— З’язджаючы з Беларусі ў пачатку 1990-х, вы ведалі, што адшукаеце ў Злучаных Штатах?
— Шукаў магчымасці для павышэння прафесійнага ўзроўню. Разумеў, што ў нас я не пачую выканаўцаў сусветнага ўзроўню. Таму ўяўляў, вядома, што буду граць па клубах, але не меў канкрэтнай базы для новага старту. Карацей, ставала імправізацыйных момантаў на шляху. І першыя сутыкненні з суровай рэальнасцю засведчылі: рабі тое, што можаш, шукай надзейнай глебы пад нагамі. Таму нават смецце даводзілася выносіць спярша... Але з атрыманнем пэўнай самастойнасці, фінансавай незалежнасці дайшла справа і да творчых планаў.
Першы гурт, з якім я граў, — “House Band”, што паяднаў многіх выдатных нью-ёркскіх музыкантаў. Тут іх, бадай, і не ведаюць. У свой час у тым бэндзе ледзь не Бі Бі Кінг граў! Мне ж давялося выступаць разам з нью-ёркскім спеваком італьянскага паходжання Фрэнкі Пэрысам. Фрэнкі сябраваў са знакамітым Джэймсам Браўнам, таму мог выконваць з аўтарскага дазволу апошняга “адзін у адзін” ягоныя хіты. Пасля мяне запрасілі адзіным мужчынам на гітару ў жаночы бэнд. Граў разам з Роксі Пэры. З больш вядомых у прасторы СНД магу назваць соўл-каманду “Everage White Band”.
— Калі сыходзілі з “Песняроў”, то свой патэнцыял у калектыве вы раскрылі напоўніцу?
— Я ў адказ перафразаваў бы пытанне: патэнцыял калектыву ўжо быў раскрыты цалкам на той момант. У ансамблі перайгралі амаль усе мінскія музыканты, якія сапраўды ўмелі граць! Урэшце, наўпростай залежнасці паміж сыходам з ансамбля і рашэннем пра ад’езд няма.
— А ваш прыход у “Песняры” стаўся сапраўды новай прыступкай ці проста чарговым запісам у працоўнай кніжцы?
— Кожны этап — сам па сабе новы. Ды і перад "Песнярамі" былі гурт Віктара Вуячыча, ансамбль “Сузор’е”, які разагнаў бравы мастацкі савет мінскай філармоніі. Дарэчы, гэты момант я зафіксаваў: прынёс з сабой партатыўны магнітафон і запісаў выступленні падчас савета. (Пераслухоўвалі пасля ракавыя для каманды выказванні, якія чуліся з рэхам і здалёк, паколькі паклаў я тэхніку падалей ад вачэй суддзяў. Дарэчы, зрабіў у той час і расшыфроўку запісу.) Запомнілася, напрыклад, як тагачасны старшыня мастацкага савета сказаў літаральна наступнае: “Вось вы крычыце са сцэны. А пра што вы крычыце? Калі крычаць са сцэны, дык крычаць патрэбна аб жахах капіталізму, пра голад, пра пустыя крамы”.
— Пра што “крычала” “Сузор’е”?
— Пра каханне. А пра што крычаць у маладым веку? У песні “Фартуна” мы “крычалі” пра чалавечую сутнасць. Прычым слова “фартуна”, паколькі яно было замежнага паходжання, не давала спакою кіраўніцтву, і нас прасілі замяняць яго на “ўдача”. У выніку спявалі так: “Удача не даёт нам успокоиться”. А ўжо больш патрыятычнай песні, чым “Стары мост” і не прыдумаць. Але ж пра жахі капіталізму чамусьці не крычалі, сапраўды.
— А ваша цяперашняя праца ў галіне вырабу інструментаў і гітарнага цюнінгу выклікана якраз “жахамі капіталізму” — як сродак выжывання?
— Каб мог сядзець на віле з гітарай і штодня працаваць над чарговымі рэчамі ў духу “Роднага”, я тое, канешне, рабіў бы. Але і “жахамі” сваю калямузычную працу не назаву, бо яна мне таксама падабаецца. Але ад музыкі ж далёка не адышоў.
— У чым адрозненне шляху да прафесійнага статуса за акіянам і на постсавецкай прасторы?
— Цяпер, думаю, адрозненняў няма. А калі я толькі прыехаў у Штаты… Той, хто там жыве, працуе на сваёй глебе. Для тых, хто пераехаў сюды, як правіла, ёсць пэўная мяжа, перасягнуць якую няпроста нават калі ты геній, а не шараговы музыкант, як я. Палітыка-геаграфічныя фактары ўплываюць… Але ёсць вось які нюанс: тысячы тых жа нью-ёркскіх музыкантаў — супертэхнічныя па сваёй падрыхтоўцы. І праз гэта яны зліваюцца ў бязлікую масу тэхнароў, якія могуць сыграць што заўгодна, замяніць каго хочаш. Вось грае Сціў Морс на месцы Рычы Блэкмара ў “Deep Purple”. Але ён ніколі не стане Блэкмарам па духу. Прынамсі, такое маё разуменне.
— Дарэчы, калі вы прыйшлі ў “Песняры” на месца Уладзіміра Ткачэнкі, гучанне лідар-гітары змянілася кардынальна.
— Перада мной першапачаткова ставілася задача рабіць усё, што рабіў Ткачэнка. Але дадзенае мне да вывучвання я проста не мог граць адразу: тэхнікі не ставала. Мо таму некаторыя з удзельнікаў ансамбля крывілі носам на пачатку ад маёй ігры. Так, Валодзя — скрыпач з класічнай адукацыяй — падыходзіў да сваёй справы грунтоўна. Скажам, у ваеннай праграме ў адной з песень мне патрабавалася на гітарнай пазіцыі выконваць іправізацыйнае сола, якое Ткачэнка выпісаў на асобнай нотнай старонцы. І ці не ўсё — шаснаццатыя ноты! А для мяне імправізацыя ішла па блюзавым сцэнарыі: выходзіш — і ствараеш, базуючы на моманце, настроі, аддачы публікі. Але праграма “На ўвесь голас!” паводле паэзіі Уладзіміра Маякоўскага сапраўды адрознівалася па гучанні партыі гітары ад папярэдняга цыкла “Праз усю вайну”. І дзякуй Мулявіну, што ён мяне за гэта не выгнаў, а працягваў плаціць заробак!
— Вы не аднойчы наведвалі Беларусь цягам гадоў сталага жыхарства ў Амерыцы і гралі разам з беларускімі музыкантамі. Што скажаце пра ўзровень мясцовай гітарнай супольнасці?
— Скажам, у Сяргея Трухановіча з “Крамы” і “Палаца” тэхніка цяпер такая, што мне калісьці не снілася! Так што ў гэтым сэнсе ўзровень многіх музыкантаў узрос, але эмацыйна-энергетычны пасыл нешта не адчуваецца. Да ўсяго, не бачу ніякіх сольных альбомаў калег па гітарным цэху. Як, урэшце, і альбомаў інструментальнай сучаснай музыкі альтэрнатыўных кірункаў. Але гэта сусветная тэндэнцыя, паколькі ўсе любяць старыя творы. Я бачыў Джэфа Бэка на сцэне. Яго праграма складаецца з пэўнага набору найлепшых яго твораў. І ён выглядае ўвенчаным амаль німбам рок-сцэны! Канешне, класныя кавер-бэнды — таксама выдатная рэч, асабліва калі ў іх цікавы рэпертуар. Хаця, упэўнены, нейкія хлопцы дзесьці растуць, пішуць звышцікавы матэрыял, а мо ўжо і рэпеціруюць. Павінна ж спрацаваць тэорыя хвалі! Ды і залаў добрых, прынамсі, у Мінску, стае. Было б цікава нейкі праект, можа, са струнным квартэтам здзейсніць. Урэшце, Віктар Смольскі з каманды “Рэйдж” граў тут з аркестрам акадэмічны твор свайго бацькі. Так што магчымыя самыя розныя варыянты!
— Патрапіўшы ў “Песняры”, вы сталі часткай савецкай і, у прыватнасці, беларускай культурнай сістэмы. А як адбыўся пераход у амерыканскі яе аналаг?
— Тыя ж музыканты, з кім я пачынаў граць у клубах у 1994 — 1995 гадах, і цяпер граюць у тых самых клубах прычым — за тыя ж самыя грошы. І, што парадаксальна, тыя ж прыкладна 100 долараў за канцэрт яны атрымлівалі і ў 1970-я, і на пачатку 1990-х, і цяпер. Адміністрацыйна-фінансава гэта выглядае так. Наступны ўзровень — падпісанне кантракта і вялікія канцэрты збольшага ў Еўропе.
— Вы даволі часта ўжываеце слова “адміністрацыйны”…
— …Калі кажу пра менеджмент. І часам наш узор у “песняроўскім” варыянце выглядае куды больш прывабным, чым амерыканскі: твая задача была сесці ў аўтобус, прыехаць, выгрузіць інструмент, наладзіцца, адыграць канцэрт, набыць пасля яго бутэлечку піва і адпачыць. А засяленнем, грашыма ды іншымі пытаннямі пераймаліся спецыяльна навучаныя людзі з ліку адміністрацыі ансамбля. У ЗША за ўсё — ад рассылкі прома-матэрыялаў да засялення ў гатэль — адказвае лідар калектыву. Мне неяк давялося паехаць на фестываль блюза ў Фларыду з бэндам Роберта Чарлза. Дык ён усю дарогу мала таго, што кіраваў мінівэнам, дык яшчэ беспрыпынна вёў перамовы з арганізатарамі з самых розных нагод.
— У сферы культуры Беларусі, нават з улікам паступовага ўваходжання ў прастору дзяржаўна-прыватнага партнёрства, пакуль адзіны буйны інвестар — дзяржава. Наколькі дзяржаўныя інстытуцыі задзейнічаны ў аналагічнай сферы Штатаў?
— Там скарыстоўваецца сістэма грантаў пад канкрэтны праект. Для гэтага патрэбна прайсці шмат прыступак конкурсных спаборніцтваў, прычым няблага мець добрага адваката. Падтрымка дзяржструктур, як правіла, датычыцца вядучых культурных інстытуцый. Скажам, у Нью-Ёрку мэрыя публічна падтрымлівае сёння “Лінкальн-цэнтр”, дзе можна паслухаць класіку. Апошняя — не ў авангардзе прыхільнасцей. І нікому не хочацца стаць тым, хто заб’е апошні цвік у яе труну. У “Лінкальн-цэнтры” няма натоўпаў, дарагія білеты, але і такія не набыць. Бо гэта становіцца прэстыжным. Ну а залы на Брадвеі бяруць касу гучнымі назвамі забаўляльных пастановак. Праўда, мяркую, джазу, блюзу, альтэрнатыўным кірункам музыкі на падобныя гранты ў Штатах можна не спадзявацца. Тут ініцыятыва застаецца ў прыватных руках. І з гэтай нагоды варта шукаць інвестыцыі ў сваю творчасць, каб рабіць запісы, ладзіць канцэрты, пачынаць прадаваць білеты за паўгода, а не за два тыдні да выступлення.
— Непадалёк ад месца нашай сустрэчы вісіць бігборд, які рэкламуе канцэрт расійскага гурта “Машына часу”. Ім, як і “Песнярам”, сёлета 46 гадоў. Але стаўленне да нашай музычнай легенды апошнім часам змянілася ў кірунку страты цікавасці да спадчыны ансамбля. Ды і наўрад ці якісьці са складаў “Песняроў” сёння здолее сабраць Палац спорта, як тое зрабіла пару гадоў таму “Машына часу”. Як лічыце, чаму так адбываецца?
— Таму што Мулявіна ўжо няма. Жыў бы ён — існавала б цікавасць. Андрэй Макарэвіч у свой час напісаў геніяльныя рэчы і іх жа выконвае да сёння. А ў кожным са складаў “Песняроў” добрыя музыканты, выконваюць яны той жа рэпертуар, але — без лідара, без рухавіка. Вось і вынік: страта цікавасці. А ўрэшце, новае пакаленне мае новыя інтарэсы. Усё заканамерна.
Фота аўтара
Пра тое, як Аляксандр Растопчын працаваў над інструментальным альбомам "Роднае", ён распавёў для рубрыкі "На маю думку...". Чытайце ў наступных нумарах "К".