, што праблема толькі ў выдавецтве як інстытуцыі. Справа яшчэ ў тым, што нас не вучаць сучаснаму кніжнаму дызайну.

Аксана АРАКЧЭЕВА: — Камп’ютарныя праграмы па дызайне кнігі выкладаюцца сучасным студэнтам?

Валерый СЛАВУК: — Вельмі дрэнна. Аднак трэба разумець, што чацвёрты год у Акадэміі ідзе рамонт чацвёртага корпуса, мы раскіданы па непрыстасаваных для навучання месцах…

Настасся КАПУЦЭВІЧ: — У раскладзе значылася інфарматыка, але прыходзіла выкладчыца, якая выкладае ў маркетолагаў, бухгалтараў. Ілюстратарам патрэбны крыху іншы разрэз ведаў, чым CorelDRAW. Праграму самастойна вывучыць не праблема, але хочацца, каб яе выкладаў мастак-дызайнер…

Міхаіл ДАЙЛІДАЎ: — Зараз творчую моладзь вабіць віртуальны свет. Тыя ж камп’ютарныя гульні з танкамі прыносяць мастаку на пасадзе тэсціроўшчыка ці рысавальшчыка заробак ад тысячы ўмоўных адзінак. Мы прыйшлі на заробак ў 2,5 мільёна…

Аксана АРАКЧЭЕВА: — Мне ўвогуле бачыцца асобнае аддзяленне па кніжнай справе...

Валерый СЛАВУК: — Але… каго вучыць? На жаль, у Акадэміі конкурс на графіку зніжаецца і хутка можа прыйсці да аднаго чалавека на месца (для параўнання: мне падчас паступлення давялося абысці дванаццаць чалавек!). Такое ж становішча ў мастацкіх ВНУ суседніх краін. Прафесія мастака страчвае прэстыж…

Міхаіл ДАЙЛІДАЎ: — Таму што, маючы на камп’ютары просценькія графічныя праграмы, людзі памылкова лічаць, што яны ўжо навучыліся маляваць, і спецыяльная адукацыя ім не патрэбная…

Валерый СЛАВУК: — Верагодна. Адкуль жа ўзяць кадры? Дзе будзем шукаць ілюстратараў? Калі я вучыўся, з трэцяга курса было размеркаванне: на кніжную графіку ты ідзеш ці на станковую. Зараз кожны абірае на свой густ. Мімаволі студэнты выконваюць вучэбную праграму, на дыплом па графічным афармленні кнігі раз у два-тры гады хтосьці там пагаджаецца. Выкладчыкі могуць хоць навыварат абарочвацца, але па працах відаць, што насамрэч кнігу яны не адчуваюць… Канешне, індывідуальнасці сустракаюцца. Сёлета лепшым ілюстратарам Нацыянальнага конкурса “Мастацтва кнігі” стала колішняя наша студэнтка Кацярына Дубовік. Узнагародзілі яе, па сутнасці, за дыпломную працу: ілюстрацыі да кнігі Стэфана Цвейга “Шахматная навэла”. На прэзентацыі гэтага выдання ў Вене аўстрыйцы прызнаваліся, што нават іх мастакі не змаглі так адчуць свайго славутага земляка, як беларуска.

Настасся ПАНКРАТАВА: — Днямі абвешчана пра новую літаратурную прэмію за найлепшую кнігу для дзяцей і падлеткаў. Прэмія імя Цёткі будзе ўручацца аўтару і мастаку-ілюстратару. Яна прадугледжвае ўзнагароду, эквівалентную 2000 умоўных адзінак у рублёвым эквіваленце. Ці дапамогуць гэты захад ці падобныя крокі стымуляваць мастакоў для працы над кнігай?

Вольга МАКСІМОВІЧ: — Упэўнена! Усведамленне таго, што можна атрымаць адэкватнае заахвочванне за сваю творчасць, натхніць моладзь. Але каб прадставіць кнігу на прэмію, яе трэба надрукаваць, а гэта значыць зноў шукаць час і магчымасці… Спадзяюся, калі лаўрэатаў будуць абіраць рэгулярна, у маладых ілюстратараў адкрыецца другое дыханне.

Таццяна ШВЕД: — Асабіста мне не хапае выдавецтва “Юнацтва”, якое спецыялізавалася на літаратуры для дзяцей і падлеткаў.

Настасся КАПУЦЭВІЧ: — Але мы сядзім у тых самых кабінетах былога "Юнацтва“, займаемся дзіцячай літаратурай. Ці такая прынцыповая шыльда з назвай?

Таццяна ШВЕД: — Яно было дастаткова паспяховым. Тамтэйшыя спецыялісты ўлічвалі тыя ж узроставыя і псіхалагічныя пытанні, а таксама тэхнічны бок: памер шрыфта, вес асобніка…

Настасся КАПУЦЭВІЧ: — Чаму мы гаворым толькі пра мастакоў? У нас такая ж праблема з рэдактарамі, маркетолагамі кніжнай справы, з графаманамі, якія лічаць сябе выдатнымі пісьменнікамі… У прыватнасці, я ніколі не сутыкалася з прадстаўнікамі бібліятэк, аднак часта чула, маўляў, не так зробіш — бібліятэка не набудзе кнігу… Шчыра кажучы, я пра некаторыя з агучаных сёння праблем чую ўпершыню. Мне падаецца, знікла сувязь паміж асобнымі звёнамі ланцуга. Нам усім не хапае ўзаемадзеяння — вось і атрымоўваецца, што не супадаюць наяўнае і жаданае…

Таццяна ШВЕД: — Так, за нашым “круглым сталом” часцей чуецца “я”, але мы робім адну справу, таму нам патрэбныя “мы”.

Фота Аліны САЎЧАНКА

Аўтар: Настасся ПАНКРАТАВА
рэдактар аддзела газеты "Культура"