Яго няма з намі ўжо васямнаццаць з паловай гадоў. Ён пайшоў ад нас на самым пачатку красавіка 1996-га, не дажыўшы чатырох дзён да 64 гадоў. Пайшоў, пакінуўшы вялікую творчую спадчыну: дзясяткі, сотні мастацтвазнаўчых і літаратурна-крытычных артыкулаў ды даследаванняў, нарысаў і эсэ, кніг, фатаграфій, акварэлей і алоўкавых замалёвак, філасофскіх эцюдаў ды вершаў, кніжных ілюстрацый і кінасцэнарыяў… Пакінуў аб сабе добрую памяць сяброў і калег, усіх тых, хто яго хаця б трошкі ведаў…
Але тых, хто яго ведаў, сёння засталося, на жаль, зусім нямнога. А сучасная моладзь, нават інтэлектуальна “прасунутая” і маючая нейкае дачыненне да беларускага мастацтва ды літаратуры, і наогул не чула пра гэтага чалавека. Такі сумны лёс многіх нашых творцаў — і мастакоў, і мастацтвазнаўцаў, і паэтаў, і літаратурных крытыкаў, — пра што я пісаў ужо не раз… А хацелася, каб мы і нашы нашчадкі помнілі такіх асоб, без якіх наша нацыянальная культура будзе няпоўнай, будзе пачуваць сябе птушкай з падрэзанымі крыламі…
Неяк вядомы савецкі мастацтвазнаўца Міхаіл Алпатаў выказаў шкадаванне сваім калегам, узмацніўшы шчырасць пачуцця характэрным параўнаннем: “Сапраўды, людзі гэтай прафесіі (г. зн. мастацтвазнаўцы. — Б.К.) вартыя спачування; яны пастаянна бачаць шмат добрага мастацтва, жывуць усё жыццё ў ім, але самі застаюцца чужымі гледачамі, накшталт таго начальніка чыгуначнай станцыі, які з журботай праводзіць вачыма цягнікі ў далёкія шчаслівыя краі, куды яму ніколі не трапіць”. Імя нашага героя можа паслужыць амаль сімвалічным абвяржэннем падобнага погляду на суадносіны мастацтва і мастацтвазнаўства. З гэтым іменем менш за ўсё звязваецца роля “чужога гледача”, не кажучы пра “журботнага чыгуначніка”. Мяркую, што тут прыйдуць да аднадушнай згоды і мастакі, і мастацтвазнаўцы, і літаратуразнаўцы — тыя, хто пры жыцці сустракаў гэтага чалавека альбо чытаў яго опусы.
Уладзімір Андрэевіч Бойка… Уладзімір… Валодзя… Боечка… Ён стаў маім “хросным бацькам”, апублікаваўшы ў сваім тагачасным “ЛіМе”, амаль паўстагоддзя таму, першы мой артыкул у Беларусі, прысвечаны выстаўцы твораў югаслаўскай “партызанскай” графікі, якая праходзіла ў Дзяржаўным мастацкім музеі БССР восенню 1965-га. Потым ён шмат гадоў, да апошняга дня, быў для мяне проста Валодзем…
Мы сябравалі, часта сустракаліся па творчых справах, арганізоўвалі шумныя абмеркаванні выставак, нават некалькі гадоў працавалі разам, у адным кабінеце, на штатных пасадах у Саюзе мастакоў. Напісалі разам (гэта было 9 студзеня 1968 года), у “ЛіМе”, вялікі праблемны артыкул “Каб кожны быў адказны” — аб прапагандзе выяўленчага мастацтва. Нядаўна перачытаў яго: божа, колькі ж мінула часу, а праблемы засталіся ранейшымі…
Потым мы разам падрыхтавалі ды выдалі ў Маскве альбом “Бессмяротнасць подзвігу”, і пачалі скрупулёзна збіраць матэрыял для кнігі пра Віцебскую мастацкую школу. Але ў тыя 70-я гады феномен гэтай мастацкай з’явы быў яшчэ далёка за межамі нашай “правільнай” гісторыі мастацтва, і таму ні кіраўніцтва Саюза мастакоў, ні Міністэрства культуры, ні дзяржаўныя выдавецтвы (а іншых і не існавала) гэтую нашу ідэю не падтрымалі. Пры імёнах “Малевіч”, “Лісіцкі”, “Ермалаева”, “Суэцін”, “Чашнік”, “Фальк” ды іншых “фармалістаў” усе паціскалі плячыма, а пры ўпамінанні прозвішча “эмігранта Шагала” крывіліся (хто наогул чуў пра яго) ды спынялі гаворку на гэтую тэму. Як ні імкнуліся мы пераканаць патэнцыйных заказчыкаў у тым, што Захад ужо даўно “прысвоіў” гэтую нашу спадчыну і нам, беларусам, усё ж сорамна столькі гадоў заставацца ўбаку, усё было марна…
І тады расхваляваны Валодзя кінуў тую задуму ды паехаў у Крым, дзе ў яго была любімая “кропка” — пасёлак Рыбачы. Ён там вельмі любіў працаваць. Гэтае месца было для яго, нібы для Пушкіна — Міхайлаўскае, для Валошына — Кактэбель, для Рэпіна — Здраўнёва… І ён заўсёды пісаў вершы — для сябе, для блізкіх, для сяброў… І старая машынка “Эрыка”, пэндзлі, алоўкі, папера, нязменная попельніца з кучай акуркаў цыгарэт “Прыма”…
А калі вяртаўся дамоў, на вуліцу Каліноўскага, браўся за ілюстраванне кніг З.Бядулі, А.Адамовіча, В.Тараса, А.Русака, А.Асіпенкі і за сцэнарыі дакументальных тэлефільмаў, сярод якіх — “Паэзія графікі”, “Прафесар хараства” (пра Міхаіла Керзіна, разам з Алегам Белавусавым), “Зачараваны цымбаламі”, “Мастак Арлен Кашкурэвіч”. Калі я прыходзіў да яго ў госці, заўсёды здзіўляўся яго ўнікальнай картатэцы, якая была так упарадкавана, што мяне проста душыла белая зайздрасць. Вось бы і мне мець такі ідэальны парадак! Але ў мяне так нічога і не атрымалася…
А яшчэ мы калі-нікалі бавілі час у кафэ “Бярозка” — удвух ці з ягоным калегам па газеце Алегам Белавусавым. Яно знаходзілася амаль побач з рэдакцыяй газеты “Літаратура і мастацтва”, і гэта ў многіх адносінах было вельмі выгадна для творчага журналісцкага люду. Не цураўся Валодзя і шумных сяброўскіх застолляў у кампаніі мастакоў, артыстаў ды літаратараў, дзе мог за кілішкам сухога віна і кубачкам нязменнай кавы гадзінамі весці гутаркі “пра жыццё і мастацтва”. І справа была зусім не ў цязе да выпіўкі (Валодзя ўвогуле піць не любіў) — для яго важны быў сам працэс зносін…
Пару раз вясной, па ягонай просьбе, ездзіў з ім на эцюды. Маленькі эцюднік яго быў любоўна сабраны, ляжала ў ім акуратна нарэзаная акварэльная папера, тонкія каланковыя пэндзлікі, скрынка ленінградскай акварэлі. Доўга крочылі па наваколлі Раўбічаў, пакуль Валодзя выбіраў патрэбны яму матыў. Потым раскладваў эцюднік — і пачынаў свяшчэннадзейнічаць. Канешне, быў ён, хутчэй, аматарам і пісаў, падпарадкоўваючыся больш розуму, чым прафесійнаму пачуццю, аднак гэта не мела аніякага значэння. Дый ён сам ведаў каштоўнасць сваёй творчасці, але без гэтага жыць не мог. Свае эцюды паказваць і абмяркоўваць саромеўся, на суд публікі свае опусы не прадстаўляў. Але паездкі на пленэр былі для яго такой жа абавязковай работай “для душы”, як і напісанне артыкулаў ды нарысаў для чытаючых людзей. Хаця, сумленна кажучы, былі ў яго і някепскія “крымскія” ды “вільнюскія” эцюды, якія можна было б экспанаваць на любых выстаўках.
…У час нямецкай акупацыі Мінска хлопчыкам ён часта праводзіў дні ў скульптурнай майстэрні на вуліцы Някрасава Міхаіла Аркадзевіча Керзіна (там, дзе зараз Мастацкі камбінат). Асабліва запомніў, як восенню 1941-га фашысты грамілі мастацкія майстэрні па гэтай вуліцы, як гарэлі падрамнікі з пачатымі палотнамі, як падбіраў у пыле аскепкі сваіх барэльефаў Керзін, як бездапаможна ўзмахваў ён рукамі, быццам птушка, што сцеражэ гняздо з птушанятамі…
Валодзя лічыў, што прыгажосць — безабаронная. Яна не можа быць ні з кулакамі, ні з сякерай, ні з аўтаматам. Яна, як цудоўная жанчына з карцін вялікіх “адраджэнцаў”, заўсёды просіць паратунку і шукае абаронцаў. Мо такія вось пачуцці і прымусілі Бойку звязаць сваё жыццё з журналістыкай ды мастацтвазнаўствам? Адразу пасля школы ён паступіў у БДУ і ў 1955-м (разам з Валянцінам Тарасам) скончыў аддзяленне журналістыкі філалагічнага факультэта.
Першай жонкай у Валодзі была дачка вядомага жывапісца і педагога Мікалая Іванавіча Гусева. Але пра гэта Бойка амаль нічога не расказваў. Ну а потым яго вернай сяброўкай да канца жыцця стала супрацоўніца адной з газет Лілія Брандэбоўская.
Ізноў жа, пра сямейныя справы Валодзя амаль ніколі не казаў, ды такімі пытаннямі я яму і не назаляў. І таму ў мяне да сённяшняга дня засталося такое ўражанне, што ўсё жыццё Уладзіміра Андрэевіча было вельмі моцна звязана толькі з выяўленчым мастацтвам і беларускай літаратурай. Гэтыя галіны ён любіў аддана і самазабыўна. Памятаю, ён казаў, што крытык, чалавек, які піша пра мастацтва, не павінен падпарадкоўвацца агульным меркаванням; што ягоныя годнасць і прафесіяналізм заключаецца не ў тым, каб улавіць ды агучыць тое, што жадае пра сябе пачуць сам мастак ці начальства, а ў тым, каб мець мужнасць абгрунтаваць свой погляд і, больш за тое, — абараніць яго.
Хтосьці лічыў яго аскетам ды педантам, чалавекам занадта самапаглыбленым, скрупулёзным і нават дзіўнаватым. Так, працуючы над сваімі кнігамі пра мастацтва “Маўклівая размова” і “Беларуская палітра дваццатага стагоддзя”, ён імкнуўся рабіць усё сам — ад макета да ілюстрацый. Здавалася, ну навошта самому карпець над гравюрамі, перекладаць чужы жывапіс на мову кніжнай графікі? Ці не пустая гэта трата часу і намаганняў, ці гэта не педантызм, які даведзены да абсурду? Але Бойка нікому не мог даверыць нават выбар шрыфта! Быў упэўнены, што дакладна і адэкватна перадаць сваё ўяўленне пра мастацтва ён зможа толькі тады, калі сам усё зробіць сваімі рукамі, сам выверыць кожную лінію, кожную пляму…
У адным са сваіх апошніх вершаў ён напісаў: “А прыйдзе час — мяне не будзе./ Надыдзе новых песень век…”. Так, прыйшоў час. Валодзі даўно няма. Але “дольше века длится день” ягонага жыцця. Дзень мастацтвазнаўцы, журналіста, літаратуразнаўцы, мастака, паэта і проста бязмежна добрага чалавека…