Адгукалася ў душах…

№ 26 (1204) 27.06.2015 - 03.07.2015 г

Пра час, энергію, дарогі на Алімп і з яго
Мінулы год быў адзначаны круглымі датамі, якія справілі гурты “Стары Ольса”, “Сцяна”, “Нейра дзюбель”, “Naka”... 20 гадоў споўнілася і калектыву, які досыць доўга насіў ганаровае званне айчыннага гурта № 1. (Пасля “Песняроў” такі статус усплываў адносна айчынных калектываў хіба пару разоў.) Амаль чатыры гады таму ў ім адбыўся гучны раскол — быў “звольнены” фронтмэн. Маса слоў “з нагоды” сказана трыма астатнімі музыкантамі гурта, колішні ж лідар пераважна адмоўчваўся. Мы паспрабавалі разгаварыць яго. Адзінае, што інтэрв’ю затрымалася ў запасе рэдакцыі амаль на паўгода. Неяк не мелі канкрэтнай нагоды для яго публікацыі, а да "круглай даты" калектыву выйсці яно не паспела. Ды нядаўна герою гэтай публікацыі задалі пытанне калегі з партала "Tuzin.fm": ці існуе верагоднасць такой сітуацыі, калі гурт можа сабрацца разам. І наш візаві адказаў: “Мусіць адбыцца такая рэч, дзеля якой нельга не сабрацца. Як, напрыклад, дапамога цяжкахвораму чалавеку”. І неяк усцешыў такі адказ. Бо яшчэ паўгода таму рыторыка абодвух бакоў канфлікту была іншай. Ды пачалі размову мы з тэмы, не датычнай той спрэчнай сітуацыі, а хутчэй з акцэнтаў, якія постфактум спрабуем расставіць да таго часу, калі гурт "N.R.M." (пра яго гаворка) быў квартэтам, а таксама з пытанняў, датычных культуры наогул.

/i/content/pi/cult/539/11750/14-1.jpg

Фота гурта канца 1990-х з архіва героя публікацыі.

— Творчасць “N.R.M.” — частка беларускай культуры?

— Вядома. Сучаснай беларускай культуры. Але толькі час пакажа, ці з’яўляюцца песні гурта часткай беларускай культуры наогул, — зазначае Лявон Вольскі — выбітны прадстаўнік сучаснай альтэрнатыўнай беларускай сцэны, а менавіта з ім сёняшняя гутарка. — Можна па-рознаму ставіцца да таго, наколькі моцна ці слаба нехта грае ці спявае. Але энэргіі, якая адгукалася ў душах людзей, у гэтай музыцы было багата. Ды і шмат у якіх песнях можна пачуць гармоніі, характэрныя для беларускай народнай музыкі, як, напрыклад, у кампазіцыі “Мы жывём някепска”. Так што мы — плоць ад плоці нашай культуры.

— Беларусь 24 гады — незалежная дзяржава. Што ты за гэты тэрмін аднёс бы ў “плюс” беларускай культуры, а што ў “мінус”? Нават давай захопім гады перабудовы.

— Калі пачаць з музыкі, то людзі сталі лепш граць, лепш запісвацца, наогул вырасла цэлая генерацыя беларускіх выканаўцаў. Класных — як мінімум, еўрапейскага ўзроўню, добрых, сярэдніх і… дрэнных. (Якаснай поп-музыкі ў БССР было непараўнальна больш, а тое, што зараз робіцца ў нашым шоу-бізнесе, — кашмар нейкі.) Што ў “плюсы”, незвязанае з музыкай? У Мінску адкрылася галерэя “Ў”, з’явіліся новыя мастакі (шкада, што некаторыя з іх па розных прычынах з’ехалі з краіны). З’явіліся цікавыя паэты, сярод якіх ёсць сталыя ўдзельнікі цікавых паэтычных слэмаў, перакладчыкі, літаратары. Калі называць імёны, то гэта Анатоль Сыс, Адам Глобус, Уладзімір Арлоў, Сяргей Дубавец, Артур Клінаў, Віктар Марціновіч, Альгерд Бахарэвіч, Андрэй Хадановіч і безліч іншых. Быў зняты, на маю думку, бясспрэчна таленавіты фільм “Акупацыя. Містэрыі”. Назаву таксама курсы беларускай мовы, культурныя кампаніі... Самы галоўны “мінус” — гэта падзелы на "сваіх" і "не сваіх", у чым — трагедыя для культуры наогул. Дзяленне такое не існуе выключна на ўзроўні “дзяржаўныя — недзяржаўныя арганізацыі”. Але недзяржаўным структурам, якія працуюць у сферы культуры, функцыянаваць, мяркую, больш складана. Ды, гледзячы на тое, колькі за гэтыя гады было выдадзена новых кніг, выпушчана музычных альбомаў, пастаўлена спектакляў, я цешуся. Пазітыўныя працэсы навідавоку, і недарэчна сцвярджаць супрацьлеглае. Магло б быць лепш, больш? Магло б. Дык усё можа скласціся інакш...

— Што, на твой погляд, адрознівае нашу культуру ад іншых?

— ...А што адрознівае нямецкую?

— Мне яна ўяўляецца нямецкай футбольнай машынай. Бездакорна выглядае, усе дэталі ідэальна падагнаны, аўра готыкі.

— Пагаворым аб стэрэатыпах, зразумела. Насамрэч немцы вельмі рамантычныя, здольныя на зусім не прагматычны рух... Беларусы трошачкі закрытыя, мы пабойваемся адкрыцца і суседу, і свету. У нас прынята інтэрпрэтаваць, штосьці не дагаворваць, перафразаваць на свой лад. Але народ наш вельмі працавіты, ён будзе працаваць, заўжды знойдзе працу, хоць бы дома ў сябе, таму што паставіў перад сабой задачу, і выканаць яе абавязаны... Мы пра адрозненні беларускай культуры гаворым, так? Вясковая культура ў нас “прышпільная”, калі можна так сказаць. Калі ў вёсцы хто-небудзь памірае, то падчас пахавання бабулькі ідуць за труной і спяваюць адмысловыя песні. У мяне гэта дрыжыкі выклікае. Ці збіраюцца ля крыжа, размешчанага пры ўездзе ў вёску, моляцца, кажуць пра жыццё і смерць, пра нейкія сакраментальныя рэчы могуць праспяваць...

— У Паўднёвай Амерыцы, працягваючы тэму стэрэатыпаў, музыка шумная, вясёлая, гарачая, эмацыйная. А беларуская якая ў большай ступені — мінорная або мажорная?

— У палескай мінору шмат, у застольных песнях асабліва. “Сівы конь”, “Зялёная вішня”... Але ёсць і полечкi-трасулькi, і "закосы" пад іх, як у “Крамбамбулі” — “Мама дарагая”. У розных рэгіёнах, для розных часоў года, у розных абставінах і музыка адрозная. А калі казаць пра афіцыйную, так бы мовіць, музыку, дык яна ў асноўным мажорная.

— На мажорную тэму. Ці не разменьваешся ты, ствараючы трэкі для праектаў кшталту “Куплеты i прыпевы”? Усё гэта мо і смешна для кагосьці, але так дробна для некалі першага рокера краіны... У вузкім коле песенькі дарэчныя, але нашто выносіць іх на публіку?

— Не разумею, што ў гэтых песнях такога страшнага, каб не вынесці іх на публіку? Я іх, прынамсі, не саромеюся... А чаму б не ставіцца да іх як да трэнінгу? Навуковец і пісьменнік Умбэрта Эка ўжо шмат гадоў вядзе калонку ў часопісе “Эспрэса”: гэта яго рэфлексіі на навакольны свет. І ніхто яго за гэта не ўпікае. Праект “Саўка ды Грышка” — мая сатырычная “калонка”, можна сказаць, гэткае кабарэ. А “Куплеты i прыпевы” выйшлі ў момант творчага прастою: душа папрасіла свавольства. Я так не люблю гэтых слоў накшталт “разменьвае свой талент”. Творца можа дазваляць сабе ўсё, калі гэта не супярэчыць агульнапрынятым маральным арыенцірам, але і тут, вядома, існуюць выключэнні...

— Твой крайні праект быў створаны яшчэ і таму, што ты адчуваеш: “Крамбамбуля” стаіць перад выбарам, куды рухацца?

— ...Мы запісалі альбом, з “партызанскімі” песнямі, — іранічны, вясёлы. Але тое, што цяпер стаім перад бар’ерам у роздумах, — факт. Думаю, год для рашэння ў нас ёсць. Прыйдзе чарговае дыханне альбо...

— Сёння можна ўжо спакойна зірнуць на тое, што здарылася з гуртом "N.R.M."? Пра гэта шмат казаў цяперашні лідар-вакаліст гурта Піт Паўлаў, а былы фронтмэн адмоўчваецца… Добра, выкажу сваё меркаванне. Асноўную частку віны ўскладаю на цябе. У сілу пэўных прычын з нейкага моманту ты стаў менш надаваць увагі калектыву. А яго ўдзельнікі, пры тым, што кожны нешта ўносіў у творчую скарбонку, усё ж былі залежныя ад “кіроўцы”. І, урэшце, ім надакучыла, што толькі ты вызначаеш, ці дае гурт канцэрт, ці запісвае песні... Ёсць доля праўды ў маіх словах?

— У першым звароце да прэсы “ў абноўленым складзе” мае былыя сябры дэкларавалі, што далей будуць працаваць без мяне. Навошта каментарыі, які ў іх сэнс? Хто захацеў нешта зразумець, той зразумеў, а хто не — таму ўсё адно не патлумачыш. А доля праўды ёсць у любых словах.

— А наогул, ці шкадуеш пра тое, што апынуўся па-за гуртом?

— Пасля ўсяго, што здарылася, — не. Бо столькі было зроблена і сказана былымі паплечнікамі, што, як кажуць, Рубікон пяройдзены.

— Людзі сварацца “ў хлам”, а праз нейкі час мірацца...

— Я (хай і банальна прагучыць) імкнуся прытрымлівацца хрысціянскіх запаветаў, стараюся не сварыцца з кімсьці, дараваць. Але на магчымы “рэюніён” дзеля... “камерцыйнай мэтазгоднасці” не пайшоў бы.

— А калі гаворка пра чыстыя намеры?..

— А яна пра гэта не пойдзе. Прынамсі, тое слаба ўяўляецца.

— Які час для цябе найцікавейшы, найпрадуктыўны ў “N.R.M.”?

— Калі рабіліся першыя крокі і яшчэ не да канца было зразумела, куды дакладна ісці, але ўстаноўка на альтэрнатыўную музыку ўжо была. Мне ўсё было вельмі цікава па альбом 2000-га — “Тры чарапахi”. Пасля яго пачаўся рэгрэс, але гэта мала хто заўважыў. Выдадзеная ў 2002-м пласцінка “Дом культуры” была магутнай, але ў ёй трапляліся і правальныя нумары. Але тады я не разумеў таго, што зразумеў значна пазней: далей рухацца не было куды, бо гурт дасягнуў беларускага музычнага Алімпу — дзве рок-кароны, шмат рок-каронак — лепшыя тэксты, песні году… А потым амаль не было выступленняў на радзіме па незалежных ад нас прычынах. Калі ж выступалі, дык тое зводзілася да тураў па абласных цэнтрах двойчы на год. Усё ператваралася ў завядзёнку: рэдкія сустрэчы ці тэлефанаванні цягам месяцаў, потым рэпетыцыйны перыяд і тур. Агульную атмасферу аздараўлялі канцэрты па замежжы.

— Дарэчы, пра сябе любімага: я заўважыў, што “Дом культуры” — дакладна не крок наперад.

— Тут вось яшчэ што. Да “Трох чарапах” мы былі сапраўдным D.I.Y.-гуртом, пачынаючы ад ладу жыцця і заканчаючы тым, у якіх умовах запісваліся. А “...Чарапахi” з тэхнічнага пункту гледжання хоць і прагучалі крыху пластмасава, але затое модна, папсова. І матэрыял быў актуальны, “надзённы”. Дыск тады, дзякуючы выхаду на лэйбле, пачаў прадавацца па ўсёй тэрыторыі Беларусі, і альбом гэты стаяў па ўсёй краіне ў кіёсках побач з альбомам... Наталлі Вятліцкай, напрыклад. Мяне, які лічыў свой гурт альтэрнатыўным, такое суседства “ламала”. Я насамрэч меркаваў, што выконваю нейкую місію, хацеў данесці важныя, як лічыў, думкі да людзей, дастукацца да іх сэрцаў і душ. І пры гэтым гурт рабіўся ўсё больш папулярным, як тое разумеецца ў шоу-бізнесе. Было пачуццё раздвоенасці: з аднаго боку, мы ездзілі на гастролі па краіне на міжгародніх аўтобусах, з іншага — нас усюды ўжо ведалі, спявалі нашы песні. І было прызнанне. А грошай асабліва не дадалося: застаючыся, па сутнасці, топавым калектывам, камерцыйнага паспеху не мелі. І я нармальна да гэтага ставіўся, маўляў, такі перыяд. Але прыйшлі новыя часы і ўсё не да мільённых прыбыткаў, але камерцыялізавалася. І тады стасункі ў суполцы пачалі паступова змяняцца. Для творцы ў слове “камерцыя” няма нічога дрэннага да таго моманту, калі яна выходзіць у прафесіі на першы план...

— Падзялюся яшчэ адной версіяй расколу ў “N.R.M.”. Маўляў, твая жонка ўсё больш брала на сябе менеджарскія абавязкі і аднойчы задумалася: “Навошта мужу гурт, якi не прыносіць грошай, калі ёсць “Крамбамбуля”, яе клічуць на карпаратывы?”

— Лухта. На пачатку 2000-х яна сышла з гурта і перадала “менеджарскія функцыі”, пра якія ты гаворыш, Валодзю Шаблінскаму. А наконт “прыносіць — не прыносіць грошай”… Калі “N.R.M.” шмат выступалі, напрыклад, у Польшчы, мы не “шалелі з тлушчу”, але і не бедавалі. Але за гады тураў, канцэртаў выпрацавалася звычка кантактаваць праз іронію, не вельмі сур’ёзна і не зусім шчыра. А потым мы наогул перасталі бачыцца, акрамя як на рэпетыцыях і канцэртах: кожны займаўся іншымі праектамі. Гэта мой пункт гледжання. Я фізічна не мог сябе прымусіць выступіць на чарговых “Рок-каранацыі” і “Рок па вакацыях”, бо, на мой погляд, гэтыя фэсты ператварыліся ў самапародыi. Калі “ляпісам” далі галоўную карону, хтосьці з журналістаў пераназваў фэст у “Рок-прафанацыю”. А я для сябе калісьці вырашыў: калі адчую, што фестываль прафануе адпачатковую ідэю, то нагі маёй там не будзе. Такі час надышоў. Тое ж тычыцца і “Рока па вакацыях”, які нават у дробязях — час правядзення, 1 верасня, — мусіў быць нязменны: Дзень ведаў, скончыліся канікулы і студэнты ідуць на фэст… Цяпер яго і ў кастрычніку ладзяць, калі ладзяць.

— Згодзен, што “N.R.M.” аказала ўплыў на пакаленне людзей, якiя ментальна фармаваліся ў 1990-х — сярэдзіне нулявых?

— Даводзіцца пагаджацца... Людзі пачулі ўпершыню адкрыта сфармуляваную ў музыцы магутную энергію (і энергію не лабавую, а разумную, з гумарам, з іроніяй, як у песні “Партызанская”, песні з падвойным дном, з канцэпцыяй) таго, што балела ад канца 1980-х — пачатку 1990-х. У песнях адлюстроўвалася тое, што раздражняла, смяшыла, калола вочы: коснасць, шаблоннасць мыслення, сцены, якімі яны сябе акружылі, шоры на вачах, шэрасць, аднолькавасць. Сам шаблонаў нагаварыў... Але энергетычную сувязь пачатковага перыяду паміж намі і слухачамі я адчуваў на канцэртах, што фантастычна праходзілі! Разумееш, у “Мроі” я граў нейкую чухню хард-рокавую, з тэкстамі, складзенымі правiльна, але сухімі, нежывымі словамі. Спявалі нешта на эзопавай мове пафасна-смешнае, прыкладам, “Я — рок-музыкант!”. Кашмар! Памятаю, сядзелі мы з гітарыстам “Мроi” Уладзімірам Давыдоўскім у кавярні, штосьці накідвалі такое дэкларатыўнае… Але пратэст быў такі тэатральны, нават аперэтачны. Прымяралі на сябе маску тагачаснага героя: “Я хачу памерці на сцэне! Я — рок-музыкант!” Не хацелі мы памерці на сцэне, насамрэч... Адзінае, што, як гэта бывае з мастакамі, пад час напісання мы прымушалі сябе верыць у гэтыя пафасныя словы… Зрэшты, як ні дзіўна, песня ўсё роўна добрая, адлюстроўвае час юнацтва, калі змагаешся з усім без разбору. І вось таго галоўнага, з чым мы творча ваявалі, не стала: Савецкі Саюз распаўся. І мы сталі спяваць нейкія стандартныя глупствы. Тады пачалі шукаць іншую музыку, цэлы год пасля таго, як гурт пакінуў Віктар Смольскі, сядзелі ў Філармоніі і выседжвалi песні, але добрага не выседзелі. Былі больш-менш нумары, за якія, скажам, “не зусім сорамна”. А годам раней я якраз “падсеў” на грандж, а тут хард-н-хэві старпёрскi... Карацей, давялося распусціць “Мрою”, і на яе месцы з’явіўся “N.R.M.”...

— Што далі 16 гадоў у калісьці лепшым гурце Беларусі?

— Вельмі многае. Прафесійны рост — і як спевака, і як інструменталіста, і як кампазітара, і як аўтара тэкстаў. Досвед — творчы, жыццёвы — розны, калі, будучы нікім, мы дасягнулі вяршынь музычнага Алімпу, і калі спусціліся з яго.

Аўтар: Алег КЛІМАЎ
спецыяльны карэспандэнт газеты "Культура"