Трохі стомлены пасля ранішняй рэпетыцыі (як вядома, гэты кіраўнік спалучае творчыя функцыі з адміністрацыйнымі) ды апрануты ў звычайныя джынсы... Міхаіл Якаўлевіч ці не штодня прыходзіць сюды цягам вось ужо амаль трыццаці гадоў, каб вырашаць шматлікія справы свайго знакамітага калектыву. Менавіта ў гэтым будзённым антуражы і адбылася чарговая сустрэча ў фармаце рубрыкі “Рэдакцыя плюс…”
— Які характар мусіць мець дырыжор? Ці можна ў прафесіі быць, так бы мовіць, “добранькім"?
— Вядома, можна — але ў антракце! У прафесіі ж важна няспынна патрабаваць — і дабівацца таго выніку. А вось які ён павінен быць — гэта пытанне не з простых, і далёка не кожны лідар калектыву ведае на яго дакладны адказ. Калі ў кагосьці з музыкантаў не атрымліваецца, трэба не бэсціць яго ды крытыкаваць, але ўмець патлумачыць, што і як належыць выправіць. На гэтым дырыжоры звычайна і спатыкаюцца: зрабіць заўвагу можа кожны, але паспрабуй тут зразумець, што канкрэтна падлягае змене. Адсюль, дарэчы, і ўвесь той брак, які сёння тонамі валіць адусюль. Хто найперш нясе адказнасць за творчыя няўдачы, за нязладжанасць і непрафесіяналізм калектыву? Натуральна, дырыжор.
— Такім чынам, калі ў цябе добры настрой, лепш увогуле не браць у рукі адпаведную палачку…
— Не, што вы! Настрой у дырыжора заўсёды павінен быць добрым. Ды і патрабаваць трэба не з-пад палкі, але выключна праз павагу — якая, насамрэч, можа быць толькі ўзаемнай. Урэшце, дырыжор мусіць… проста любіць тых музыкантаў, з якімі ён працуе. Інакш, паверце, нічога не атрымаецца.
— А што значыць творчы поспех?
— Ёсць аб’ектыўны крытэрый: купляе глядач білеты ці не. У цяперашні складаны час гэта асабліва важна. З дзяржбюджэту мы атрымліваем толькі частку фінансавання, астатняе калектыў зарабляе сам. І гэта ўдаецца: за мінулы год на нашым рахунку з’явілася каля 14 мільярдаў рублёў пазабюджэтных сродкаў.
— Напэўна, такому вялікаму калектыву, як ваш, зарабляць гастролямі надзвычай складана…
— Сапраўды, у нашым аркестры працуе 222 чалавекі. Вядома, гэта не толькі музыканты, але і гукаінжынеры, касцюмеры, бухгалтары… У дадатак, у нас няма сваёй канцэртнай пляцоўкі, і таму мы ўвесь час на гастролях. За год атрымліваецца больш за сто пераездаў! Ноч у дарозе, зранку рэпетыцыя, увечары канцэрт, потым — назад… Мы ніколі не начуем у гатэлі — для эканоміі. Едзем, здараецца, за трыста з гакам кіламетраў, адпрацоўваем, вяртаемся дадому часам толькі а пятай ранку… А ўжо а дзявятай мусіш выйсці на працу. І такі графік для нас звыклы.
— У наш век не задумвацца пра зарабленне грошай проста немагчыма. Але ці няма небяспекі, што ў выніку пэўнай камерцыялізацыі культура стане менш даступнай для простага гледача — і такім чынам будзе страчваць сваю найважнейшую, сацыяльную функцыю?
— Менавіта таму мы і не ставім высокіх цэн на білеты. Паўсюль яны толькі растуць, а ў нас часам трохі зніжаюцца. Мы не лянотныя, і лепш зрабіць лішні канцэрт, абы для публікі цэны заставаліся пад’ёмныя. Зразумела ж, наша аўдыторыя — гэта зусім не тое вузкае кола, якое мае грошы. Бачыш, прыйшла на канцэрт бабуля з вёскі: добра апранутая, ахайная, спецыяльна дзеля такой нагоды ў лазню схадзіла… Ці маем мы маральнае права абдзіраць яе да ніткі? Ды ні ў якім разе! Хаця некаторыя "гастралёры" гэтак і робяць.
— Многія кажуць пра тое, што густы публікі сапсаваліся. Вы сутыкаецеся з гледачамі твар да твару і, напэўна, можаце пацвердзіць альбо абвергнуць гэтае сцвярджэнне.
— Цалкам абвяргаю яго! На сваім досведзе заўсёды пераконваюся, што насамрэч на Беларусі — вельмі патрабавальны і падрыхтаваны глядач! Да ўсяго, прафесійны музыкант павінен умець працаваць з публікай ды весці яе за сабой, развіваць густ. Настрой залы можна змяніць літаральна за першыя пяць хвілін канцэрта. Толькі не трэба думаць, быццам там сядзяць нейкія прафаны, якія праглынуць любую халтуру. А многія калектывы менавіта яе і прапаноўваюць.
— Неяк вы нават, здаецца, з настальгіяй згадвалі пра мастацкія саветы…
— Я пра мінулае не шкадую, бо жыву ў цяперашнім часе. Але варта адзначыць, што пэўны бар’ер для адсейвання халтуры мастацкія саветы ўсё ж стваралі. Цяпер жа такі бар’ер толькі ўнутраны — тваё сумленне. І, вядома, увага гледача. Калі некаторыя нашы “зоркі” не могуць прадаць на свой канцэрт ніводнага білета (а такія выпадкі мне вядомыя), напэўна, ім трэба аб нечым задумацца.
— Закранем і яшчэ адну злабадзённую тэму: выкарыстанне “фанеры”…
— Мару, каб Беларусь стала адзінай постсавецкай краінай, дзе ўсе артысты працуюць без фанаграмы. Наш аркестр ужо засведчыў, што гэта магчыма ў любых умовах — нават на “Славянскім базары ў Віцебску”, дзе сапраўды ўзнікае мноства тэхнічных пытанняў. Перакананы, што публіка прагне ад нас менавіта гэткага сумленнага падыходу.
— Ці адрозніваецца ў плане культурнага ўзроўню глядач у сталіцы і рэгіёнах?
— Заедзьце ў якую вясковую добрую сям’ю. Там вас гасцінна запросяць за стол, пачастуюць прысмакамі, а пасля заспяваюць добрую песню. І яна будзе гучаць у гэтай сітуацыі настолькі арганічна і сапраўдна… Як быццам вы ў царкву зайшлі. Асабістая культура тых, хто жыве ў невялічкіх гарадках і нават вёсках, часта бывае нават вышэй, чым у жыхароў сталіцы. Красамоўны прыклад тых жа “Музаў Нясвіжа”, чые канцэрты заўсёды збіраюць паўнюткую залу. Простыя людзі з задавальненнем слухаюць беларускую акадэмічную музыку і ведаюць яе гісторыю ажно ад самых вытокаў.
— Якое стаўленне да гэтых фэстаў з боку мясцовых уладаў, на чые плечы ўскладаецца вялікая адказнасць па арганізацыі? Ці не ўспрымаюць іх як нейкую навязаную зверху ініцыятыву?
— На ўсё жыццё мне запомніўся такі выпадак. Прыехаў я аднойчы ў Нясвіж, а тагачасны старышыня райвыканкама кажа: прабачце, Міхаіл Якаўлевіч, але фэсту не будзе! З грашыма — ну проста бяда, няма нават чым жывёлу карміць! І па ягоным настроі можна было зразумець, што сітуацыя і сапраўды вельмі сур’ёзная. Але, прыклаўшы ўсе магчымыя намаганні, кіраўнік праблему ўсё ж вырашыў, і ў выніку фэст адбыўся — ніхто нават не здагадваецца, якой цаной. Да ўсяго, сам тагачасны старшыня райвыканкама прыйшоў на канцэрт са сваёй сям’ёй — і з той пары стаў пастаянным наведвальнікам “Музаў”.
Прычым згаданы выпадак — даволі характэрны. Больш за тое — старшыні райвыканкамаў мяняюцца, а фестывалі жывуць. Паверце, гэта міф, што кіраўнікі з рэгіёнаў надта далёкія ад высокага мастацтва. Так, яны прагматыкі, людзі ад зямлі, але пры гэтым пры ўсім… Перад маімі вачыма ўсплывае твар аднаго старшыні гаспадаркі. Памятаю, у яго быў нават пясок на вуснах — мабыць, акурат з раллі на канцэрт і прыехаў. Але якую неверагодную цікавасць ён праявіў да нашага фестывалю, колькі задаваў розных пытанняў па праграме, па гісторыі беларускай музыкі!
— Многія кажуць, нібы беларуская мова незразумелая і незапатрабаваная простай аўдыторыяй. А як да яе ставяцца наведвальнікі вашых канцэртаў?
— З вялікай павагай. Усе нам дзякуюць і яшчэ болей шануюць наш калектыў за яго беларускасць. Адваротныя выпадкі — толькі адзінкавыя. Прыкладам, дырэктар буйнога прадпрыемства аднойчы злёгку абурыўся: чаму, маўляў, у вас усё па-беларуску? Але… што пра гэта нават казаць, калі ён ужо даўно пайшоў на пенсію? Між іншым, у нас у аркестры ўсё справаводства і ліставанне — толькі на беларускай мове. Нават заявы на адпачынак артысты пішуць па-беларуску. І гэтая завядзёнка — ад заснавання калектыву.
— Як вам нядаўні трэнд: “вышымайкі”? Ці не было ідэі нанесці арнамент на сцэнічныя касцюмы аркестрантаў?
— Трэнд трэндам, але… дзе грошы ўзяць? Вы нават не можаце ўявіць, колькі намаганняў трэба прыкласці, каб купіць хаця б нейкую дробязь! Прычым нават за ўласнаручна заробленыя сродкі.
— Ці згодныя вы з тым, што маладое пакаленне куды бяднейшае на таленты за папярэднія? Маўляў, гаджэты яго сапсавалі…
— Па расійскім тэлебачанні цяпер ідуць праграмы “Галоўная сцэна” ці “Сіняя птушка”, дзе “вышукваюць” маладыя таленты. Гляджу і слухаю з вялікім задавальненнем. Колькі там самародкаў: і цыркачы, і цудоўныя скрыпачы векам у 12 гадоў… Думаю, калі б і ў нас такая перадача з’явілася, каб рабілі яе з такой шчырай любоўю і прафесіяналізмам, удалося б узняць не менш багаты пласт і беларускіх талентаў. Галоўнае, каб гэта было камусьці патрэбна…
— А няўжо не?
— Натуральна, я не буду такім катэгарычным, але… Глядзіце: каб пагутарыць са мною, вы знайшлі час, прыйшлі сюды, прадумалі пытанні… Карацей, зрабілі цэлы шэраг крокаў, якія сведчаць пра вашу неабыякавасць да нашага калектыву. І каб такія крокі ў вызначаным напрамку рабілі таксама і ўсе тыя, хто павінен займацца пошукам і прасоўваннем маладых талентаў — тэлевізійшчыкі, канцэртныя арганізацыі, навучальныя ўстановы…
Некалі мы рабілі праграму “Спяваем з аркестрам”, куды збіралі маладых выканаўцаў з розных куткоў Беларусі. Але цікавасці з боку тэлебачання да праекту не было, і ў выніку ініцыятыва знікла. І вось сёння мы задаемся пытаннем: чаму ніхто з Беларусі не патрапіў на конкурс Чайкоўскага? Каб такіх пытанняў не ўзнікала, трэба проста любіць сваю справу і думаць пра будучыню. Усё для гэтага ў нас ёсць. Перакананы, што на Беларусі талентаў не бракуе, але мы пра іх проста не ведаем. Бо не паказваюць.
— Некаторыя таленты атрымліваюць гэтую ўвагу авансам, а потым знікаюць з поля зроку. Чаму на нашай эстрадзе так мала яркіх маладых выканаўцаў?
— Бачыш па тэлевізары таленавітага хлопца, запамінаеш ягонае прозвішча і праз пэўны час задаешся пытаннем: а куды ж ён падзеўся? Шукаеш — і не можаш знайсці. Прыкладам, салістка нашага аркестра летась заняла першае месца на конкурсе “Славянскага базару”. Здавалася б, гэта шыкоўны трамплін для кар’еры! Але кардынальных пераменаў у яе прафесійным жыцці такі вынік не прынёс — як і, скажам, запрашэнні на вялікія канцэрты.
— Як лічыце, гэта ад зайздрасці?
— Не, ад элементарнай няўважлівасці. А потым мы задаемся пытаннем: а дзе на нашай эстрадзе новыя твары?
— Неяк у нефармальнай гутарцы давялося пачуць ад выкладчыка нашай кансерваторыі: калі я бачу таленавітага студэнта, іншым разам сам раю яму з’ехаць за мяжу, бо тут яго талент не здолее развівацца. Маўляў, у нас бракуе і магчымасцяў удзельнічаць у конкурсах, і добрых інструментаў… Ці слушная такая пазіцыя?
— Я не буду тут казаць за маладыя таленты: хай кожны з іх сам сабе вырашае, што яму даражэй. Вядома ж, нікога не наважуся асуджаць. Куды важней тут паставіць пытанне: дык а чаму такі цудоўны малады віяланчэліст, як Іван Карызна, альбо такі віртуозны скрыпач, як Арцём Шышкоў, працуюць пераважна за мяжой? Можа, мы тут не зусім уважліва паставіліся да гэтых таленавітых хлопцаў? Лічу, трэба было б любой цаной стварыць ім такія ўмовы, каб яны без ваганняў засталіся на Беларусі.
— Сёння многія імкнуцца паступіць не ў беларускую кансерваторыю, а кудысьці за мяжу…
— Сапраўды, перад моладдзю адкрылася процьма магчымасцяў. І гэта вельмі добра, калі музыкант можа павучыцца ў Мінску, потым у Маскве, потым у Парыжы… Разнастайнасць у такой справе ўвогуле толькі спрыяе. Але калі нехта верыць, што, паехаўшы, скажам, у Германію, ён здолее стаць там сапраўдным віртуозам, мушу яго расчараваць. Хутчэй за ўсё, плёнам ягонай вучобы стане толькі магчымасць пахваліцца перад сябрамі — а зусім не атрыманыя навыкі.
Я гэта кажу з той прычыны, што і сам багата бываў за мяжой. Тры месяцы працаваў з японскім аркестрам, у Італіі даводзілася граць ледзь не з усімі тамтэйшымі зоркамі… І, адпаведна, здолеў на ўласным досведзе скласці сякое-такое ўяўленне пра ўзровень замежных музыкантаў. І паверце: часта ён бывае куды слабейшым за той, да якога мы тут прызвычаіліся.
— У выяўленчым мастацтве ў нас ёсць моцная акадэмічная школа, якою многія ганарацца. А што тычыцца адукацыі музычнай?
— Тут нам не тое што ёсць куды развівацца — цяпер галоўнае хаця б не страціць набыткі мінулых гадоў, як гэта, на жаль, спакваля адбываецца. Школа ў нас добрая, але нераўназначная. Па адных спецыяльнасцях справы ідуць нядрэнна, па іншых — ёсць праблемы. Аднак калі казаць агулам пра “тэмпературу па бальніцы” — паказчыкі вельмі высокія!
— Сярод музыкантаў даўно вядуцца спрэчкі: ці абавязкова “эстрадніку” патрэбна акадэмічная адукацыя? Можа, дастаткова аднаго толькі таленту, а астатняе прынясе практыка?
— Згадаю тут, да прыкладу, Валодзю Ткачэнку — ці не адзінага ў нас сёння сапраўднага прафесіянала ў галіне аранжыроўкі. Ён яшчэ маладым хлопцам прыйшоў у ансамбль “Песняры”, але ўжо трапіўшы туды, скончыў кансерваторыю па кірунку скрыпкі. І спалучэнне таленту з адукацыяй дало шыкоўны эфект у ягонай больш як дваццацігадовай працы ў нашым аркестры.
Між іншым, мой шлях да адукацыі таксама не быў простым. Паступаў у музычнае вучылішча пяць разоў, але… па незалежных ад сваіх здольнасцяў прычынах так туды і не патрапіў. Быў вымушаны з’ехаць у Курск, дзе стаў выхаванцам ваеннага аркестра. Педагогі там былі надзвычай добрыя — выпускнікі Маскоўскай кансерваторыі. І ўжо атрымаўшы пэўную школу, напісаў ліст у Міністэрства абароны СССР з просьбай перавесці мяне на радзіму. Так я апынуўся ў Мінску, у аркестры Генштаба. Скончыў вучылішча, затым — кансерваторыю, аспірантуру, і ўсё — экстэрнам… Між іншым, у той час здарыўся выпадак, які мог бы змяніць мой лёс. Я граў у рэстаране, дзе Эдзі Рознэр вячэраў з Муслімам Магамаевым. Легендарны дырыжор запрасіў мяне ў свой аркестр, але… нешта тады не склалася.
— Ці ёсць тыя асобы, якіх вы можаце назваць сваімі настаўнікамі?
— Натуральна! У жыцці мне пашчасціла сустрэць нямала людзей, чый досвед, маральная пазіцыя, падыход да справы былі для мяне надзвычай карыснымі. Згадаю хаця б светлай памяці Юрыя Сяргеевіча Саульскага. Гэты знакаміты кампазітар быў маім добрым сябрам, нягледзячы на значную розніцу ва ўзросце. Ён вучыў мяне ўсяму, што толькі сам ведаў.
Альбо Алег Леанідавіч Лундстрэм, з якім мне таксама пашчасціла пасябраваць… Вельмі рады, што ўдалося зрабіць чатыры праграмы, прысвечаныя гэтаму знакамітаму музыканту, ды запрасіць да ўдзелу ў іх тых артыстаў, з якімі яму даводзілася працаваць. Дарэчы, мне вельмі дапамаглі музыканты яго шанхайскага аркестра, якія аселі ў Мінскім цырку. Ад іх я навучыўся таму, што ніколі не засвоіш на тэарэтычных занятках.
— Напэўна, працаваць у цырку для сур’ёзнага музыканта — не вельмі прэстыжна, а вы аддалі цырку каля 20 гадоў…
— Што вы, для мяне гэта быў надзвычай карысны досвед! Тыя ж шанхайскія музыканты былі ўжо каралямі сваёй справы. У дадатак, мне пашчасціла супрацоўнічаць з самымі вядомымі клоўнамі — Нікуліным, Карандашом, Паповым… Ды і само дырыжыраванне патрабавала шмат якіх навыкаў, амаль забытых цяпер. Прыкладам, артыстка ідзе па дроце — і трэба дакладна ўхапіць той момант, калі яна робіць той ці іншы трук. Альбо калі мядзведзі выконваюць танец маленькіх лебядзей… З людзьмі паразумецца яшчэ можна, а вось мядзведзі… Раней я страшна перажываў перад кожным прадстаўленем, але потым набраўся такой упэўненасці, што мог нават з заплюшчанымі вачыма працаваць.
— Дзякуючы вашаму аркестру, многія радкі беларускіх паэтаў загучалі са сцэны. Хто з літаратараў уразіў вас найбольш?
— У такіх людзей, як Караткевіч, Барадулін, можна было навучыцца вельмі многаму. Яны іначай адчуваюць слова — так, як большасці з нас не дадзена. Мы, нібыта, і правільна па-беларуску гаворым, але… толькі ў іх вуснах наша мова выклікае чарадзейны эфект. І таму паўставалі такія песні, якіх ні на якой іншай мове не напішаш. Тая ж “Трэба дома бываць часцей…” Просты, нібыта, тэкст, але калі сесці ды задумацца пра ўласнае жыццё, дык ажно слёзы на вочы набягаюць. Назаўжды запомню, як мне казаў незадоўга да сваёй смерці Караткевіч: “Міхась, не прамаўляй так халодна беларускія словы. Ты павінен адчуваць іх смак: вось шыпячыя, вось свісцячыя, вось розныя гукі яднаюцца паміж сабою...” І з таго часу я надаваў гэтаму вельмі вялікую ўвагу.
— Аркестр як складаны арганізм пастаянна патрабуе ўлівання свежай крыві. Як удаецца вырашаць кадравае пытанне?
— З вялікай цяжкасцю. А вы ж яшчэ ўлічыце, што працоўны век музыканта — зусім нядоўгі. Прыкладам, духавік ідзе на пенсію ўжо праз 25 гадоў стажу. Адпаведна, склад нашага аркестра ўжо натуральным чынам абнавіўся амаль напоўніцу.
Замены многім нашым музыкантам у Мінску сёння не знойдзеш, і таму я прыкладаю ўсе магчымыя высілкі, каб зберагчы кадры. Мой падыход нязменны. Калі ты прыняў на працу чалавека, адразу бярэш і пэўную за яго адказнасць, і мусіш дапамагаць. Не тое што быць, як вы кажаце, “добранькім”, але дапамагаць. Музыканты высокага класа — яны ж у нечым, не раўнуючы, як дзеці! Часам трэба патурбавацца, каб яны цёпла апраналіся і не забываліся паесці.
— Вы ж казалі пра патрабавальнасць…
— Адно другому не супярэчыць. Патрабаванні ў нас высокія. Літаральна кожны музыкант аркестра — прафесіянал, які мае музычную адукацыю — прычым менавіта профільную, атрыманую ў кансерваторыі. У нас працуе, напэўна, рэкордная колькасць асобаў з ганаровымі званнямі і лаўрэатаў разнастайных прэстыжных конкурсаў. Да ўсяго, мы пастаянна робім захады, каб удзельнікі аркестра заўсёды пачуваліся ў добрай форме і не мелі ніякай магчымасці, так бы мовіць, “абрасці тлушчам”. Напэўна, няма ў нашай краіне такога іншага аркестра, дзе кожны з музыкантаў — прычым без залежнасці ад званняў і табеляў аб рангах, — павінен штогод праходзіць індывідуальнае праслухоўванне.
— Гэта нешта накшталт атэстацыі?
— Ды не, гэта наша аркестровая традыцыя. Гэта зусім не той іспыт, заваліўшы які, ты можаш пазбавіцца працы, але… Натуральна, кожны з музыкантаў рыхтуецца да такой справаздачы надзвычай сур’ёзна. Нікому ж не хочацца ўпасці перад калегамі тварам у бруд. Па выніках нікога не выганяем, але прымушаем праз гэта пастаянна займацца і самаўдасканальвацца. Любыя навыкі рана ці позна губляюцца, калі іх няспынна не трэніраваць.
— Пра ролю аркестра ў захаванні і папулярызацыі класікі нават казаць не выпадае. А што наконт творчых эксперыментаў?
— Ды калі ласка! Акурат цяпер мы робім праграму песень Віктара Цоя. Каб мне сказаў хто пра гэта чвэрць стагоддзя таму, я б ніколі ў жыцці не паверыў. Але цяпер час наспеў. Не так даўно на адным з канцэртаў выканалі адну песню. І што вы думаеце? Публіка была ў захапленні! Нават не чакаў, што такая рэакцыя акажацца.
— Гэта і сапраўды “рве шаблоны”. Тым больш, мы прызвычаіліся чуць Цоя пад акампанемент разладжанай шасцістрункі, а зусім не аркестра…
— Ну так, музыка аматарская, і, зрабіўшы аркестравыя аранжыроўкі, мы зусім яе перайначылі. Думаю, у нашым выкананні яна стане гучаць менавіта як музыка сённяшняга дня. Дарэчы, летась прыкладна тое самае ўжо зрабілі з Высоцкім. Здавалася б, просценькія песні пад гітару — а колькі ў іх сэнсу ды пачуцця!
— А як публіка рэагуе на такія нетыповыя для аркестра праграмы?
— З Высоцкім узнікла праблема: мы ледзь прадалі на гэты канцэрт залу. Што, вядома ж, не магло не насцярожваць. Але якое здзіўленне: як толькі мы выйшлі на сцэну і пачалі граць, кантакт з публікай быў адразу наладжаны. Урэшце, нават давялося пашкадаваць, што не зрабілі некалькі канцэртаў адразу!
— Цікава, а як і калі да вас прыходзяць ідэі?
— Ды па-рознаму, часам нават у рэстаране. Не так даўно я вячэраў у адным прыстойным месцы, і мне дужа спадабалася музыка, што там гучала. Папрасіў афіцыянта навесці даведкі і цяпер падумваю стварыць на гэтай глебе новую праграму. Вядома, калі з аўтарскімі правамі ўдасца ўсё ўлагодзіць, бо тыя выканаўцы — замежныя зоркі.
— А ці няма ў планах увасаблення буйных твораў беларускіх кампазітараў — накшталт знакамітай сімфоніі “Песняры” Уладзіміра Ткачэнкі?
— Дарэчы, тут варта таксама прыгадаць, што менавіта наш аркестр першым выканаў 4-ю сімфонію Яўгена Глебава. Але каб з’яўляліся новыя праграмы, перш-наперш трэба, каб з’яўляліся і самі творы. Але цяпер з буйнымі формамі — вялікія праблемы. І кампазітараў тут можна зразумець: іх тытанічныя высілкі звычайна застаюцца недаацэненымі публікай.
— Недзе даводзілася чуць, нібы з Мулявіным у вас узнікала пэўная канкурэнцыя…
— Ды хто вам пра такое сказаў? Гэта — поўнае глупства! У нас была не канкурэнцыя, але творчае супрацоўніцтва, якое перапынілася, фактычна, толькі са смерцю маэстра. З Мулявіным мы гралі пры закладцы ягонай зоркі ў Маскве (памятаю, калі ён толькі паказаўся з-за кулісаў, вялізная зала адразу ўстала!), потым — два канцэрты ў Мінску... І такія прыязныя стасункі доўжыліся дзесяцігоддзі. Мала хто лепш за мяне ведае, колькі Валодзя вытрываў у сваім жыцці розных нягодаў.
— А як вы пазнаёміліся?
— Было гэта яшчэ ў шасцідзясятыя. Служыць у войску нам давялося прыблізна ў адзін і той самы час. І вось, аднойчы я патрапіў на нейкі конкурс у мінскі Дом афіцэраў. Сярод яго ўдзельнікаў быў і сімпатычны хлопец з гітарай, які спяваў “А я иду, шагаю по Москве…”. Я адразу неяк яго адзначыў: сапраўдны талент.
— А ці няма ў вас антаганізму з наступнымі — і іншымі — музычнымі пакаленнямі? Скажам, з беларускімі рокерамі?
— Калісьці я вельмі падтрымліваў гэтых хлопцаў, стараўся іх браць на фэст у Маладзечне. Можа, яны і не суперпрафесіяналы, але галоўнае, што спяваюць ад сэрца. На жаль, нашы стасункі не склаліся — і зусім не па маёй віне, але пэўная павага да іх у мяне засталася. Трэба аддаць належнае іх настойлівасці.
— Можа, аркестру пара завесці свае старонкі ў сацыяльных сетках?
— Без сумневу, гэта маё ўпушчэнне. Я даўно хачу, каб яны з’явіліся, але… у самога рукі не даходзяць. І без таго сумяшчаю пасады дырэктара, мастацкага кіраўніка, дырыжора. Зразумела, мяне аднаго на ўсё таксама не хапае. А каб увесці адпаведную пасаду, трэба шукаць грошы, вырашаць усе юрыдычныя пытанні… Я ж працую ў дзяржструктуры, дзе ўсё гэта куды складаней, чым у прыватнікаў.
— Якое ваша стаўленне да аптымізацыі ў сферы культуры?
— Стаўленне тут павінна быць найперш вельмі сур’ёзным і ўзважлівым. З аднаго боку, аптымізацыя — патрэбна. Прыглядзеўшыся, у нашай сферы можна знайсці вельмі шмат людзей, якія не робяць нічога канкрэтнага, чыя праца не мае пэўных вынікаў, і нават цяжка патлумачыць, у чым яе плён. З другога боку, у нас часта скарачаюць тых, каго не трэба. І ўвесь час указанні скараціць кіраўнічы персанал на 10 %, потым яшчэ на дзесяць… Цяпер ужо скарачаць няма каго.
— А ці не бянтэжыць вас, што пад словам “аптымізацыя” вельмі часта маюць на ўвазе выключна скарачэнні?
— Вядома, насамрэч гэтае паняцце куды шырэйшае. Аптымізацыя — гэта новыя метады работы і людзі, якія здатныя працаваць па-новаму. Прыкладам, сёння мы можам правесці свята на плошчы ўдвая меншымі сіламі, чым гадоў дзесяць таму — і, адпаведна, атрымалі рэсурс для скарачэння штату. Але тут няма цудаў: новае абсталяванне патрабуе значна менш персаналу для яго абслугоўвання. Падлічыць дакладана, колькі людзей неабходна, хто якія функцыі можа выконваць і што для гэтага трэба, — вось вам і аптымізацыя.
— І што для гэтага трэба?
— Скажам, юрыдычныя рэформы. У нас старшы касцюмер адначасова мые артыстам канцэртныя кашулі (у пральні гэта каштуе занадта дорага). Але паколькі старшы касцюмер — пасада начальніцкая, па законе яе нельга сумяшчаць з рабочай. І такіх прыкрых нюансаў у нас — процьма. Таму я найперш даў бы кіраўніку калектыву свабоду — вядома, у пэўных рамках. Толькі на месцы можна найлепшым чынам зарыентавацца, што і як належыць рабіць. І тады можна было б значна больш рацыянальна распараджацца сваімі кадрамі.
— А ці маеце вы ўладу павысіць заробак таму артысту, які цягне за сабой аркестр і працуе лепш за іншых?
— Я прынцыпова не згодны з самой пастаноўкай пытання! Калі ў аркестры хтосьці кагосьці цягне — гэта не аркестр, а самадзейнасць. У нашай справе самае важнае — гэта ансамблевасць. Каб дасягнуць агульнага выніку, кожны з музыкантаў павінен быць адказным за другога. І хай толькі хто паспрабуе хоць трошкі высунуцца наперад!
— Ці адчуваеце вы канкурэнцыю — асабліва з боку моладзі?
— Не, і гэта вельмі дрэнна. Новыя калектывы і артысты маюць занадта вялікія творчыя праблемы, каб з намі канкурыраваць.
— Праз аркестр прайшлі ці не ўсе тыя, каго мы сёння называем беларускімі "зоркамі". Ці не крыўдна, калі ў той ці іншы момант яны кажуць вам “адзью” ды сыходзяць у вольнае плаванне?
— Ніколі не крыўдна. Зусім нядаўна мы развіталіся з Тэа, і я перакананы, што так трэба: нельга яму больш заставацца ў нас! Я чакаў гэтага ягонага кроку, але думаў, што ён здарыцца трохі пазней. Калі табе здаецца, што ты нас ужо перарос, размова будзе кароткая: дзякуй за працу і да пабачэння. І правёўшы без Тэа першы канцэрт, я зразумеў, што зрабіў правільна. Трэба рухацца далей.
— Некалькі гадоў таму ў аркестра выйшаў кампакт-дыск…
— Усё, пытанне я зразумеў. Я магу выпускаць дыскі ледзь не штодня. Не раз звяртаўся з парапановай, каб мы атрымалі магчымасць працаваць у студыі гуказапісу і каб гэта ішло нам у план, як тое было ў Савецкім Саюзе. Бо калі мы не выконваем план, я не маю права выплочваць прэміяльныя, а голы заробак — папросту смешны. Між іншым, той дыск быў запісаны ў Італіі, бо ў нас няма такой студыі, дзе аркестр мог бы якасна запісацца.
— І наастачу — грунтоўнае пытанне: што для вас галоўнае як для музыканта?
— Для мяне — свабода. Свабода творчасці. Я магу граць тое, што хачу, мяне ніхто ні да чаго не прымушае. Але пры гэтым я ўсведамляю і сваю адказнасць, бо за мной — вялікі калектыў. Прыярытэт для мяне — нацыянальнае. Другое — пошук новых талентаў, трэцяе — папулярызацыя беларускай музыкі. Праз увесь час існавання аркестра я кіраваўся гэтымі прынцыпамі і назаўсёды застануся ім верны.
Пытанні задавалі Дар’я АМЯЛЬКОВІЧ, Пётра ВАСІЛЕЎСКІ, Аліна САЎЧАНКА, Ілья СВІРЫН, Сяргей ТРАФІЛАЎ
Фота Аліны САЎЧАНКА