“Дні...” без дыялога

На жаль, здараецца, некаторыя выступленні праходзяць, так бы мовіць, “у вакууме”. Бывае і так, што зала — запоўнена. Але кім? І ці можна падлічыць ККД — каэфіцыент карыснага дзеяння — тых жа Дзён культуры, на якія выдаткоўваюцца немалыя дзяржаўныя сродкі?

Не хвалюйцеся, ніхто не збіраецца аспрэчваць неабходнасць і практычную карыснасць абменных працэсаў у культуры. Навукоўцы даўно ўжо ўвялі такі глабальны і ўсеабдымны тэрмін, як “дыялог культур”, даказаўшы, што мастацтва і грамадства без такога дыялога развівацца папросту не могуць. Дні культуры адной краіны ў іншай, здавалася б, акурат і могуць служыць адным з найярчэйшых прыкладаў падобнага дыялога. Але што атрымліваецца на справе?

Возьмем самы, што называецца, свежы прыклад — Дні культуры Туркменістана ў Беларусі. Звонку — поўны поспех: выстаўка, “круглы стол”, два канцэрты, прычым адзін — у Мінску, другі — у Бабруйску. Але адкуль публіка, зацікаўленая ў гэтых мерапрыемствах, магла пра іх дазнацца? Збольшага — са стужкі навін БелТА. І не напярэдадні, а калі палова паказаў ужо адбылася. Нават на сайце Міністэрства культуры Беларусі, якое і было адным з галоўных арганізатараў прыезду гасцей, інфармацыі — аніякай. А вось аб продажы туркменскіх вырабаў з бавоўны, што ладзіўся ў тыя ж дні, абвесткі былі паўсюль. Удалым маркетынгавым ходам стала б сумяшчэнне дзвюх рэкламных кампаній у адну.

Урэшце, мо перад намі той прыклад, калі ўсё “спісваецца” на лета ды перыяд адпачынкаў. Але ж можна паглядзець на сітуацыю і з іншага боку. Летам падобных падзей не так і шмат. Таму аматары мастацкіх цікавостак і культурнага баўлення часу адчуваюць сапраўдны голад. Для іх у такіх умовах любое мерапрыемства — на вагу золата. Дык чаму ж не скарыстоўваюцца магчымасці?

Яшчэ адзін бок медаля — уласна наведвальнікі падобных “закрытых” мерапрыемстваў. Наконт “закрытасці” я не памылілася. Пры ўсёй быццам бы “агульнадаступнасці” (за білеты грошай не бяруць) многія канцэрты застаюцца недасягальнымі для шырокай публікі і тых, хто мог бы імі зацікавіцца, ды, на жаль, не належыць да той “масавай аўдыторыі”, сярод якой распаўсюджваюць запрашальнікі. Гледачамі Дзён культуры становяцца найперш прадстаўнікі пэўнай дыяспары — іншымі словамі, той, хто і без таго з'яўляецца носьбітам дадзенай нацыянальнай культуры. Ні ў якім разе не хачу іх пакрыўдзіць, дый нельга, вядома, пазбаўляць іх гэткіх сувязей з радзімай. Але пры чым тут згаданы “дыялог”? І ці можна падобныя мерапрыемствы з гонарам называць, як мы гэта робім цяпер, папулярызацыяй нацыянальнай культуры ў замежжы і, тым больш, прарывам у сусветную прастору?

Праўда, здараецца, што запрашальнікі распаўсюджваюцца яшчэ і па буйных установах. Гэта бывае, калі публікі патрабуецца больш і канцэрт разлічаны на шырокую аўдыторыю. А калі ўсе білеты распаўсюджаны (не важна, па якіх каналах), дык навошта, маўляў, афішы ці якая іншая інфармацыя?..

Ад Калугі да Парыжа

У рэшце рэшт, усё залежыць нават не ад прымаючага боку, а ад саміх гасцей. Узгадаю, як год таму прыязжаў да нас на гастролі Свярдлоўскі тэатр музычнай камедыі. Яго дырэктар ды іншыя супрацоўнікі разгарнулі такую піяр-кампанію, што ёй можна было толькі пазайздройсціць — і, адпаведна, павучыцца, як нешта падобнае зрабіць і самім. Праект ладзіўся на камерцыйнай аснове, арганізатары былі зацікаўлены ў прытоку як мага большай колькасці гледачоў і рабілі для гэтага ўсё магчымае. Калі ж пазней адбыліся гастролі Калужскага драматычнага тэатра, прычым у рамках Дзён культуры, дык госці скардзіліся, што рэкламы, маўляў, малавата. Але ж якой менавіта рэкламы? Перад пачаткам першага спектакля, які лічыўся адкрыццём Дзён культуры, у фае былі і відэаэкран, і безліч турыстычнай літаратуры ды іншай прома-прадукцыі, што распаўсюджвалася бясплатна. А вось самі гастролі, прычым даволі працяглыя, мелі толькі сціплыя афішы — і ніякага піяру. Бо курыравалі гэты прыезд адразу некалькі “гаспадароў”. І, паводле прыказкі, у сямі нянек дзіця недагледжанае.

Як тут не узгадаць знакамітыя “Рускія сезоны ў Парыжы”, што праводзіліся геніяльным Сяргеем Дзягілевым стагоддзе таму! У тым праекце разам зліліся і камерцыйная аснова, і жаданне скарыць Еўропу выбітнай рускай культурай. Фінансава спраўдзіліся не ўсе паездкі. Але хто падлічыў неацэнны і далёка не “сезонны” ўнёсак “...Сезонаў” у расійскую ды шматлікія еўрапейскія культуры, цэнтрам якіх на той момант быў Парыж? Для абодвух бакоў гэта быў моцны штуршок да далейшых мастацкіх ноу-хау, народжаны менавіта дыялогам культур, а не настальгіяй эмігрантаў розных пакаленняў па родных мясцінах.

Дзягілеўскі вопыт, падобна на тое, можа быць карысны і цяперашнім прадзюсарам. Бо, на жаль, сучасныя гастрольныя туры ў сваёй большасці падзяляюцца на дзве катэгорыі. Першая — танныя антрэпрызы, амаль цалкам расійскага паходжання, якія не толькі не спрыяюць далейшаму развіццю той культуры, што іх прымае-спажывае, але і, наадварот, падрываюць яе глыбінныя асновы спакусай лёгкага поспеху. Другая катэгорыя гастролей — згаданыя Дні культуры і іншыя мерапрыемствы абменнага характару, што аплачваюцца з дзяржаўнай кішэні (іншымі словамі, за кошт падаткаплацельшчыкаў). Каб мець большы плён, яны павінны суправаджацца большай рэкламай ці хаця б агульнадаступнай інфармацыяй, што-дзе-калі мае адбыцца. Такая інфармацыя павінна распаўсюджвацца найперш па творчых установах, уключаючы не толькі навучальныя. Хай будуць і запрашальнікі — для V.I.P. персон. А нароўні з імі — і магчымасць вольнага ўваходу для ўсіх ахвотных.

Склад і расклад чытаць “па складах”

Яшчэ адна вельмі важная дэталь такіх паездак — уласна склад дэлегацыі. Па сённяшніх мерках, галоўным у ім з’яўляецца колькасны паказчык. А як жа з якасным? Прафесіяналізм удзельнікаў не выклікае ніякага сумневу: на такія гастролі дасылаюць папраўдзе лепшых салістаў і калектывы, якія могуць годна прэзентаваць нацыянальную культуру. Але чаму б не скарыстаць і ранейшы досвед, назапашаны ў савецкія часы? Тады былі вельмі распаўсюджаны разнастайныя творчыя паездкі па саюзных рэспубліках, вынікам якіх станавіліся новыя мастацкія творы, натхнёныя тымі падарожжамі: новымі мясцінамі, знаёмствам з творчымі людзьмі і, найперш, з калегамі. Творчыя сувязі, што нараджаліся ў час такіх абменаў-дыялогаў, і дагэтуль падтрымліваюцца старэйшым пакаленнем. Малодшае, у меру сіл і сваіх фінансавых магчымасцей, таксама імкнецца наладжваць падобныя кантакты. Чаму ж не дадаць да прыватных ініцыятыў яшчэ і дзяржаўныя? Ці ўсе баяцца “ўцечкі-ўцёкаў” талентаў? Дык тыя, калі захочуць, і без гэтага ўцякуць (і ўцякаюць, што там казаць). Грошай дадатковых шкада? Але далучэнне да дэлегацыі некалькіх творчых асоб (асабліва на фоне вялізных калектываў) — не такія ўжо і вялікія грошы. Даходзіць да смешнага: новы твор кампазітара — вязуць, на аўтара — вядома, забываюцца. Што ўжо тут казаць пра журналістаў ды крытыкаў… На іх “забываюцца” ў першую чаргу: маўляў, мы вернемся і ўсё раскажам. Навошта ўласныя ўражанні? Пішыце са слоў, як усё было “крута”.

Але ж, паўтаруся, ёсць і прыватныя паездкі. Па ўласным вопыце ведаю: кожны папраўдзе творчы чалавек імкнецца выкарыстаць любую магчымасць для пашырэння прафесійных ведаў ды мастацкіх уражанняў. Куды б я ні накіроўвалася, яшчэ дома, праз Інтэрнэт, пачынаю з вывучэння тамтэйшых музеяў-выставак-канцэртаў-спектакляў ды іншых імпрэз, што прыпадаюць на час майго знаходжання ў іншым горадзе ці краіне. Уяўленне пра тое, што “капіталістычная” культура разлічана адно на заможных грамадзян, — не больш як міф. Бо ёсць і дні вольнага наведвання музеяў, і ўвогуле бясплатныя экспазіцыі (найперш, тыя, што знаёмяць з нацыянальнай культурай), і рэгулярныя канцэрты ў касцёлах, шматлікія вулічныя імпрэзы, фестывалі, прычым зусім не “самаробкі”, а вельмі высокага прафесійнага ўзроўню.

Абсалютна ўсё вышэйпералічанае — з магутнай інфармацыйнай падтрымкай. Мала таго, што афішы літаральна на кожным слупе, дык яшчэ і флаеры ў турыстычных зонах раздаюць — так “заманьваюць” гледача, што і не збіраўся, а пойдзеш. Можа, яшчэ і таму, што культурных кропак — безліч? І паміж імі — канкурэнцыя? Але і там, дзе яе асабліва няма, інфармацыя пра культурныя падзеі, якія маюць адбыцца, — абсалютна дакладная. Можа, справа ў заходняй пунктуальнасці, імя якой — таксама культура? На той жа плошчы ля ратушы Вільнюса, дзе кожныя выхадныя праходзіць які-небудзь фестываль, заўсёды вісіць лісток з раскладам, хто і калі выступае. І, што самае для нас “неверагоднае”, а для іх — звычайнае, усё — спаўняецца. Літаральна хвіліна ў хвіліну, без затрымак і не менш прыкрых “апярэджванняў” графіка, нязручных і для публікі, і для артыстаў.

У нас штосьці падобнае яшчэ толькі пачынаецца. Часам — гучна, як тыя ж форумы вулічных тэатраў. Але з дакладным раскладам усё пакуль складаней. На сайце Мінгарвыканкама можна знайсці аб’яву: запрашэнне вулічных музыкантаў да супрацоўніцтва. Два тыдні таму паведамленне заканчвалася інфармацыяй пра бліжэйшыя імпрэзы. Маўляў, апоўдні 2 жніўня ля Ратушы пройдзе тэатралізаванае прадстаўленне “Жаніцьба караля”, якое ўтрымлівае музычна-танцавальную праграму і рыцарскае спаборніцтва. А пасля — жывыя статуі а-ля Еўропа. На тыя выхадныя, калі матэрыял рыхтаваўся да друку, раскладу выступленняў не было.

Можа, у гэтым і ёсць “непрадказальнасць” славянскай душы? Бо калі напярэдадні выступлення (што называецца, за пяць хвілін да пачатку) інфармацыя і з’явіцца, дык хто яе знойдзе? А пра тое, каб на самой плошчы былі хоць якія афішы, і гаворкі няма. Хаця пры цяперашніх магчымасцях не патрэбна ніякая друкарня — усё можна вырабіць, не адыходзячы ад камп’ютара ды прынтара.

Гэтак жа бракуе інфармацыі ў час рэгіянальных святаў і фестываляў, пра што неаднаразова даводзілася “даводзіць” арганізатарам — вядома, да іх незадаволенасці. Часам рэклама робіцца, але — бязадрасная, якая не ўлічвае, каго можа зацікавіць дадзенае мерапрыемства. Бывае і так, што інфармацыя быццам і ёсць, а насамрэч яе — няма. Ці ж можна назваць, да прыкладу, рэкламай канцэрта скупыя звесткі пра яго? Нешта накшталт такога паведамлення: адбудзецца выступленне аматарскіх калектываў. Якіх? У якім парадку? У колькі дакладна? Маўляў, як пойдзе — так пойдзе. А ці пойдзе на гэта глядач? Ці, можа, усё разлічана на выпадковых мінакоў ды родных-знаёмых тых, хто выступае? Але часам артысты не ведаюць, калі ж выйдуць на сцэну…

Культура правядзення разнастайных імпрэз з вольным уваходам не прыйдзе, натуральна, сама па сабе. Добра ўжо тое, што такія святы ладзяцца. Але пакутліва-цярпліва чакаць, пакуль усё складзецца само сабой, — таксама не выйсце. Тым больш, што для “акультурвання” патрабуецца не так ужо і шмат...