Гісторыка-культурная спадчына
Адным з першых паўстаў блок пытанняў пра гісторыка-культурную спадчыну Міншчыны. І гэта цалкам натуральна, бо менавіта на знакавыя аб’екты архітэктуры перш-наперш звяртае ўвагу кожны падарожны — як айчынны, так і замежны, — вандруючы па Беларусі. Але ж не сакрэт, што старадаўнія храмы ды касцёлы, палацы ды сядзібы патрабуюць асабліва пільнай увагі як з боку раённых, так і абласных улад. Іначай ад архітэктурных перлін могуць застацца хіба што пажоўклыя фотаздымкі або напаўразбураныя скляпенні ды падмуркі. Лёс выкшталцонай сядзібы Радзівілімонты ў Клецкім раёне Міншчыны, ад якой на сёння захавалася не так ужо і шмат, — красамоўнае гэтаму пацвярджэнне.
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ:
— Святлана Аляксандраўна, ваша ўпраўленне шмат робіць для захавання гісторыка-культурнай спадчыны ў рэгіёне. Прыкладам, у Барысаве цягам апошніх гадоў вяліся рэстаўрацыйна-аднаўленчыя работы на адным з найвядомейшых аб’ектаў Міншчыны — Свята-Уваскрасенскім саборы… Якія аб’екты плануеце адрэстаўраваць у перспектыве?
Святлана БАРАНОК:
— Так, царква ў Барысаве, на якую выдаткоўваліся значныя фінансавыя сродкі з рэспубліканскага ды мясцовага бюджэтаў, цалкам адрэстаўравана. Сёлета ўсю ўвагу пераносім на Заслаўе — мястэчка, дзе ўвосень адбудзецца Свята беларускага пісьменства. Там, як вядома, ёсць культавы аб’ект першай катэгорыі, які таксама патрабуе рэстаўрацыі. Маю на ўвазе Спаса-Праабражэнскую царкву. Цяпер распрацоўваецца праектна-каштарысная дакументацыя пад правядзенне ў ёй рэстаўрацыйна-аднаўленчых работ. А ўсяго ж у нас у вобласці — 661 аб’ект гісторыка-культурнай спадчыны, з іх 18 мы, дарэчы, выставілі на продаж. Сёлета новых гаспадароў атрымалі сядзібы ў Старым Барысаве ды ў Смілавічах.
Яўген РАГІН:
— Наколькі падобная практыка апраўдвае сябе? І ці шмат сродкаў давялося ўкласці інвестарам, каб стаць гаспадарамі старадаўніх аб’ектаў?
Святлана БАРАНОК:
— З 18 аб’ектаў, прызначаных да продажу, інвестары набылі ўжо восем. Лічу, што гэта даволі неблагая лічба. На мой погляд, практыка продажу ці перадачы падобных аб’ектаў інвестарам цалкам апраўдана: мы, такім чынам, знаходзім для былых шляхецкіх сядзіб новых гаспадароў, якія прыводзяць іх у належны стан, даглядаюць іх, ствараючы там аб’екты прыдарожнага сэрвісу... Прыкладам, сядзіба Ленскіх у вёсцы Сула Стаўбцоўскага раёна была набыта прыватнікам яшчэ некалькі гадоў таму. Цяпер там размяшчаецца вялікі турыстычны комплекс з гасцініцай, адноўленай карчмой ды стайняй, штучным вадаёмам...
І гэты комплекс не пустуе, а актыўна выкарыстоўваецца гаспадарамі. Таму лічу, што падобнае супрацоўніцтва з прыватнымі інвестарамі на карысць абодвум бакам. Галоўнае ў гэтым аспекце — добра распрацаваць бізнес-план і не губляць жадання працаваць. Мы ж, у сваю чаргу, заўсёды будзем спрыяць падобным прыватным ініцыятывам.
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ
— А на якіх умовах перадаваліся інвестарам аб’екты гісторыка-культурнай спадчыны?
Святлана БАРАНОК:
— На розных. Хтосьці выкупіў сядзібу на аўкцыёне, нехта атрымаў аб’ект пад інвестыцыйны праект… Бо мы разумеем, што для інвестара набыццё маёнтка — гэта толькі першы крок. Другі — давесці яго да ладу, на што патрабуюцца вялікія грошы…
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ:
— Акром матэрыяльнай гісторыка-культурнай спадчыны, існуюць на Міншчыне і багатыя абрадавыя традыцыі, якія таксама патрабуюць аховы. Шырока вядомы калядны абрад “Цары” з вёскі Семежава Капыльскага раёна, што ўнесены ў Спіс аб’ектаў сусветнай нематэрыяльнай культурнай спадчыны UNESСO. Ці плануеце ўнесці ў Дзяржаўны спіс нематэрыяльнай гісторыка-культурнай спадчыны Беларусі яшчэ колькі абрадаў ці святаў з Мінскай вобласці?
Святлана БАРАНОК:
— У дадзеным Спісе ад нашай вобласці прысутнічаюць пяць аб’ектаў, у тым ліку, вядома ж, і “Цары”. Сёлета мы падалі дакументы на ўключэнне ў яго яшчэ двух аб’ектаў нематэрыяльнай спадчыны — Будслаўскага фэсту ў гонар Маці Божай Будслаўскай, апякункі Беларусі ды традыцыя ткацтва паясоў з вёсак Ракаў і Сакаўшчына Валожынскага раёна. Магчыма, нейкі з гэтых аб'ектаў зойме сваё пачэснае месца і ў Спісе сусветнай нематэрыяльнай культурнай спадчыны....
Матэрыяльна-тэхнічная база
Міншчына — рэгіён, папраўдзе ўзорны ў сферы культуры. У розных куточках вобласці ладзяцца адметныя фестывалі ды акцыі, пастаянна абнаўляецца матэрыяльная база ўстаноў культуры, а мясцовыя калектывы годна прадстаўляюць Беларусь далёка за межамі краіны... Але ж, як кажуць, і на сонцы бываюць плямы. Пад час нашых выездаў давялося пабачыць не толькі адноўленыя ды адрамантаваныя дамы культуры ці бібліятэкі, але, як гэта ні прыкра, і ўстановы культуры ў аварыйным стане. Зразумела, што калі з даху цячэ вада, пра якасць культурных паслуг казаць не выпадае… Хоць, трэба прызнацца, для культработнікаў Міншчыны падобныя “дажджы са столі”, хутчэй, выключэнне, чым правіла…
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ:
— Святлана Аляксандраўна, мабыць, адно з найбольш праблемных пытанняў сферы культуры рэгіёна — абнаўленне матэрыяльна-тэхнічнай базы ўстаноў культуры…
Святлана БАРАНОК:
— Так, і ў гэтым кірунку мы робім вельмі шмат. Напрыклад, нядаўна ўзвялі, што называецца, “з нуля”, Уздзенскі раённы дом культуры. Цяпер гэты будынак абсталяваны ўсім неабходным “начыннем”: ад новай мэблі і мікрафонаў да сучаснай гукаўзмацняльнай і светлавой апаратуры…
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ:
— А што з іншым даўгабудам — Цэнтральнай раённай бібліятэкай у Крупках? Упершыню пісаў пра яе праблемы яшчэ пяць гадоў таму — зімой 2009-га, — але і дасюль раённая ды дзіцячая бібліятэкі горада суіснуюць у адным невялікім будынку, ад чаго пакутуюць і людзі, і кнігі…
Святлана БАРАНОК:
— На жаль, сітуацыя ў Крупках пакуль не змянілася. Але паціху справа ідзе: будынак у цэнтры горада, абраны для будучай раённай бібліятэкі, сёння рамантуецца. Работы збольшага завершаны. Вядуцца яны за кошт раённага бюджэту, таму рамонт ідзе не так хутка, як хацелася б...
Яўген РАГІН:
— Устаўлю і свае “пяць капеек” з нагоды нашых выездаў у рэгіёны. Вельмі ўразіў мяне Дзяржынскі раён, дакладней — дасведчанасць тамтэйшага кіраўніка сферы культуры. Але вось Стоўбцоўскі раён — наадварот, засмуціў. Напрыклад, вёска Заямнае, побач са Стоўбцамі. Прыязджаем, пытаемся ў маладых: дзе ваш клуб? А згарэў, кажуць… І што цяпер рабіць хлопцам ды дзяўчатам? Ісці пехатою ў Стоўбцы? Але ж пажылым людзям такі варыянт не прапануеш…
Святлана БАРАНОК:
— Мы разумеем і ведаем, што некаторыя жыхары Заямнага жадаюць аднаўлення клуба. Але ж, як вы самі сказалі, паселішча знаходзіцца не так далёка ад Стоўбцаў. Да райцэнтра вельмі лёгка дабрацца, асабліва маладым людзям. І ці апраўдана ўзвядзенне клуба ў вёсцы, што знаходзіцца за два кіламетры ад райцэнтра? Мабыць, не зусім гэта мэтазгодна...
Яўген РАГІН:
— А вось яшчэ адзін адрас — Вішнявец Стаўбцоўскага раёна. Гэтае паселішча — аграгарадок, але клуб там — у аварыйным стане…
Святлана БАРАНОК:
— Гэта адзін з першых аграгарадкоў 2005-га. Таму, лічыце, з часу рамонтных работ ва ўстанове культуры прайшло амаль дзесяць гадоў, і клуб, натуральна, ізноў патрабуе абнаўлення. У гэтым годзе мы за кошт абласнога бюджэту накіравалі на бягучы рамонт Дома культуры неабходныя сродкі. Спадзяюся, што і раённыя ўлады пры неабходнасці акажуць фінансавую дапамогу ўстановам галіны...
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ:
— Значыць, пэўныя фінансавыя сродкі ваша ўпраўленне размяркоўвае па раёнах?
Святлана БАРАНОК:
— Так, але на сёння мы не заўсёды можам задаволіць усе заяўкі. Напрыклад, у тых жа Стоўбцах для мастацкага аддзялення мясцовай ДШМ быў перададзены будынак былых салдацкіх казарм, для завяршэння рамонтных работ на якім патрэбна каля двух мільярдаў рублёў. Упраўленне змагло выдаткаваць пакуль што толькі палову гэтай сумы, каб правесці асобныя віды работ. Бо ў Стаўбцоўскай ДШМ зараз займаецца звыш 600 навучэнцаў і вельмі не стае вольных месцаў для заняткаў. Таму мы, калі размяркоўваем фінансы, надаём увагу найбольш праблемным пытанням, глядзім, дзе грошы найбольш неабходны, найбольш запатрабаваны...
Аптымізацыя
Не сакрэт, што слова “аптымізацыя” сёння гучыць з вуснаў супрацоўнікаў сферы культуры часцей за іншыя. Хтосьці пры гэтым адчувае трывогу за сваё працоўнае месца, а нехта — радасць за новыя магчымасці, якія прынясе аб’яднанне школьных ды публічных бібліятэк або ўзбуйненне дамоў культуры… Так ці інакш, а змены ў сферы культуры ўжо ідуць. Але ж наколькі паспяхова? І ці не здарыцца так, што разам з аптымізацый (чытай: закрыццём) сельскіх клубаў ды бібліятэк мы самі, сваімі рукамі скасуем беларускія вёскі, беларускую вясковую культуру — тую культуру, адкуль і ёсць родам усе сённяшнія набыткі суверэннай Беларусі: ад “Песняроў” да касмічнага спадарожніка…
Яўген РАГІН:
— Святлана Аляксандраўна, усё-ткі пытанне пра аптымізацыю мы не мінём. Вы асцярожнічаеце ў гэтым працэсе?
Святлана БАРАНОК:
— Мы, скажам так, падыходзім да гэтага працэсу разумна. Калі казаць пра мінулы год, дык у нас аптымізавана (зачынена) каля шасці працэнтаў устаноў — усяго 88 бібліятэк і дамоў культуры. Прыкладна на такі ж самы працэнт скарацілася і колькасць штатных адзінак. А ўсяго за апошнія пяць гадоў мы скарацілі крыху больш за 15 працэнтаў нашых клубаў ды бібліятэк. Гэта цалкам натуральны працэс, на які ўплывае і дэмаграфія, і матэрыяльная база. Маю на ўвазе, што закрываюцца тыя аб’екты, якія немэтазгодна абнаўляць і даводзіць да ладу. Да таго ж, скарачэнне адбываеццца таксама і за кошт інтэграцыі публічных ды школьных бібліятэк…
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ:
— А каго з культработнікаў скарачэнне закранула ў першую чаргу?
Святлана БАРАНОК:
— Зазвычай гэта супрацоўнікі пенсійнага веку, а таксама тыя, хто не захацеў працягваць ці павышаць сваю адукацыю. Справа ў тым, што ў нас сёння створаны ўсе ўмовы для таго, каб кожны меў магчымасць атрымаць вышэйшую ці сярэднюю спецыяльную профільную адукацыю, хай сабе і завочна. Натуральна, тых, хто паступіў ці працягвае навучанне, мы не скарачаем. Што да пенсіянераў, дык таксама разглядаем кожны выпадак асобна. Бо часта бывае так, што вопытны чалавек пенсійнага ўзросту так творча падыходзіць да працы, што можа даць фору і маладым! Гэта сапраўдныя асобы, творцы, на якіх мы раўняемся. Іх, зразумела ж, ніхто скарачаць не будзе. Але ж бывае, на жаль, і наадварот, калі чалавек прыходзіць, толькі каб адседзець у клубе ці бібліятэцы пэўную колькасць гадзін і нічога не робіць для таго, каб разнастаіць віды культурных паслуг. Іх, на шчасце, не шмат. З такімі работнікамі будзем развітвацца без ваганняў…
Яўген РАГІН:
— І пытанне, як кажуць, “у лоб”: наколькі падобная аптымізацыя апраўдала сябе? Ці ёсць нейкія лічбы эканоміі ад яе правядзення?
Святлана БАРАНОК:
— Эканомія можа быць умоўная, бо яна ідзе ў тым ліку за кошт зніжэння аплаты камунальных
паслуг да іншых выплат. Я, дарэчы, пралічвала магчымы эканамічны эфект. Скажам умоўна, калі скараціць 15 працэнтаў нашых супрацоўнікаў, дык мы атрымаем эканомію ў частцы заработнай платы ў 30 мільярдаў рублёў за год. Калі ж весці гаворку пра скарачэнне шасці працэнтаў штатных адзінак, дык эканамічны эфект не такі ўжо і вялікі… З іншага боку, на платных паслугах установы культуры Міншчыны за мінулы год зарабілі больш за 35 мільярдаў рублёў. Вось гэта сапраўды значны ўнёсак у бюджэт вобласці і неблагі эканамічны вынік працы...
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ:
— Але ж ці застаюцца тыя грошы, заробленыя за кошт платных паслуг, у сферы культуры? Ці ідуць яны, да прыкладу, на набыццё неабходнай апаратуры, рамонтныя работы?
Святлана БАРАНОК:
— Прыкладна 60 працэнтаў ад заробленай сумы ідзе на аплату камунальных паслуг, яшчэ частка — на некаторыя віды падаткаў… Таму нам застаецца з гэтых грошай зусім няшмат…
Яўген РАГІН:
— Карацей кажучы, усё тое, пра што пісала “К” цягам некалькіх гадоў — аб неабходнасці зніжэння падаткаў для ўстаноў культуры, аб памяншэнні выдаткаў на камуналку, — усё так і засталося толькі на словах…
Святлана БАРАНОК:
— На жаль, усё сапраўды засталося па-ранейшаму. А вось калі б усё тое, пра што пісала “К” — зніжэнне падаткаў, камунальных выплат, —адбылося, дык, як мне падаецца, многія праблемы ўстаноў культуры вырашаліся сёння нашмат лягчэй. Бо сапраўды: мы зарабляем грошы, а пасля яшчэ і плацім з іх падаткі. Сітуацыя, на мой погляд, не зусім правільная.
Яўген РАГІН:
— Да таго ж сёння шмат гаворыцца пра тое, што павышаць заробкі супрацоўнікам сферы трэба за кошт пазабюджэту. Але ж наўрад ці такое магчыма, калі 60 працэнтаў ад заробленага даводзіцца аддаваць на камуналку…
Святлана БАРАНОК:
—…і яшчэ 20 працэнтаў ад заробленага таксама ідзе на іншыя выдаткі… Застаецца зусім мізэр, тая невялікая сума, якую можна пусціць, бадай, толькі на набыццё недарагога абсталявання ці на самае неабходнае. Плюс не трэба забываць, што менавіта за кошт пазабюджэтных сродкаў мы ўтрымліваем і дадатковыя стаўкі ў нашых установах культуры… Таму павысіць заробкі культработнікам з гэтых, заробленых намі грошай, сёння наўрад ці магчыма. Хаця ні для каго не сакрэт, што заработная плата ў сферы культуры — адна з самых нізкіх па рэспубліцы. Да прыкладу, у Мінскай вобласці сярэдні заробак культработнікаў — прыкладна тры мільёны рублёў…
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ:
— Такім чынам, атрымліваецца, што пэўныя фінансавыя сродкі сфера культуры зарабляе, а скарыстацца імі — не можа...
Святлана БАРАНОК:
— Так. Прывяду толькі адзін прыклад. У Мінску цягам года ладзяцца вясновыя, летнія, восеньскія гандлёвыя кірмашы. І ўвесь гэты час супрацоўнікі сферы культуры таксама там працуюць: выступаюць з канцэртамі, арганізоўваюць конкурсы, запрашаюць на танцы… А для таго, каб накіраваць на кірмашы калектывы, начальнік аддзела павінен замовіць транспарт, паклапаціцца пра выплату камандзіровачных… Гэта адны выдаткі, якія пагашаюцца, у тым ліку, і за кошт пазабюджэту… Вось у чым праблема. Мы не супраць таго, каб працаваць для людзей, але кожная праца, натуральна, павінна аплачвацца...
Рэформа
Не сакрэт, што рэформа ў сферы культуры наспела ўжо даўно. Новы, інфармацыйна-тэхналагічны, час патрабуе і новых форм работы, іншых падыходаў да прыцягнення ўвагі наведвальнікаў. Кожны клубнік, бібліятэкар, музейшчык сёння ў нейкай ступені — менеджар і маркетолаг, чалавек, які не толькі перапісвае кніжныя фармуляры ці выцірае пыл на паліцах, а вынаходзіць і стварае Падзеі. Ноч бібліятэк, музычныя салоны ў музеях, пенныя дыскатэкі ў сельскіх клубах — усё гэта, мабыць, толькі пачатак гэтай “падзейнай” творчасці. Але як супрацоўнікам сферы культуры адчуць, што яны — сапраўдныя Творцы, што яны могуць тварыць і ісці далей за сваіх папярэднікаў? На гэтае пытанне адназначных адказаў знайсці, бадай, немагчыма…
Яўген РАГІН:
— Сёння ў суседніх краінах, і ў першую чаргу — у Расійскай Федэрацыі, ідзе гаворка пра тое, што культура можа і павінна працаваць інакш, што неабходна карэнная рэформа ў дзейнасці тых жа бібліятэк… Таму ў расійскіх “храмах кніг” цяпер можна піць каву, слухаць аповеды пісьменнікаў, пабываць на невялічкім канцэрце заезджых музыкантаў… А што ў нас? Чаму, да прыкладу, не зрабіць у бібліятэцы палічку пад умоўнай назвай: “Гэтыя кнігі чытае старшыня райвыканкама”? Гэта ж было б так цікава! Да таго ж, са свайго досведу, скажу, што некаторыя чыноўнікі сцвярджаюць: трэба закрываць гарбібліятэку, куды прыходзяць усяго трыццаць чалавек на дзень. Але ж, з іншага боку, чытачы сюды прыходзяць, чытаюць кнігі — значыць, установа тая запатрабаваная.
Святлана БАРАНОК:
— Вось у гэтым і справа. Як вядома, даволі часта бібліятэка ці клуб на сяле бываюць той адзінай установай, якая не дае паселішчу памерці. Вось мы закрываем сельскія ўстановы, а потым да нас прыходзяць лісты, у якіх людзі гэтым абураюцца. Можна, канешне ж, пайсці такім, я сказала б, радыкальным шляхам: пакінуць адну цэнтральную ўстанову ў райцэнтры, закрыць усе клубы і абслугоўваць вёскі з дапамогай аўтаклуба ці бібліобуса. Але, зноў-такі, дзе ўзяць пляцоўку для выступлення артыстаў? Ды і аўтаклуб не зможа прыязджаць у адну вёску часцей, чым раз на месяц…
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ:
— Але ёсць на сяле і такія клубы, бібліятэкі, куды, на жаль, ходзіць вельмі мала людзей…
Святлана БАРАНОК:
— Вось дзеля гэтага мы і робім аптымізацыю, закрываем незапатрабаваныя ўстановы на сяле, якія, да таго ж, маюць слабую матэрыяльную базу. Але і тут ёсць свае нюансы. Калі супрацоўнік бібліятэкі сапраўды аддае сябе працы, калі прыдумляе новыя формы работы, калі клапоціцца пра тое, каб яго ўстанову наведвалі — туды абавязкова будуць прыходзіць. Як прыклад — сельскія бібліятэкі Барысаўскага, Бярэзінскага, Вілейскага ды іншых раёнаў. Таксама вельмі творча падыходзяць да сваёй бібліятэчнай дзейнасці ў Жодзіне… Таму шмат у гэтым плане залежыць менавіта ад чалавека, ад асобы, якая вызначае палітыку і кірункі працы сваёй установы.
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ:
— А дзе ўзяць такую асобу? Клапаціцца пра кадравы складнік, змяняць нешта ў сістэме адукацыі?
Яўген РАГІН:
— Мабыць, тут варта гаварыць не толькі пра гэта. Вельмі хочацца зламаць псіхалогію пад назвай “абы ціха было”… Мне як журналісту карціць, каб тыя ж клубнікі ці бібліятэкары адчулі, у рэшце рэшт, што яны могуць ствараць нешта новае, што яны — Творцы, Асобы, а не проста сляпыя выканаўцы чыёйсці волі, якія дзейнічаюць толькі па паперцы, спушчанай зверху...
Святлана БАРАНОК:
— Гэта датычыцца не адно сферы культуры, а і любой іншай працы. І ў галіне культуры вобласці шмат супрацоўнікаў, якія з'яўляюцца Майстрамі, Творцамі з вялікай літары... Аднак кожны, хто працуе ў галіне, не можа быць Творцам! Мабыць, тут вы кажаце больш пра ідэал, пра тое, якімі нам хацелася б бачыць нашых культработнікаў...
Яўген РАГІН:
— Магчыма, але ж такую асобу можна выхаваць. Мо тут сапраўды варта казаць пра рэформу ў сферы падрыхтоўкі кадраў? Каб выхаваць, навучыць маладога спецыяліста тварыць, каб гэты малады супрацоўнік клуба ці бібліятэкі задумваўся аб тым, што будзе заўтра, чым ён будзе здзіўляць наведвальнікаў праз месяц і гэтак далей… А рабіць па накатанай сцежцы, так, як рабілі да цябе… Ці ж гэта творчасць?
Святлана БАРАНОК:
— Згодная, рэформа ў сферы культуры патрэбна. Іншая справа, што папярэдне ўсе будучыя змены варта глыбока прааналізаваць, а праводзіць рэформу трэба вельмі ўдумліва, з навуковай распрацоўкай. Бо нават сённяшняя аптымізацыя выклікае пытанні і ў культработнікаў, і ў жыхароў краіны… Таму без грунтоўнай папярэдняй працы тут не абысціся…
Як бачна, у нашай размове пра сённяшні і будучы час сферы культуры Міншчыны прагучала шмат цікавых прыкладаў, думак, меркаванняў, заўваг. Прычым без перабольшання можна сказаць, што ўзнятыя праблемы датычацца не толькі культработнікаў ды жыхароў сталічнага рэгіёна, але і іншых абласцей Беларусі. Таму запрашаем усіх нашых чытачоў да далейшага абмеркавання гэтай тэмы. У сваю чаргу, абяцаем, што падобныя сустрэчы з кіраўнікамі абласных упраўленняў стануць на старонках нашай газеты завядзёнкай.